Қазақстан республикасы халқының жалпы мұқтаждық жүйесінде медициналық қызметтер мен өнімдерге деген қажеттілік

Бұл мақалада халықтың медициналық қызметтер мен өнімдерге деген қажеттілігі, оның маңыздылығы, фармакоэкономикалық талдау әдістері арқылы денсаулық сақтау саласындағы ресурстарды ұтымды пайдалану және азаматтардың сапалы медициналық көмек алуға құқықтарын жүзеге асырудағы мемлекеттің рөлі талқыланады.

Кіріспе: Халықты күнкөріс жолымен қамтамасыз ету және қажетті жағдайлармен қолдау экономиканың басты мақсаты. Денсаулық бұл адамның өмір сүруінің негізгі шарты, сондықтан оны қамтамасыз ету экономиканың айқын міндеттерінің бірі ретінде қарастырылады [1].

Экономиканың жұмыс істеуінің түпкі мақсаты қоғам мен жеке адамның қажеттіліктерін қанағаттандыру болып табылады. Адамның негізгі қажеттілігінің көрінісі денсаулық деп көрсету орынды. Бұл адамның барлық қажеттіліктерінің «іргетасы», өйткені онсыз басқа барлық қажеттіліктерді қанағаттандыру мүмкін емес.

Біздің жұмысымыздың мақсаты халықтың денсаулығына, медициналық қызмет көрсетуге және халықтың денсаулығын сақтауға деген қажеттілігінің маңыздылығын анықтау.

Қазақстан Республикасының «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» 2009 жылғы 18 қыркүйектегі № 193-IV Кодексі келесі түсінік береді: денсаулық аурудың және физикалық кемістіктердің болмауы ғана емес, толық физикалық, рухани (ақыл-ой) және әлеуметтік игілік жағдайы [2].

Денсаулық сақтау мен медициналық көмекке деген қажеттілік экономикалық тауарлармен байланысты тауарлар мен медициналық қызметтердің арнайы артықшылықтары арқылы жүзеге асырылады.Қоғамдық денсаулық сақтау саласындағы нарық жұмысында медициналық-диагностикалық қызметтер,

фармацевтикалық өнімдер, медициналық жабдықтар мен құралдар және т.б. сияқты экономикалық артықшылықтар жасалады.Тауарлар мен медициналық қызметтер түріндегі тауарлардың экономикалық сипаты фармацевтикалық өнімдерді өндіру, орау, тасымалдау және сату, сондай-ақ медицина қызметкерлерінің бірқатар емдеу құралдарын қолдаумен расталады [1].

Медициналық қызметтің міндеті адамның қолайсыз жағдайын өзгертудің артықшылығы [3].

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі «медициналық қызметтер» ұғымына келесі анықтаманы береді: бұл белгілі бір адамға қатысты профилактикалық, диагностикалық, емдік немесе реабилитивті болып табылатын денсаулық сақтау субъектілерінің әрекеттері[2].

Академик Ю.П. Лисицин «негізгі медициналық және медициналық санат белгілі бір профилактикалық ісшараларды, диагностикалауды, емдеуді, оңалтуды, әкімшілік, басқарушылық және басқарушылық ісшараларды іске асыруда дәрігер мен парамедициналық қызметкерлердің нақты қызметінде көрінетін, рухани тұжырымдамасы емес, жеке және қоғамдық денсаулықты сақтау, нығайту, жетілдіру, көбейтуге бағытталған басқа да іс-шараларды» атап айтады [4].

Медициналық қызметтің негізгі сипаттамалары:

1. Медициналық қызметтердің материалдық еместігі. Бұл нақты ауыру адамға әсер етуді дереу жеткізу алдында мүмкін емес сияқты көрінеді. Медициналық қызметтің тиімділігі басқа науқастарға ұқсас қызметтерді ұсынумен бағаланады. Кейбір жағдайларда қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды (мысалы, реконструкциялық пластикалық хирургияда) пайдалану арқылы қызмет көрсетудің тиімділігін болжауға болады.
2. Белгілі медициналық қызметтер материалдық емес көріністен басқа, материалдық іске асу (тауарлық компонент) болып табылады. Мысалдарға ішек-қарын стенттерін, кардиостимуляторларды, толтыру материалын қолдану және т.б. кіреді.
3. Жеке белгі. Медициналық қызметтер белгілі бір науқастарға бағытталған. Науқастың бастапқы жағдайы медициналық қызметкерлердің жекеленген көзқарастарын және медициналық қызмет сапасын анықтайды.
4. Жеткізу және тұтыну жүйелерінің үздіксіздігі. Бұл мүмкіндік осы жүйелер субъект пен медициналық қызметтің объектісі, яғни медицина қызметкерлері менмедицина қызметкерлері тұтынушылар арасындағы тікелей өзара әрекеттесуімен байланысты. Медициналық қызметтердің көпшілігі өндірушісінен бөлінбейді және оларды қайтаруға болмайды.
5. Медициналық қызметтер құрылымының күрделілігі. Медициналық қызметтер медицина қызметкерлерінің бірнеше санатының қызмет етуінің нәтижесі болып табылады. Мысалы, клиниканың диагностикалық медициналық қызметтері және дәрігер-инструменталист, медбикелер қызметі және т.б.
6. Сапаныңәртүрлілігі. Медициналық қызметтерді ұсыну жүйесі әртүрлі болып табылады, себебі ол тәуекел әсерімен және түпкілікті нәтиженің белгісіздігімен байланысты. Медициналық қызметтердің сапасы медицина қызметкерлерінің біліктілік деңгейімен, емдеупрофилактикалық мекеменің жағдайымен және әрбір аурудың клиникалық көрінісінің ерекшеліктерімен анықталады[3].

