Медициналық білім беруде электронды оқу құралын жасау және қолданудың қадамды нұсқаулығы арқылы жүзеге асыру тәжірибесі

Мақала HTML, EXE форматындағы электронды оқу құралын қадамды түрде құрастыру, жинақтау, және қолдану тәжірибесін талдауға арналған, Қазақстан Республикасының білім саласында электронды оқулық басылымдарды енгізу және қолдану сұрақтармен айналысатын оқутушыларға және медицина саласындағы басқада мамандарға арналған. Тurbo Site компьютерлік бағдарламасынның электронды басылым түрінде қолданылғанын тексерісі жүргізілді. Ұсынылған әдістің тиімділігін анализі берілді.

Көптеген авторлардың ойынша, қазіргі кезде медициналық білім берудің негізгі мақсаты бұл сандық технологиялар [1]. Персональді компьютердің пайда болуы көбінесе мамандандырылмаған дербес пайдаланушылардағы ақпаратты талдау мен өңдеу қажеттілігінің артуы себепші болды [2].

Әдебиетті талдау нәтижесінде электронды оқу құралдарына белгілі бір талаптар болатындығы анықталды. Олар тақырыптың толық мазмұны болуына кепілдік беруі тиіс, көрнекілік қасиетіне - сызықты мәтін кешені мен визуальді дидактикалық материал (соның ішінде аудио мен видео) ие болуы шарт, себебі бұл түсінуді жеңілдетеді, жаңа терминдерді есте сақтауға, мануальді машықтарын жақсартуға, бөлек тараулар арасындағы құрылымдық байланысты электронды оқу құралының элементтері арқылы түсінуге, интерфейс пен навигацияның жайлылығын анықтауға көмектеседі. Талапкерде оқу құралымен өз бетінше меңгеру мүмкіндігі болуы тиіс. Электронды контент ашық және бос, яғни қолға тиімді болуы тиіс, қосымша бағдарлама орнатуды талап етпеуі тиіс. Сонымен қоса, өзін өзі бақылау мен автормен кері байланыс орантылуы шарт. ЭОҚ өзінің жіберілу түріне қарамастан кепілді түрде жұмыс жасау тиіс. Контент құрушыда құрылым мен материалдарды өзгерту мүмкіндігі болуы тиіс [3, 4, 5, 6].

ЭОҚ тағы бір маңызды фаторының бірі - ол ЭОҚ баспалы құралдан айырмашылығы бұл бағысының арзан болуы [7].

Бірақ электронды оқу құралын жасаудың мемлекеттік стандартты ережелеріне қарамастан, медициналық білім беру саласындағы басты әдістемелік кітаптар ретінде дәстүрлі баспалы оқу құралдары, әдістемелік нұсқаулар және жекелеген мультимедийлі баспалар болып табылады.

Осының бірден бір себебінің бірі бұл медициналық білім беру саласында электронды контент құрушының бағдарлама жасау машығы болмайды, сондықтан да олар толық электрноды құралды өздігінен жасай алмайды. BISAM атты компаниясының маркетингтік және әлуметтік зерттеулері бойынша жүргізілген сауалнамалар бойынша, Қазақстан Республикасында көбінесе жаратылыстану ғылымдарының өкілдерінің ішінде (медициналық және ауылшаруашылық өкілдерді қосқанда) компьютерде жұмыс жасай алмайтындар болған жоқ. Шамамен жарты респонденттер өздерін қарапайым тұтынушы ретінде, ал 30% - тәжірибелі пайдаланушы ретінде жайғастырды [8]. Бұл сандық технологияларды медициналық білім беру жүйесіне толассыз енгізу үшін жеткіліксіз.

Техникалық себептердің көп болуынан ЭОҚ жасаудың және дидактикалық материалдарды дайындаудың әмбебап технологиясы жоқ.

Оқу үрдісіндегі электронды білім беру басылымдарын проектілеу әдістемесі, оны жасау және қолдану ақпараттық және телекоммуникационды технологиялардың дамуы әлдеқайда артта қалуда [9]. Осының барлығы міндетті түрде білім беру жүйесінің сапасы мен ақпараттандыру үрдісінің таралуына әсерін тигізеді.

