Организмніңқалыпты жағДайынДағы және бүйpек жетіспеушілігі кезiнДегi жaœcпipiмДеpДщ жac еpекшелiктеpiне cэйкеc биологиялық aктивтi нүктелеpiнiң биſ>ıpизикaлыı; қacиеттеpi бойыншa зеpттелДi. Зеpттеугеaлынғaн қaтыcқaн бүйpек жетіспеушілігі бap жaœcпipiмДеpДщ хpоноı;vpылымДыı; пapaметpлеpi қaлыпты жaғДaйДaғы жaœcпipiмДеpмен caлыcтыpғaнДaaйтapлықтaй өзгеpген мәнге ие болДы. Қaлыпты және бүйpек жетіспеушілігі кезiнДегi жaœcпipiмДеpДщ биоaктивтi нүктелеpiнiң темпеpaтуpaньщ тэулiктiк Динaмикacыньщ мэнДеpiaшып ıwpcетiлДi.
Нэтижелеp биоaктивтi нүктелерДң биоыpFaŅrnapынДaFы хроноқұрылымДық пapaметpлеpiнщ өзгеркке yшыpaйтынДыFын ДәлелДей отыpып, aFзaньщ қaлыпты, жетicпеушiлiк кезiне бейiмДелуне тэулiктiк ыpF¤∣Ịтьщ хроноқұрылымДық пapaметpлеpiнщ қaйтa қaлыптacуын толық тvciнуге жэне capaптaуFa көмегін тигiзеДi.
Денcaульщ — aдaмньщ ең қacиеттi де, құнды қaйтaлaнбac, жоFaлca қaйтa оpнынa қиындықпен келетiн немеcе оpны толмacacыл қaзынacы[1].
БYйpек aуpулapы қaзipгi тaңдa жaœcпipiм apacындa жиi кездеcетiн aуpулap қaтapынa жaтaды. БYйpектеpдщ оpгaнизм yшìн мaңызы өте зоp. Олap: бipiншiден, aзот зaт aлмacуыныщ ең cоңғы өнмдеpiн 6өліп шыFapушы негiзгiaFзaлap болып еcептеледi, екiншiден, iшкi оpтa тypaĸтылы÷ын, эcipеcе Ķ∣ыııĸыj∣ды-c¡лт¡j∣¡ тепетеңдiктipеттеуге тiкелей қaтынacaды; үшіншіден бYйpек шумaĸгapындa (юкcто-гломеpулaлы aппapaттapындa) қaн ĸыcымын pеттейтiн pенин 6өліп шыFapылaды.
БYйpектеpде эp тYpлi киcтaлap кездеcедi олapiштен туылFaн немеcе жyp℮ пaйдa болFaн cебептеpге бaйлaныcты болуы мумкiн болатындығы жaзылып көрсетілген. Бұл кисталардың iшiнде бүйректің поликиcтозды ауруының клиникалық маңызы зор. Балаларда поликиcтозды ауру aутоcомды-pецеccивтi негiзде дaмиды, бала туылған кезде оның бүйректерінде көптеген мaйдa киcтaлap болaды. Бүйректері үлкейген. Балалардың көбі 1 жасқа дейiн бүйрек жетicпеушiлiгiнен өледі[2-4].
Жасөспірімдерде поликиcтоз aутоcомды-доминaнтты түрде дамиды, туылған кезде бүйректерде киcталар болмайды. Бүйрек шумақшаларында түзілген неcеп жинаушы өзектерге өтпестен ipкiлiп қалып, бүйрек өзекшелері кеңіп, кистағаайналады. Олар үлкейген caйын бүйрек паренхимаcын баcып, атрофиялап бiрте-бiрте (18-25 жacтapдa) бүйрек қызметі бүтіндей бұзылады.
Қазіргі таңдағы деректер бойынша бүйрек жетicпеушлiгiне шалдығу жыл cайын екi жарым пайызға артып отыратынын және де кейде мүгедектікке әкеп соқтыратын бipден бipcебеп болып жататынын еcкеpcек, бұл мәселенің қаншалықты өзекті екенiн түсінуге мүмкіндік беpедi. [5].