Денсаулықты нығайту қажеттілігі медициналық өнімдер арқылы жүзеге асырылады. Медициналық өнімге дәрілік заттар, санитария және гигиена құралдары, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық құрал-жабдықтар жатады. Халықты осы тауарлармен қамтамасыз ету бөлшек саудамен айналысатын объектілер фармация, фармацевтика бастапқы медициналық-санитарлық немесе консультативтік-диагностикалық көмек, дәріханадан, оптика дүкенінен, медициналық жабдықтар дүкенінен ұйымдастырылған шалғайдағы ауылдық жерлерге арналған жылжымалы дәріханада жүзеге асырылады[5].

Қазіргі кезде медициналық мақсаттағы бұйымдарды сатып алуға денсаулық сақтау шығындарын оңтайландыру мәселесі өзекті болып табылады. Фармакоэкономикалық зерттеулерді дамыту үшін қауіпсіз және тиімді, бірақ қымбат тұратын дәрі-дәрмектерді қолдану арқылы медициналық шығындардың өсуі бастапқы нүктеге айналды.

Фармакоэкономика денсаулы қ сақтау ресурстарын барынша ұтымды пайдалану бойынша ұсынымдар беру мақсатында әртүрлі медициналық өнімдер мен қызметтерді пайдалануды экономикалы қ бағалауды жүргізуге мүмкіндік береді, пациентке, емдеу мекемесіне немесе қоғамға қолайлы баға бойынша терапевтикалық нәтижеге қол жеткізу медициналық араласудың экономикалық тиімділігін көрсетеді[6].

Арнайы медициналық мекемедегі дәрілік заттарға жұмсалатын қаржы ресурстарының жұмсалуының орындылығы және дәрілік заттарды сатып алудың тиімді тәсілдері туралы сұраққа ABC / VEN талдауы жауап беруге мүмкіндік береді.

ABC-талдау дәрі-дәрмектерді немесе медициналық қызметтерді шығынсыз өтеуге жағдай жасайды. Сонымен қатар, олар 3 сыныпқа бөлінеді.

5%

80%

15%

Дәрілік шығындар

■ класс А (10-20%) дәрілік препараттардың атаулары

■ класс В (20-30%) дәрілік препараттардың атаулары

■ класс С (60-80%) дәрілік препараттардың атаулары

Сурет 1 ABC-талдау

Бірінші класты медициналық мекемелердің

қаржыландыруының 80% -ын (жалпы ассортименттің 20% ын құрайды), дәрі-дәрмектерді 15% -ын (LP ауқымындағы заттардың 20-30% -ын) және үшінші класты С, соның ішінде

Кесте 1 VEN-талдау

Осы талдауғасәйкес, дәрі-дәрмектер 3 санатқабөлінеді: өмірге маңызды(У^аІ), өмірге қажетті(Essential) и жалпы (Non-Essential)[7].

Мемлекет медициналық қызметтің қауіпсіздігін, сапасын және тиімділігін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган азаматтардың денсаулығын сақтау, медициналық және фармацевтикалық ғылымдар, медициналық және фармацевтикалық білім беру, дәрілік заттардың айналымы, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық дәрі-дәрмектерді қаржыландырудың 5% -ы (LP-нің ассортиментінен 60-80%) құрайды.

• VENталдауды жүргізу дәрі-дәрмектердің басым топтарын анықтауға мүмкіндік береді.
• құрал-жабдықтар, медициналық қызметтер сапасын бақылау саласында көшбасшылықты жүзеге асырады.
• Мемлекет денсаулық сақтау саласында өз қызметін келесі қағидаттарға сәйкес жүзеге асырады:
• азаматтардың қауіпсіз, тиімді және жоғары сапалы медициналық көмек алу құқығының теңдігін қамтамасыз ету;
• жеке және қоғамдық денсаулықты сақтау және нығайту, тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін қамтамасыз ету үшін мемлекет, жұмыс берушілер мен азаматтардың бірлескен жауапкершілігі;
• медициналық көмектің қолжетімділігі; медициналық көмектің сапасын тұрақты жақсарту; ерікті донорлық көмек көрсетуді ынталандыру;
• халықтың қажеттіліктерін және өмір сүру сапасын жақсарту қанағаттандыру үшін бағытталған әлеуметтік денсаулық бағдарлау;
• салауатты өмір салты мен салауатты тамақтануды қалыптастыруға жәрдемдесу;
• халықтың денсаулығын, қауіпсіздігін, тиімділігін және дәрілік заттардың сапасын ұлттық қауіпсіздікке жатқызу; қауіпсіз, тиімді және жоғары сапалы дәрілік заттардың, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық құрал-жабдықтардың болуын қамтамасыз ету [2].

