Другие статьи

Цель нашей работы - изучение аминокислотного и минерального состава травы чертополоха поникшего
2010

Слово «этика» произошло от греческого «ethos», что в переводе означает обычай, нрав. Нравы и обычаи наших предков и составляли их нравственность, общепринятые нормы поведения.
2010

Артериальная гипертензия (АГ) является важнейшей медико-социальной проблемой. У 30% взрослого населения развитых стран мира определяется повышенный уровень артериального давления (АД) и у 12-15 % - наблюдается стойкая артериальная гипертензия
2010

Целью нашего исследования явилось определение эффективности применения препарата «Гинолакт» для лечения ВД у беременных.
2010

Целью нашего исследования явилось изучение эффективности и безопасности препарата лазолван 30мг у амбулаторных больных с ХОБЛ.
2010

Деформирующий остеоартроз (ДОА) в настоящее время является наиболее распространенным дегенеративно-дистрофическим заболеванием суставов, которым страдают не менее 20% населения земного шара.
2010

Целью работы явилась оценка анальгетической эффективности препарата Кетанов (кеторолак трометамин), у хирургических больных в послеоперационном периоде и возможности уменьшения использования наркотических анальгетиков.
2010

Для более объективного подтверждения мембранно-стабилизирующего влияния карбамезапина и ламиктала нами оценивались перекисная и механическая стойкости эритроцитов у больных эпилепсией
2010

Нами было проведено клинико-нейропсихологическое обследование 250 больных с ХИСФ (работающих в фосфорном производстве Каратау-Жамбылской биогеохимической провинции)
2010


C использованием разработанных алгоритмов и моделей был произведен анализ ситуации в системе здравоохранения биогеохимической провинции. Рассчитаны интегрированные показатели здоровья
2010

Специфические особенности Каратау-Жамбылской биогеохимической провинции связаны с производством фосфорных минеральных удобрений.
2010

Жайық-каспий бассейшшң кәсштік балық түрлерінщ қорлары meн тар алу ареалы

Бұл жұмыста кәсіпшілік аудандар бойынша балык аулау қарқынының сараптамасы ұсынылған. жартылай өтпелі балықтардың көп жылдық кезсң ішіндегі аулану динамикасы қарастырылған. Жайық және Қиғаш өзендерінің сапалылығы және оның уылдырық шашу алдындағы миграциясы кезеңіндегі кәсіпшілік салықтар санына әссрі көрсетілген.

Көпжылдық кәсіпшілік ауланымдар (2006-2019 ж.ж.) Жайық өзенінде де, Қиташ өзенінде де туракты емес екені анықталды және жылдар бойынша ауытқып түрады. 2019 жылғы кәсіпшілік ауланымдағы жартылай өтпелі балықтардың саны өткен жылғы ауланымдағыдан басым болтан жоқ. Жайық өзеніндегі жартылай өткінші балықтардың аулаунға бөлінген лимит көлемі 40% -дан аспағандығы және кейбір балық түрлерінің жүріс динамикасы алдыңғы жылдың деңгейінде қалғандығы туралы сипатталды. 2006 жылдан 2019 жылға дейінгі кезеңдерде, Жайық өзеніндегі жартылай өткінші балық түрлерін аулау бойынша нәтиже көрсеткіштері талданды. Сонымен қатар Жайық өзенінің жылдык ағын көлемі мен Киғаш өзенінің су деңгсйінің көрсеткіштерінің соңғы онжылдықта (2009-2019 жж.) жартылай өткінші және өзен балықтарының қорына әсері туралы мәлеметтер берілді.

Зертгеу нәтежелері көрсеткендей соңғы 2011 - 2019 жылдар аралығында жартылай өткінші жәнс тұрғылықты балықтардың аулану санының төмендегсні сипатталды.