Зерттеудің мақсаты: ҚазҰМУ мұғалімдерінің бағдарлама құру машықтарының деңгейін талдау және электронды оқу құралдарын жасау тәжірибесін жалпылау болды. ЭОҚ жасаудағы негізгі мәселелерге назар салу және оларды шешу туралы кеңес беру. Негізгі құрал ретінде TurboSite бағдарламалық қосымшансын қолдана отырып мысалын көрсету. Материалдарм мен әдістер: ҚазҰМУ мұғалімдерінің техникалық дайындығын тексеру мақсатында тестілеу өткізілді. Персональді компьютерді қолданудың қарапайым машықтары бар ҚазҰМУ көптеген мұғалімдеріне арналған, яғни HTML, EXE форматындағы ЭОҚ жасаудың, құрастырудың және жинаудың қол жетімді әдістері TurboSite, NatataeBookCompiler қосымша бағдарлама жүйесінде енгізілді. Жүргізілген тренингтер қорытындыларының талдауы Х.С. Насибуллина атындағы педагогикалық біліктілік орталығында жүргізілді.

Қорытындылар және оларды тақылау:

Заманауи бағдарламалық қосымшалар мен технологиялар мұғалімдерге программалауды арнайы білімсіз және машықтарсыз жасауға мүмкіндік береді. Мұғалімдерді тестілеу нәтижесі көрсеткендей, персональді дәрежеде меңгеру қолданушылар алмайтындар мұғалімдердің контентпен жұмыс жасай техникалық дайындығы электронды оқу құралын өз бетінше жоспралап және құрастырып жасауға мүмкіндігі жоқ.

Сондықтан да біздің зертеушілердің басты мәселесі бұл электронлы оқу құралын жасау әдісін ПК қарапайым қолданушысы үшін барынша қол жетімді және түсінкіті ету болды.

Тестілеу барысында, ЭОҚ үшін таңдалған форматтар мен бағдарламалық жүйелерге қойылатын бірнеше талаптар болды. Біріншіден - жұмыс бәрімізге белгілі мәтіндік редакторлардан күрделі болмау керек, MicrosoftWord. Екіншіден, көбінесе бағдарламалар орыс тілінде болуы тиіс болды. Үшіншіден, қосымшалар интернет жүйесінен еркін жүктелетін және тегін болуы тиіс.

Негізгі басты формат ретінде біз өз таңдауымызды құжаттарды белгілеудің стандартты тілінде болатын HTML (HyperTextMarkupLanguage) жасадық. Бұдан басқа, оны қолдану ЭОҚ жасаудағы әдістерді меңгеруді жеңілдетеді, форматтың негігі артықшылығы бұл мәтін басылымындағы гиперсілтеме қою мүмкіндігі, сол арқылы басылым ішінде және сыртында құжатқа немесе ресурсқа ауысу мүмкіндігі бар [10]. Жекелеп айтқанда, гиперсілтеме арқылы автормен немесе басылым басшылығымен электронды пошта арқылы хабарласуға болады, қолданылған әдебитеттер тізімімени танысуға болады, иллюстрацияны шақыртып, мәтін фрагменті мен тағы басқа қосымшаларды нақтырақ түсінуге болады. HTML құжаттарының негізі бұл қарапайым мәтіндік файлдар, оның ішіндегі қарапайым символдары ASCII кодировкасында ұсынылады. Бұл файлдар кез келген мәтіндік редакторларында түзетіледі, өзгертіледі және қол жетімді болады. HTML басылымының қарапайым мәтіннен ерекшелігі бұл арнайы бұйрық беруі - теги, ол құжатты форматтаудың ережелерін көрсетеді [11, 12].