Биологиялық aктивтi нүктелерді - XXI ғасырдың медицинacы яғни, дәстүрлі медицинада дәрі-дәрмексіз емдеуге және диагноз қою мақсатында пайдалану тәсілдері жыл өткен cайын зерттеушілердің қызығушылығын арттыруда. Жалпы адам ағзасының физиологиялық қызметтерін реттеуде терінің қасиеттері өте ерте уақыттан белгiлi. Терiдегi рефлекторлық аймақтарға жататын биологиялық активтi нүктелер арқылы тиеciлi мүшелердің физиологиялық күйін анықтауға, алдын ала болжам жасауға, қажетті эcеpлеpдi беру мақсатымен әртүрлі тiтiркенicтердi тудыруға болады.[6].
Жасөспірімдерағзасынан бүйрек жетіспеушілігінің жедел- өтпелі түрінбиологиялық активтi нүктелер өзгерісіарқылы дер кезiнде анықтап, дұрыс нұсқау жаcау арқылы дәрігерге жолдаған жағдайда, айықтыруға болады, керiciнше жағдайда ол cозылмалы түрге айналады[7-10].
Мaтеpиaлдap мен зеpттеу эдicтеpi. Ағза терiciндегi биологиялық активтi нүктелердің температуралық көрсеткішін зерттеуге арналған жұмыс әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-ның биология және биотехнология факультетінің биофизика және биомедицина кафедрасының «Хронобиология» ғылыми зертханаcында орындалды. Зерттеу жұмысына 15-16 жастағы оқушыларалынды. Жалпы 6 жасөспірім болды, олар 2 топқа топтаcтырылды. Бiрiншi топта жалпы денicау, бүйрек жетicпеушiлiгi жоқ 3 және жалпы денicау, 3 аралықтағы көрсеткішпен бүйрек жетicпеушiлiгi бар оқушылар қатысты.
Жұмыснегізі қалыпты жағдайдағы және бүйрек ауруы кезiндегi жасөспірімдердің жаc ерекшелiктерiне cэйкеc биологиялық активтi нүктелерінің биофизикалық қасиеттерібойынша зерттелдi. Жұмыстың барысындаағзадан оң және cол жақтасимметриялы орналасқан 8 биологиялық активтi нүктелер — денедегi ерекше нүктелералынды.. Оларcпектрлiк потенциалы, зат алмаcуы, қызуы жоғары, ал электрлiк кедергici төмен, өте cезiмтал клеткалардан тұрады. Биологиялық активтi нүктелерден оттек жедел cщiрiлiп, көмір қышқыл газы тездетiп шығарылады.
Жұмыс жаcау барысындаағзаның терiciнен көздің бүйрек функцияcымен байланыcы болатын cтандартты меридиандардың iшiнен 8 биологиялық активтi нүктелер жинақталып алынды: жүрек меридианынан C7 Шэнь-Мэнь, өкпе меридианынан P9 Тай-Юань, тоқ iшек меридианынан GI4 Хэ-Гу, бүйрек меридианын R1 Юн-Цюань және R2 Жань- Гу, қуық меридианынан V67 Чжи-Инь , бауыр меридианынан F2 Cин-Цзянь, көк бауыр меридианы RP2 Да- Ду нүктелерь cипаттамалары анықталған.
Aдам денеciнде 700 — 1000 биологиялық активтi нүктелер табылған. Олар белгiлi бiр жүйемен орналасқан, әрқайсысы белгiлi бiр мүшемен байланыcты. Әр нүктенщ тiтiркенуi ерекше cезiм тудырады. Ауырған адамды емдеу осыған негізделген.Жұмыстың барыcында биологиялық активтi нYктелерiнщ өз^руі және хроноқұрылымдық параметрлерiнщ қалыпты жағдайының ауытқуы байқаланады.
Екi топтағы cтуденттердщ зерттеуге алынған биологиялық активтi нүктелердщ температуралық ^рcеткiштерi зерттелдi, температуралық ^рcеткiштердi тiркеуге алынған «Биотемп-2» аcпабы универcитеттщ тэжiрибелiк өндірістік орталығындаарнайы тапcырыcпен жасалған. Алынаған мэлiметтерcтатиcтикальщ өңдеуден өтті, Cтьюденттщ t- критерияcы бойыншаанықталды.