Каспий теңізінің биологиялық ресурстары бірыңғай экожүйеге кіріп, табиғи және антропогендік факторлар кешені: теңізге құйылатын тұщы су ағысы, гидрологиялық - гидрохимиялық режиміне және теңіздің қоректік өнімділігі, табиғи және жасанды ұдайы өсімін молайту, токсикологиялық жағдай мен өңірдегі кәсіпшіліктің әсерінен қалыптасады [1,2].

Жайық-Каспий бассейні-Қазақстанның маңызды балық шаруашылығы су айдыны, өтпелі, жартылай өткінші, теңіз балықтарының өсімін молайтуда маңызды және құнды кәсіпшілік балық түрлерін өндіру бойынша негізгі жетекші болып табылады.

Бассейннің балық шаруашылығы табиғи жағдайда көбейеді.

Соңғы жылдары кәсіпшіліктің қарқындылығы, браконьерлік ауқымның көбеюі мен өсу молаю шарттарының бүзылуы нәтижесінде, бекіре тұқымдас балықтар өздерінің кәсіптік маңызынан айрылып, жойылу жағдайында. Жайық өзеніне уылдырық шашатын бекіре тұқымдас балықтардың санының күрт азайғаны байқалады. Сонымен қатар, бассейнде болып жатқан табиғи өзгерістер (қатты қыс, теңіз деңгейінің төмендеуі, Жайық және Еділ өзендерінің су ағыстарының азаюы) су айдындарында жартылай өткінші балық қорының көбейуіне әсерін тигізді.

Жайық пен Қпғаш өзендерінің су деңгейілері бойынша қолданылған деректер Атырау қаласының Гидрометорталығынан алынған. Сағалық кеңістіктен қоныс аударатын балықтардың кәсіптік түрлерінің сандарының динамикасын бақылау, 2006-2009жж. Жайық өзені мен Қиғаш өзендерінің әртүрлі кәсіпшілік учаскелерінде жүргізілді. Ихтиофаунасы бойынша сынамаларды жинау Жайық өзенінде "Төменгі Татар", "Төменгі Дамба", "Кіші Дамба" және "Еркінқала" тартымдарындағы бақылау аулауларында жүргізілді.

Ихтиологиялық Материалды өңдеу жалпы қабылданған әдістеме бойынша Н. И. Чугунова, 1952 [1], И. Ф. правда, 1966 [2], А. В. Засосов, 1976 [3] жүзеге асырылды. Қиғаш өзеніндегі ихтиологиялық материалдар Қиғаш өзендерінің "Песок", "Төменгі Богатинский", "Камышинка" тартымдарында ғылыми зерттеуге бөлінген лимит есебінен алынды.

Жартылай өткінші балық түрлерінің кәсіпшілік қоры жалпы Жайық және Қиғаш өзендеріндегі балықтардың уылдырық шашатын жерлері мен көбею жағдайларына байланысты[3]. Жартылай өрістегіш балықтардың өмірлік циклі өзеннің төменгі бөлігі - сағада, ал олардың көбеюінде орын алатын және теңіздің түщыланған учаскелері - шабақтар мен ересек балықтардың жайылып - семіру аудандарымен байланысты екені буылдырық шашатын жерлерге жаппай жасайды. Өзенге уылдырық шашуға шығар алдында балықтар жеткілікті мөлшерде қоректеніп, едәуір мөлшерде сағалық кеңістікте шоғырланады. Уылдырық шашылғаннан кейін балық теңізге ағыспен қоныс аударады, содан кейін өсіп шыққан жас балық шабақтары қүлдилайды.

Жайық өзенінде су тасқыны кезінде лайлануына байланысты және ағыстың жоғары жылдамдығында жартылай өрістегіш, тұрғылықты балықтар және шабақтар құлдилау кезінде бөгендерге, шығанақтарға және басқа да өзен жайылма орындарына шоғырланады. Бұдан басқа, су тасқынында ағыстың томен жылдамдығында және судың жақсы қызуына байланысты, шайылған жайылма жағалауында балық шабақтарының қоректік базасы жақсы.