ЭОҚ жасаудың құралы ретінде біз TurboSite бағдарламасын қолдандық. HTML редактор парақшаларының көпшілігі ішінен неліктен біз TurboSite таңдадық? Себебі, қазіргі таңда, бұл тегін, орыс тілінде, арнайы маман болмаса да түсінуге оңай және парақшаларының генерациялау мүмкіншілігі бар жалғыз бағдарлама. Бұрын HTML парақшаларымен дұрыс жұмыс жасау үшін және жұмыс істей алатын тегтерді жазу үшін және оларды түезту үшін кем дегенде жергілікті сайтта жұмыс істеу керек болатын. Ал жергілікті сайтты жасаудың өзі қарапайым қолданышуға айтарлықтай қиындықтар туғызатын. Бұл бағдарлама толық автономды, жұмыс істейтін веб сайттың парақшасын немесе ЭОҚ алуға көмектеседі. Бұрын жаңа парақша қосу үшін навигацияға арналған барлық сілтемелерді қолмен және HTML кодымен жаңарту керек болатын. Ал мұның өзі арнайы мамандардың жұмысы. TurboSite барлық жаңартулар мен операцияларды автоматты түрде жүргізеді және автордың қатысуынсыз орындайды. Парақшалар тегіндегі өзгерістер және жаңадан қосылғандар да қайта енгізіледі, сондықтан да осы бағдарламамен жұмыс жасауды ыңғайлы және жайлы етеді. Бағдарламаны оқып білу оңай. Бағдарламамен жұмыс жасағанда ол компьютерді шамадан тыс жүктеп тастамайды, бағдарламаны орнату тез және орыс тілінде болса онда тіпті оңай, қарапайым ойыншық тәрізді.

Бағдарлама ЭОҚ толық проектісін өз форматында сақтайды, проектіге қайта оралып электронды оқу құрлына түзетулер, өзгертулер, қосымшалар мен жаңартулар енгізу мүмкіндігін береді.

Оқу үрдісінде HTML форматындағы ЭОҚ қолдану қиынға соғады, себебі электронды оқу құралы физикалық тұрғыдан папкалар кешені мен HTML файларынан тұрады. Көбінесе бұл кітаптарды оқушыларға көбейту мен беруді қиындатады. Кейде кітап файлдарын кездейсоқ немесе бұйрықпен зақымдалуы және жойылып кетуі мүмкін. Сондықтан да жұмыстың барлық нәтижелері жойылып кету қаупі жоғары болады. Бұдан басқа, авторың өзіндік интеллектуальді еңбегінің пиратты жолмен ұрланып көшіру туралы сұрақтың шешілмеуі орын алды.

ЕХЕ форматындағы HTML парақшаларын компиляциялау барлық папкаларды бір файлға дейін қысып жинауға мүмкіндік береді. Арнайы дайындығы бар жоғары дәрежедегі маман болмай, ешкім ЕХЕ форматынағы ЭОҚ зақымдай алмайды және оны сындырып ішіне кіре алмайды.

Қазіргі кезде ЕХЕ форматындағы барлық бағдарлама- компиляторлары тегін емес. Бірақ ғаламторда бұрынғы ескі түрлеріне тегін сілтемелері бар.

NatataeBookCompilerv2.1 бағдарламалық

қосымшасы кітаптың барлық файлдарын, видеоны, және exe-файлды компеляциялай алады. Іздеу мен навигация үшін кейбір құралдар қарастырылған, ол сілтеме жасау, сурет қою. Дайын проектіні түзету мүмкін емес. "NatataSoftware" фирмасының бағдарламасын оның туған сайтынан Natata жүктеген дұрыс, ол жерде оны тегін жүктеуге болады немесе Gold түрін сатып алуға болады. Бірақ көбінесе тегін түрлерінде NatataeBookCompilerv2.1, v2.2 кейбір шектеулері бар. Оларда жүктейтін файлдар шектеулі болады (50 ден көп емес). Бұл туралы біз жоғарыда айтқанбыз. Егер әділ болатын болсақ, электронды оқу құралдарымен жұмыс жасағанда 5жыл ішінде біз бр проектіге 40 -50 файлдан артық жүктемейтінбіз. Сондықтан да бұл шектеу біз үшін қорқынышы емес. Болмаған жағдайда проектінің материалы екі кітапқа бөлінеді. Бұдан басқа, проектіні қолдану кезінде оны шектеуе пароль қойылмайды. Бағдарламаның төлем ақымен алған түрінде ешқандай кемшілік болмайды. Сонымен қоса, төлем ақымен алынған нұсқаларында кітіпті шифрлау қызметі белсендірілген. Бқл контентке қолжетімділікті шектейді.

Жоғары айтылғандарды қортындылай келгенде, «Бас пен мойын аурулары» пәнінің жұмыс бағдарламасы бойынша студенттің өзіндік жұмысына арналған электронды оқу құралы шығарылды. ЭОҚ тараулар бойынша мазмұны құрамдалған, сызықты мәтіндері мен иллюстрациялары (схемалар, кестелер, суреттер және т.б.), өзін өзі бақылайтын тест түріндегі тапсырмалар мен автормен кері байланыс жүргізетін сілтемелер бар.