Терiдегi БAН температураcын өлшеу кезiнде температура датчиктерiне қатаң талаптар қойылады, яғни жоғары ке^cтiктiк, температуралық және уақытқа тэуелдi мYмкiндiктерi болу керек. Мұндай критерияларға термокедергiнщ терic коэффициенттегi жартылай өткізгіштікті датчигi қолданылады. Оның контакт жаcайтын ауданы 1 мм2-ден кiшi, 26-42 oC диапазондағы температураға кедеpгicicызықты тэуелдi, кернеудщ өзгеркше температуралық коэффициентi du/dt - 0,5 мв/град және инерциялығы t 200 мc-тан төмен.
Зеpттеу нэтижелеpi мен олapды талдау.Қалыпты жағдайдағы оқушылардың ағзасындағы нүктелердщ температуралық ^рcеткiштерicараптамаcы.
Жacөcпipiмдеpдiң қалыпты жағдайдаағзасындағы оң және cол жақтасимметриялы орналасқан 8 биологиялық активтi нүкте (БAН), яғни: C7 Шэнь-Мэнь, C7 Шэнь-Мэнь*; P9 Тай- Юань,P9 Тай-Юань*; G14 Хэ-Гу, G14 Хэ-Гу*, R1 Юн-Цюань, R1 Юн-Цюань*, R2 Жань-Гу, R2 Жань-Гу*, V67 Чжи-Инь, V67 Чжи-Инь*, F2 Cин-Цзянь, F2 Cин-Цзянь*, RP2 Да-Ду, RP2 Да- Ду* - температураcы (Тo)
28,4÷30,4oCapaлықтapындaтеpбеледi (кеcте 1).
C7 Шэнь-Мэнь*; P9 Тай-Юань,P9 Тай-Юань*;R1 Юн-Цюань*, R2 Жань-Гу, V67 Чжи-Инь, F2 Cин-Цзянь, RP2 Да-Ду, биологиялық активтiнYктелердщ макcимальдi және C7 Шэнь-Мэнь, G14 Хэ-Гу, R1 Юн-Цюань*, V67 Чжи-Инь*, RP2 Да- Ду* бионүктелердщ минимальдi ^рcеткiштерiнщ арасындастатистикалық cенiмдiлiк (р<0,05; р<0,01) дэлелдендi. V67 Чжи-Инь*аурикулярлы БAН ең төмен мәнге, P9 Тай-Юань аурикулярлы БAН ең жоғарғы мәнге ие болды.Оқушыларағзасындағы аздап жыныстық ерекшелiктерге байланыcты аурикулярлы биоактивтi нүктелердщ температуралық ^рcеткiштерiнде мәндер ерекшеленгенi байқалды
Жалпы ағзаның қалыпты стационарлық күшнде БAН C7 Шэнь-Мэнь мен C7 Шэнь-Мэнь*28,7÷29,4〇C (р<0,05) аралығында, БAН P9 Тай-Юань мен P9 Тай-Юань*30,4÷29,8〇C (р<0,05) аралығында, БAН G14 Хэ-Гу мен G14 Хэ-Гу* 28,4÷29,0oC (р<0,05) аралығында, БAН R1 Юн-Цюань мен R1 Юн-Цюань* 28,9÷29,8oC (р<0,05) аралығында, БAН R2 Жань- Гу мен R2 Жань-Гу* 29,3÷29,1〇C (р<0,05) аралығында,БАН V67 Чжи-Инь мен V67 Чжи-Инь*30,2÷28,4oC (р<0,05) аралығында, БAН F2 Cин-Цзянь мен F2 Cин- Цзянь*30,2÷29,1oC (р<0,05) аралығында, БAН RP2 Да-Ду мен RP2 Да-Ду*29,3÷28,8oC (р<0,05)аралықтарында температура ^рcеткiштерi тербеледi.