Жартылай өткінші балық түрлерінің кәсіпшілік қорының ауытқуы, табиғи жағдайдағы шабақтардың көбейу есебінен қалыптасады және оның жыл сайынғы саны ерте өсіп жетілген тірі қалған шабақтарға байланысты.

Соңғы онжылдықта (2009-2019 жж.) жартылай өткінші және өзен балықтарының қоры Жайық өзенінің су ағысының ауытқу жағдайында қалыптасты.

Жайық өзенінің ең төменгі су ағысы 2019 жылы байқалды, жылдық ағын көлемі 4,02 км3/ жыл (1-сурет).

1 - сурет-Жайық өзені су ағынының көп жылдық тербелісі

Жайық өзенінің гидрологиялық режимі бойынша деректер нәтижелерін талдауда Жайық өзенінің су ағысына байланысты ихтиомассаның (және /немесе санының) көлемі түрақсыз жэне жылдар бойынша өзгеретінін көрсетті.

Cy ағынының көлемі 12 км3 , кезінде көп су жылында ихтиомасса 100% - ға дейін артады. Орташа су бойынша жыл-8-7км3, ихтиомасса тек 50% - та ұлғаяды жэне су аз жылы су агынының көлемі 5-3 км3-ден томен болганда қорлар табити генерациядан толықтыру жүргізілмейді [4].

Қазіргі кезеңде Жайық - Каспий бассейнінің балық шаруашылығы су айдындарындагы ихтиофаунаның түрлік құрамы 27 балықтан тұрады. Олардың 16 түрі кәсіптік болып табылады.

Жайық өз. кэсіпшілік - жартылай өткінші балықтардың түрлерінен 4 тұқымдасы үнемі ауланады: түқы - (Cyprinidae), алабұға - (Percidae), шортан- (Esocidae) жэне (Siluridao) [5].

Соңғы жылдары Жайық өзеніндегі жартылай өткінші балықтардың аулауны бөлінген лимит көлемі 40% -дан аспады, бірақ соған қарамастан , кейбір балық түрлерінің жүріс динамикасы алдыңғы жылдың деңгейінде қалган. 2006 жылдан 2019 жылға дейінгі кезеңдерде, Жайық өзеніндегі жартылай өткінші балық түрлерін аулау бойынша нэтижелерді талдауда: балық аулаукөлемі 9,9 мың тоннадан (2006 ж.) 3,670 тоннаға (2019 ж.) дейін төмендегенін көрсетті (2-сурет)

Жайық өзеніндегі личинкалары мен балық шабақтарының құлдилауы эдетте мамыр айында басталып, шілде айының соңына дейін жалгасады, белсенді қоректену басталганнан кейін личинкалар, 1 - 2 м тереңдіктегі өзен арнасының учаскелерінде шогырланады. Әсіресе қорегі мол жерлерде тоқталып, личинкалар қарқынды қоректенеді [6].

Кэсіпшілік ауланудаты мүндай өзгерістердің байланысы:

  • Жайық өзені суының аз болуы жэне көктемгі су тасқынының қысқа мерзімі;
  • Балық ресурстарының заңсыз аулануына байланысты, олардыц аулану көлемі статистикада енгізілмейді жэне аулану мөлшеріне тылыми негіздеме жасақталганда есепке алынбайды.
  • Әуесқойлық шамадан тыс артық балық аулау, бекітудегі лимит «жалпы рүқсат берілген мөлшерде» қазіргі уақытта есепке алынбауда,сотан қарамастан, барлық түрлер заңды да, заңсыз да барлық аулану көлемі есепте болуы тиіс;

Балық шаруашылыгы бойынша екінші маңызды су қоймасы - Қиғаш өзені (Құрманғазы ауданы).

Қиғаш өзені Еділ өзенінің шығыс бөлігінің ірі тармақтарының бірі болып табылады. Қазақстанның Атырау облысы мен Астрахань облысы аумағы арқылы өтеді. Каспий теңізіне құяды. Қиғаш өз. су жинау бассейні жоқ, Еділ өз. атырауы тармақтары болып табылады, сондықтан оның гидрологиялық және гидрохимиялық режимі Еділ өзені және оның су жинау бассейнінде өтетін процестердің бүкіл кешенін көрсететін өзен факторларының әсерінен қалыптасады.