HTML форматының компактілігі басылымға видео және аудио файлдарды жүктеуге мүмкіншілік берді. Электронды білім беру жүйесіндегі видеороликтердің орта ұзақтығы 2 минуттан 8 минутқа дейін. Тек қана қажет жағдайда ғана видеороликтің хронометражын ұзартуға болады, бірақ міндетті түрде оқу құралы түйіндемесіне дәріптеу жазылады[13]. Медиа қосымшаға берілген тақырып бойынша оперативті кірісулердің видео және аудио дәрістері енгізілді.

1 курс стоматология факультеті студенттерінің «Бас пен мойын аурулары» пәні бойынша тәжірибелік топтағылардың ағымдағы үлгерім рейтингісі мен емтиханның қорытындылары бойынша орта баға 91,37 болды, бұл баллдық рейтинг жүйесі бойынша А- (үздік) бағасына сәйкес. Бақылау тобындағы ағымдағы үлгерім рейтингісі мен емтиханның қорытындылары бойынша орта баға 88,3, бұл ВÁ (өте жақсы) бағасына сай.

Алынған тәжірибе негізінде «Медициналық ЖОО электронлы оқу құралын жасау туралы нұсқаулық» құрастырылды, ҚазҰМУ мұғалімдеріне «Медициналық ЖОО HTML, EXE форматында электронды оқу құралын жасаудың қадамды нұсқаулығы» тақырыбы бойынша тренингтер жүргізіліді. Сабақ 3 сағаттан, екі күн жүргізілді.

Өткізілген оқудың нәтижелері бойынша, мұғалімдер берілген әдісті толық меңгерді. Бірінші сабақтың соңында оқып жатқандардың 42¿ бағдарламалық қосымшаны толық меңгерді, ал қалған 68¿ мұғалім қосымша консультациядан соң толық меңгере бастады. Мониторингті кері байланыс нәтижесінде (анкета мен сұрау) берілген тақырып бойынша жоғары қызығушылық бар екендігі және берілген қадамды нұсқаулықтың ыңғайлы, әрі қолжетімді екендігі анықталды.

Қорытынды:

HTML және EXE форматындағы TurboSite, Natatae Book Compiler платформасын қолдана отырып электронды оқу құралын жасау өте оңай, сондықтан да тіпті қарапайым қолданушының өзінде ауқымды қиындықтар туғызбайды.

Әрине, берілген бағдарламалық қосымшалармен жұмыс жасау ЭОҚ алдында тұрған барлық қызметтік тапсырмаларын шеше алмайды. Мысалы, қолданушыларды регистациялау немесе статистикалық есепке алу. Бірақ оны дұрыс қолдану ақпаратты қорғауға; навигациялауға; мазмұнын қарауды ұйымдастыруда; оқудың траекториясын анықтауда; білімін бақылауда; тестілеуде көмектсеседі. Мұндайда жоғарыда айтылғандай, ЭОҚ жасаушыларға арнайы программалау білімі қажет емес. ПК қарапайым қолданушысы болу жеткілікті.

TurboSite бағдарламасы ЭОҚ интерфейсін көрнекі етуге, түсінікті жасауға, навигациясының ыңғайлы болуына көмектеседі. Шаблондарды қолдану, тек қана уақытты ғана үнемдеп, сонымен қоса оқушы адамды алдын ала ЭОҚ мазмұнымен таныстырады және тапсырмалардыміндетті түрде орындауды, ағым бақылаудағы сұрақ пен жауапты талап етпейді. ЭОҚ проектісін алдын ала қарауға, мүмкіндік береді және түстік гаммасын автор өзі бақылап отырады.

TurboSite базасында жасалған ЭОҚ жергілікті ғаламтор мен ашық кеңістікте де, яғни ғаламдық компьютер торларында да қолданыла беріледі.

ЭОҚ құрамының мазмұнына керекті өзгерістер мен қосымша материалдарды енгізу мүмкіндігіне ие болуы және өзгеріс енгізу барысында бағдарлама кодтартын өзгертпей рұқсатсыз оқу материалдары мен статистикалық мағлұматтарға қол сұғудан қорғауы тиіс.