Барлық аурикулярлы БАН-ның температуралық ^рcеткiштерiнщ динамикасытөменгі көрсеткштер жәнежоғарғы ^рcеткiштерараcында тербелдi. Жоғарғы көрсеткштер кезiнде ағзаның өзшде қарқынды түрде жүретш физиологиялық Yдiрicтердщ болуымен сипатталынды.Бүйрек патологияcы кезiндегiоқушылapдың ағзасындағы нүктелердщ температуралық
^рcеткiштерicараптамаcын жүргізу.Бүйрек патологияcы кезiнде жacөcпipiмдеpдiң аFзаcындаFы биоактивтi нүктелердщ (БАН)күрт төмендеп яки жоғарылаған температура ^рcеткiштерi (кеcте 2) дэлелдейдi.
Биологиялық активтi нүктелердщ темпеpaтуpaлықкөpcеткiштеpi 30,04÷23,7oCapaлықтapындa болды. V67 Чжи-Инь*аурикулярлы БAН ең төмен, P9 Тай- Юань*аурикулярлы БAН ең жоғарғы мэндердi бердi. Қалыпты жағдаймен cалыcтырFандаFы cенiмдiлiк (р<0,05; р<0,01) анықталды. Бүйректе жетicпеушiлiгi бар оĸ;ушылараFзаcында биоактивтi нүктелердщ температуралық ^рcеткiштерiнде мэндер ерекшеленгенi байқалды. Бұл ағзабүйрек ауруының шалдыққан кYрделiгiмен тYciндiрiледi.
Температура ^рcеткiштерiБAН C7 Шэнь-Мэнь мен C7 Шэнь- Мэнь* 27,8÷28,9oC (р<0,05) аралығында, БAН P9 Тай-Юаньмен P9 Тaй-Юaнь* 28,9÷30,04oC (p<0,05) apaлыFындa, БAН G14 Хэ-Гу мен G14 Хэ-Гу* 29,3÷29,0〇C (p<0,05) apaлыFындa, БAН R1 Юн-Цюaнь мен R1 Юн-Цюaнь* 27,2÷27,8oC (p<0,05) apaлыFындa, БAН R2 Жaнь-Гу мен R2 Жaнь-Гу* 27,5÷27,2〇C (p<0,05) apaлыFындa, БAН V67 Чжи-Инь мен V67 Чжи-Инь* 24,2÷23,7oC (p<0,05) apaлыFындa, БAН F2 Cин-Цзянь мен F2 Cин-Цзянь* 26,5÷26,7oC (p<0,05) apaлыFындa, БAН RP2 Дa-Ду мен RP2 Дa-Ду* 26,2÷26,7〇C (p<0,05) apaльщтapындa темпеpaтуpa ^pcеткiштеpi теpбеледi.
^pытa келгенде, бYйpек пaтологияcы кезiнде жacөcпipiмдеpдiң aFзacындaFы биоaктивтi нYктелеpдщ темпеpaтуpaлыщ ^pcеткiштеp⅛лыпты aFзaдaFы ^pcеткiшпен caлыcтыpғaндaaйтapлықтaй aйыpмaшылыщ бaйқaлды. Бұл aFзaныщ физиологиялық күшне бaйлыныcтылыFымен тYciндipiледi. Темпеpaтуpaлыщ ^pcеткiштеpдщ еpекшелектipiн төменде оpнaлa^aн cуpеттеpден (3,4 cуpетте) нarçгы ^pуге болaды.
Жacөcпipiмдеpдiң жac еpекшелiктеpiне cэйкеc биологиялық aктивтi нYктелеpiнщ биоыpғaқтapының тэулiктiк динaмикacы мен хpоноқұpылымдық пapaметpлеpiнщ өзгешелiктеpiн aныrçгaу хpонофизиология теоpияcынa ^^aн нarçгы беpiлген жaңa yл℮cì болып тaбылaды. AлынFaн нэтижелеp биоaктивтi нYктелеpдщ биоыpFa^гapындaFы хpоноқұpылымдық пapaметpлеpiнщ өзгеpетiндiгiн дәлелдей отыpып, ^pшaFaн оpтaныщ cтpеcc фaктоpлapынa бейiмделу кезiндегi тэулiктiк ыpFarçıъщ хpоноқұpылымдық пapaметpлеpiнщ қaйтa қaлыптacуын толық түгінуге және capaптaуFa ^мектеcедi.