Әр жылдары уылдырық шашу алқаптарын суландыру режимі бойынша материалдарды талдау жартылай өткінші балықтарды өсіруге эсер ететін негізгі гидрологиялық параметрлерді анықтауға мүмкіндік берді.Оларға мыналар жатады: биоөнімділік ағындар, көктемгі су тасқын көлемі, оның ұзақтығы ең жоғарғы деңгейдің шамасы жэне су тасқының төмендеуінің ұзақтығы.Қиғаш өзенінің гидрологиялық режимі туралы мэліметтер көпжылдық талдауы зерттеудің нэтижелерінен барлық жылдарында су деңгейі 286-дан 85,1 см-ге дейін өзгергенін көрсетті (3-сурет).

Сурет З-Қиғаш өзеніндегі су деңгейінің көпжылдық ауытқуы

Өзендегі судың төменгі деңгейінің жиі қайталануынан арналар мен жайылма тармағының тайыздануына жэне шөп басып өсуіне алып келді. Каналдар мен жайылма тармақтар балықтың қарқынды өрістеу ауданы болып табылатындықтан, ал көктемгі кезеңде балықтардың кейбір түрлері үшін уылдырық шашу өрістеуіне қызмет етеді. Қазіргі уақытта оларда балық өндірушілердің теңізден уылдырық шашу орындарына өту жағдайларын жақсарту үшін түбін тереңдету жұмыстарын жүргізу қажет [7].

Қиғаш өзеніндегі жартылай өткінші балық аулауну нэтижелерін талдауда көрсеткендей, 2006-2010 жылдар аралығында балық түрлерінің ауланудың ең көп көлемді болғаны көрсетті, содан кейін 2011 жылдан бастап және 2019 жылы төмендеді, барлығы 2148,278 тонна жартылай өткінші жэне тұрғылықты балықтар ауланды (4-сурет)

Жылдар

Сурет 4-Қиғаш өзеніндегіжартылайөткінші балықтүрлерінің ауланудағы
көпжылдықауытқулары

Қазіргі уақытта Жайық және Қиғаш өзендеріндегі жартылай өткінші балық түр қорының жай-күйін қалыпты емес жағдайда деп бағалауға болады.

Жайық өзенінің су ағысы жылына 8,2-ден 4,02 кмЗ-ке дейін қысқарды. Жартылай өткінші және өзен балық түрлерін аулау 9,9 мың тоннадан 1676,05 тоннаға дейін төмендеді. Қиғаш өзенінде де гидрологиялық жағдай да осындай. 2013-2019 жж. көпжылдық кезеңінде су деңгейі 286 см-ден 85,1 см-ге дейін ауытқыды.

Қиғаш өзеніндегі су деңгейі томен жылдары балықтардың уылдырық шашуына қолайсыз жағдай қалыптасты және балық қоры қысқарды, бүл балықтардың төменгі аулауымен дәлелденді.

 

Әдебиеттер тізімі

  1. Правдин И.Ф. Руководство по изучению рыб,- M.: Пищевая промышленность, 1966. - 376с.
  2. Засосов А.В. Динамика численности промысловых рыб. - M.: Пищеваяпромышленность, 1976.-312 с.
  3. Сечин Ю.Т. Методические указания по оценке численности рыб в пресноводныхводоемах. -M., 1986. - С. 25-27.
  4. Петрова А.Н., Ахмедзянов Ф.И. Влияние гидрологического режима на эффективность естественного воспроизводства полупроходных видов рыб реки Урал// Биологические ресурсы Каспийского моря. Махачкала: Изд-во ДагФАН СССР, 1989.-С.58-66.
  5. Шапошникова Г.Х. Биология и распределение рыб в реках Уральского типа. «Наука». M.. 1964,-С-176.
  6. Кадимов Е.Л.. Уразгалиева Р. Сравнительный анализ данных гидрологического режима р.Кигаш. Атырауский государственный университет имени Х.Досмухамедова Вестник (научный журнал) //№13 сентябрь Атырау. 2019. С.125.
  7. Бокова Е.Б., Джунусова М.М.. Бектемиров Ж. Состояние естественного воспроизводства полупроходных видов рыб в условиях изменения гидрологического режима р.Жайык. /Атырауский государственный университет имени Х.Досмухамедова Вестник (научный журнал) //№13 сентябрь Атырау. 2019. С.128.