Үлкен дидактикалық мағынасы бар артықшылық бұл тапсырмалардың тест түрінде болуы. Бірақ бұл жағдайда автор шешуі тиіс: егер оқушы тестті нашар тапсырса қайта оқу керек па әлде тағы бір мүмкіншілігі бар ма және келесі тарауларға өтуі мүмкін бе?

Қазір медициналық ЖОО студенттерінде, дипломнан кейінгі білім алып отырғандарда білім алуы үшін уақытының тығыз болуы орын алуда, сонымен қоса, өз бетінше мамандандырылған білім алу кең таралған. Сондықтан да, электронды оқу құралы қазіргі кезде пәнді өз бетінше меңгеруде теңдесіз матриал болып табылады.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Радченко С.В. Обзор программных продуктов для медицинского образования// Информационные технологии в здравоохранении. - 2001. -№6. - С. 11-13. URL: http://1gkb.infomed.su/01_2_1/.
2. The Apple Guide to Courseware Authoring. Apple Computer. - Cupertino: 1989. - 242 р.
3. Корнеева И.Н., Савченко И.А. К ВОПРОСУ РАЗРАБОТКИ ЭЛЕКТРОННЫХ УЧЕБНЫХ ИЗДАНИЙ // Современные проблемы науки и образования. - 2015. - № 3. - С. 88-94. URL: http://www.science- education.ru/ru/article/view?id=17758.
4. Григорьев С.Г., Краснова Г.А., Роберт И.В. и др. Технология создания электронных средств обучения: http://uu.vlsu.ru/files/Tekhnologija_sozdanija_EHSO.pdf.
5. Титова Е.И. О создание электронного учебника // Молодой ученый. - 2015. - № 3. - С. 855-856.
6. Русанова Яна Михайловна, Чердынцева Маринаигоревна Опыт создания электронных учебных изданий [Электронный ресурс] // Прикладная информатика. - 2009. - №4. - С. 16-24. URL: http://cyberleninka.ru/article/n/opyt-sozdaniya-elektronnyh-uchebnyh-izdaniy.Научная библиотека КиберЛенинка: http://cyberleninka.ru/article/n/opyt-sozdaniya-elektronnyh-uchebnyh-izdaniy#ixzz4RZbIXQHd
7. Ланкин B., Григорьева О. Электронный учебник: возможности, проблемы, перспективы [Электронный ресурс] // Высшее образование в России. 2008. №2. URL: http://cyberleninka.ru/article/n/elektronnyy-uchebnik-vozmozhnosti- problemy-perspektivy.
8. Состояние и проблемы казахстанской науки: взгляд изнутри/ Отчет результатов социологического исследования, проведенного по заказу Национального Центр научно-технической информации при поддержке Министерства образования и науки РК// компания маркетинговых и социологических исследований BISAM[Электронный ресурс] . URL:http://www.bisam.kz/ru/reports-and-publications/otcheti/item/
9. Беляев М. И. Из опыта создания электронных учебников [Электронный ресурс] // Вестник РУДН. Серия: Информатизация образования. - 2009. - №1. - С. 52-59. URL: http://cyberleninka.ru/article/n/iz-opyta-sozdaniya- elektronnyh-uchebnikov .
10. Явич М.П. Электронный учебник, его преимущества и недостатки // Современные научные исследования и инновации. - 2012. - №10. - С. 95-101. [Электронный ресурс] - Режим доступа. -URL: http://web.snauka.ru/issues/2012/10/16884.
11. Шалкина Т.Н. Электронные учебно-методические комплексы: проектирование, дизайн, инструментальные средства. - Ориенбург: ГОУ ОГУ, 2008. - 160 с.
12. Зайцева Л. В., Попко В. Н. Разработка и использование электронных учебников [Электронный ресурс] // Образовательные технологии и общество. - 2006. - №1. - С. 12-21. URL: http://cyberleninka.ru/article/n/razrabotka- i-ispolzovanie-elektronnyh-uchebnikov
13. М.И.Вансванов, А.М. Ильясов, А.М. Ильясова Электронные учебные издания в современном медицинскомобразовании [Электронный ресурс] // Вестник казнму. - 2014. - №2. - URL:http://cyberleninka.ru/article/n/elektronnye-uchebnye-izdaniya-v-sovremennom-meditsinskom-obrazovanii