Кеcте 1 - Оқушылapдың aFзacындaFы нYктелеpдщ қaлыпты жaFдaйдaFы темпеpaтуpaлыщ ^pcеткiштеpi
|
Оқушылapдың aты-жөнi, туFaн жылы, caлмaFы, бойының ұзындығы |
Биологиялық aктивтi нYктелеp(БAН) |
|||||||||||||||
|
Жүpек |
Өкпе |
Тоқ iшек |
Бүйpек |
Қуық |
Бaуыp |
Көк бaуыp |
||||||||||
|
C7 Шэ нь- Мэн ь |
C7 Шэ нь- Мэ нь* |
P9 Тa й- Ю aн ь |
P9 Тa й- Юa нь* |
G1 4 Хэ Гу |
G1 4 Хэ Гу * |
R1 Ю н- Ц юa нь |
R1 Юн Цю aнь * |
R2 Жa нь- Гу |
R2 Жa нь- Гу* |
V6 7 Чж и- Ин ь |
V6 7 Чж и- Ин ь* |
F2 Cи н- Цз ян ь |
F2 Cи н- Цз ян ь* |
RP 2 Дa Ду |
RP 2 Дa Ду * |
|
|
1. Мaмыpэлi |
27,5 |
29, |
28, |
30, |
28, |
30, |
28, |
29, |
29, |
30, |
25, |
29, |
28, |
29, |
28, |
|
|
Муниpa |
3 |
7 |
2 |
6 |
1 |
5 |
4 |
4 |
28, |
3 |
6 |
4 |
7 |
4 |
9 |
|
|
11.01.2001ж., 51 кг., 165 cм.. |
8 |
|||||||||||||||
|
2. ТacболaтовaAйF |
28,5 |
30, |
30, |
30, |
28, |
30, |
28, |
30, |
29, |
28, |
29, |
29, |
30, |
29, |
29, |
29 |
|
aным 3. 03.08.2000 ж., 55 кг., 170 cм.. |
2 |
1 |
5 |
7 |
2 |
5 |
1 |
5 |
7 |
7 |
6 |
1 |
7 |
5 |
||
|
4. Мұқaш |
30,1 |
28, |
32, |
28, |
27, |
26, |
29, |
30, |
29 |
29, |
30, |
29, |
30, |
28, |
29, |
28, |
|
Бекболaт 16.07.2001ж., 60 кг., 164 cм.. |
7 |
4 |
9 |
9 |
9 |
8 |
1 |
8 |
6 |
8 |
9 |
9 |
9 |
7 |
||
|
Оpтaшa мэнi |
28,7 |
29, |
30, |
29, |
28, |
29, |
28, |
29, |
29, |
29, |
30, |
28, |
30, |
29, |
29, |
28, |
|
Ʃ(M±m) |
± |
4± |
4± |
8± |
4± |
0± |
9± |
8± |
3± |
1± |
2± |
4± |
2± |
1± |
3± |
8± |
|
1,32 |
0,7 |
1,8 |
0,8 |
0,4 |
1,8 |
0,7 |
0,4 |
0,2 |
0,6 |
0,4 |
2,3 |
0,7 |
0,5 |
0,4 |
1,1 |
|
|
5 |
7 |
5 |
4 |
8 |
5 |
0 |
7 |
1 |
6 |
7 |
5 |
3 |
0 |
5 |
||
Кеcте 2 - Оқушылapдың aFзacындaFы нYктелеpдщ бYйpек пaтологияcы кезiндегi темпеpaтуpaлыщ ^pcеткiштеpi
|
Оқушылapдың aты-жөнi, туFaн жылы, caлмaFы, бойының ұзындығы |
Биологиялық aктивтi нYктелеp (БAН) |
|||||||||||||||
|
Жүpек |
Өкпе |
Тоқ iшек |
Бүйpек |
Қуық |
Бaуыp |
Көк бaуыp |
||||||||||
|
C7 Шэнь Мэнь |
C7 Шэн ь- Мэн ь* |
P9 Тaй- Юaнь |
P9 Тaй- Юaн ь* |
G1 4 Хэ- Гу |
G1 4 Хэ- Гу* |
R1 Юн Цю aнь |
R1 Юн- Цюa нь* |
R2 Жaн ь-Гу |
R2 Жaн ь- Гу* |
V67 Чжи -Инь |
V67 Чжи Инь |
F2 Cи н- Цзя нь |
F2 Cи н- Цзя нь* |
RP 2 Дa- Ду |
RP2 Дa- Ду* |
|
|
1. Acыл^ıзы |
27,9 |
28 |
28,6 |
30,5 |
28, |
28, |
28 |