Денсаулық сақтау мекемелерінің тұтынуы негізінен жаппай әлеуметтік сипатының әлеуметтік өзіне сай табиғаты бар. Әрбір адамның денсаулығы жеке өзі үшін, мемлекет үшін, қоғам үшін өзіндік құндылықты білдіреді [3]. Сондықтан мемлекет денсаулық сақтаудың әртүрлі бағдарламаларын әзірлейді.

2016-2019 жж. Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың «Денсаулық» мемлекеттік бағдарламасы әзірленді. Бағдарламаның мақсаты еліміздің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету үшін халықтың денсаулығын нығайту.Осы стратегиялық мақсаттарға қол жеткізу үшін мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев 2012 жылы 14 желтоқсанда Қазақстан халқына жолдауында «Қазақстан-2050 стратегиясын», қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағытында: 2050 жылға қарай әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына ену одан әрі даму Экономикалық ұйым елдерінің арасындағы дамытуға алшақтықты алып тастау айтып жеткізді. Сол үшін мемлекет ынтымақтастық және даму ұйымын (ЭЫДҰ) арттыру, сапалы және қол жетімді қызметтерді жақсартуға бағытталған, ол ЭЫДҰ елдерінде стандарттарын кезеңкезеңмен енгізуді қамтамасыз ету денсаулық сақтау жүйесі басқару мен қаржыландыру жүйесін тиімділігін, денсаулық сақтау ресурстарын ұтымды пайдалану.Бағдарламаны іске асыру Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының «Денсаулық-2020» стратегиясының негізгі қағидаттарына сәйкес халықты әмбебап қамту қағидаттарына, әлеуметтік әділеттілікке, сапалы медициналық көмек пен денсаулыққа жауапкершілікті қамтамасыз етуге негізделген әлеуметтік бағдарланған ұлттық денсаулық сақтау жүйесінің тұрақты дамуына және серпінді дамуына ықпал етеді[8].

2015 жылғы 16 қарашада «Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» Қазақстан Республикасының № 405-V Заңы қабылданды. Ол азаматтардың денсаулық сақтауға конституциялық құқығын іске асыру мақсатында міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіндегі әлеуметтік қатынастарды реттейді.Қазақстан Республикасында міндетті медициналық сақтандыруға жарнаны мемлекет, жұмыс берушілер, жұмысшылар және өз бетінше жұмыспен қамтылған халық төлейді.Осы заңға сәйкес денсаулық сақтау қызметтерінің тұтынушылары (Міндетті әлеуметтік сақтандыру) жүйесінде уақтылы және сапалы медициналық көмек алуға және медициналық ұйымды таңдауға құқылы. Міндетті әлеуметтік сақтандыру мемлекеттің, жұмыс берушілердің, азаматтардың бірлескен жауапкершілігі қағидаттарына, сондай-ақ көрсетілетін медициналық көмектің қолжетімділігі мен сапасына негізделуі тиіс[9].

Қорытынды: Қорытындылай келе, біз келесідей тұжырым айта аламыз: егер денсаулығымыз және оны қорғау қажеттілігі өмірлік маңызы бар және оны қанағаттандыру қажет болса, басқа қажеттіліктерді іске асыруға болмайды, бұл аса жоғары орынды талап етеді. Халықтың осы қажеттіліктерін қанағаттандыруға жәрдемдесу денсаулық сақтау саласындағы бағдарламалар мен заңдарды қабылдау арқылы мемлекет тарапынан қамтамасыз етіледі.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. А.И. Вялкова Управление и экономика здравоохранения: учебное пособие для вузов 3-е издание. М.: 2009. 664 с
2. Кодекс Республики Казахстан от 18 сентября 2009 года № 193-IV «О здоровье народа и системе здравоохранения»
3. Вестник Научно-исследовательского центра корпоративного права, управления и венчурного инвестирования Сыктывкарского государственного университета «Медицинская услуга как социальное и экономическое благо»
4. П.Н. Золотарев, О.В. Лянг, А.Г. Кочетов.Формирование понятия «медицинская лабораторная услуга» на основе правовой и специализированной документации // Журнал Ремедиум Приволжье. 2015. №8. С. 86-94.
5. Приказ Министра здравоохранения и социального развития Республики Казахстан от 14 сентября 2015 года № 713 «Об утверждении Правил оптовой и розничной реализации лекарственных средств, изделий медицинского назначения и медицинской техники»
6. Васькова Л.Б., Мусина Н.З.Методы и методики фармакоэкономических исследований: учебное пособие. М.: 2007. 112 c.
7. В.Г. Кукес. Клиническая фармакология.: учебник для вузов.4-е издание. М.: 2009. 1056 с.
8. Государственная программа развития здравоохранения Республики Казахстан «Денсаулық» на 2016-2019 годы
9. Закон Республики Казахстан от 16 ноября 2015 года № 405-V «Об обязательном социальном медицинском страховании»