27, |
27, |
27, |
23, |
22, |
26 |
26, |
25, |
25,7 |
|
Aйнyp 29.02.2001ж., 50 кг., 162 cм.. |
7 |
6 |
5 |
2 |
5 |
2 |
6 |
5 |
3 |
|||||||
|
2. Caкен tyлтaн |
28 |
30 |
30 |
30,5 |
30, |
31, |
28 |
27, |
28, |
27, |
27, |
26 |
28, |
28, |
28, |
27,7 |
|
23.08.2000ж., 62 кг., 162 cм.. |
5 |
2 |
8 |
2 |
6 |
4 |
5 |
2 |
3 |
|||||||
|
3. Мыpзaхмет |
27,5 |
28, |
28,2 |
29,1 |
28, |
27, |
25, |
28, |
27 |
26, |
22 |
22, |
25, |
25, |
24, |
26,7 |
|
МaдинaCеpиковнa 12.03.2001ж., 47 кг., 160 cм |
6 |
6 |
2 |
6 |
1 |
4 |
6 |
1 |
6 |
9 |
||||||
|
Оpтaшa мэнi ∑ |
27,8 |
± 28, |
28,9± |
30,0 |
29, |
29 |
27, |
27, |
27, |
27, |
24, |
23, |
26, |
26, |
26, |
26,7± |
|
(M±m) |
0,3 |
9± |
1,0 |
4± |
3± |
± |
2± |
8± |
5± |
2± |
2± |
7± |
5± |
7± |
2± |
1,0 |
|
1,0 |
0,81 |
1,0 |
2,0 |
1,4 |
0,3 |
0,6 |
0,6 |
2,8 |
1,9 |
1,7 |
1,3 |
1,8 |
||||
|
7 |
3 |
5 |
7 |
4 |
7 |
7 |
2 |
5 |
||||||||
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Н.В. Дмитpиевa, Н.A. Буpcиковa, В.М. Лaвpентьевa Pеaлизaция пpогpaммы «Здоpовый pебенок» в уcловиях детcкого дошкольного обpaзовaтельного учpеждения // Pоccийcкий педиaтpичеcкий жуpнaл. - 2001. - № 3. - C. 50-51.
- Бapaнов A.A. Нaучное нaпpaвление подпpогpaммы «Здоpовый pебенок» - пpaктичеcкому здpaвоохpaнению // Pоccийcкий педиaтpичеcкий жуpнaл. - 2002. - № 2.- C.53-54.
- Нaучнaя библиотекa Кибеp Ленинкa: http://cyberleninka.ru/article/n/patologiya-pochek-v-sisteme-mat-plod-novorozhdennyy#ixzz3VP1dc01r
- Robyn Webber, David Tolley, James Lingeman. Kidney stones. Search date April 2005 // Clin Evid. – 2005. - №3. – Р. 52-57. http://jasai.kz/page_id=1094
- http://www.knowed.ru/index.phpname=pages&op=view&id=1677
- Тулеухaнов C.Т., Ефимов М.Л. Хронобиология и хpономедицинa. Монография. - Aлмaты: Қазақ унивеpcитетi, 2000. - 203 c.
- Тулеухaнов C.Т. Хpонобиология: теоpия и пpaктикa // Веcтник КaзГУ, cеpия биологичеcкaя. - 2000. - №2(10). - C. 3-7.
- Шишеловa Т.И., Мaлыгинa Ю.C., Нгуен Cуaн Дaт.,Влияние шумa нa оргaнизм человекa // Уcпехи cовременного еcтеcтвознaния. – 2012. – №8. – C. 14-15.
- Тулеухaнов C.Т. Биологичеcкие ритмы – фундaментaльный зaкон живой природы // Извеcтия МОиН PК. Cерия биологичеcкaя и медицинcкaя. - 2002. - №6(234). - C. 3-16.