Разделы знаний

Архитектура

Научные статьи по Архитектуре

Биология

Научные статьи по биологии 

Военное дело

Научные статьи по военному делу

Востоковедение

Научные статьи по востоковедению

География

Научные статьи по географии

Журналистика

Научные статьи по журналистике

Инженерное дело

Научные статьи по инженерному делу

Информатика

Научные статьи по информатике

История

Научные статьи по истории, историографии, источниковедению, международным отношениям и пр.

Культурология

Научные статьи по культурологии

Литература

Литература. Литературоведение. Анализ произведений русской, казахской и зарубежной литературы. В данном разделе вы можете найти анализ рассказов Мухтара Ауэзова, описание творческой деятельности Уильяма Шекспира, анализ взглядов исследователей детского фольклора.  

Математика

Научные статьи о математике

Медицина

Научные статьи о медицине Казахстана

Международные отношения

Научные статьи посвященные международным отношениям

Педагогика

Научные статьи по педагогике, воспитанию, образованию

Политика

Научные статьи посвященные политике

Политология

Научные статьи по дисциплине Политология опубликованные в Казахстанских научных журналах

Психология

В разделе "Психология" вы найдете публикации, статьи и доклады по научной и практической психологии, опубликованные в научных журналах и сборниках статей Казахстана. В своих работах авторы делают обзоры теорий различных психологических направлений и школ, описывают результаты исследований, приводят примеры методик и техник диагностики, а также дают свои рекомендации в различных вопросах психологии человека. Этот раздел подойдет для тех, кто интересуется последними исследованиями в области научной психологии. Здесь вы найдете материалы по психологии личности, психологии разивития, социальной и возрастной психологии и другим отраслям психологии.  

Религиоведение

Научные статьи по дисциплине Религиоведение опубликованные в Казахстанских научных журналах

Сельское хозяйство

Научные статьи по дисциплине Сельское хозяйство опубликованные в Казахстанских научных журналах

Социология

Научные статьи по дисциплине Социология опубликованные в Казахстанских научных журналах

Технические науки

Научные статьи по техническим наукам опубликованные в Казахстанских научных журналах

Физика

Научные статьи по дисциплине Физика опубликованные в Казахстанских научных журналах

Физическая культура

Научные статьи по дисциплине Физическая культура опубликованные в Казахстанских научных журналах

Филология

Научные статьи по дисциплине Филология опубликованные в Казахстанских научных журналах

Философия

Научные статьи по дисциплине Философия опубликованные в Казахстанских научных журналах

Химия

Научные статьи по дисциплине Химия опубликованные в Казахстанских научных журналах

Экология

Данный раздел посвящен экологии человека. Здесь вы найдете статьи и доклады об экологических проблемах в Казахстане, охране природы и защите окружающей среды, опубликованные в научных журналах и сборниках статей Казахстана. Авторы рассматривают такие вопросы экологии, как последствия испытаний на Чернобыльском и Семипалатинском полигонах, "зеленая экономика", экологическая безопасность продуктов питания, питьевая вода и природные ресурсы Казахстана. Раздел будет полезен тем, кто интересуется современным состоянием экологии Казахстана, а также последними разработками ученых в данном направлении науки.  

Экономика

Научные статьи по экономике, менеджменту, маркетингу, бухгалтерскому учету, аудиту, оценке недвижимости и пр.

Этнология

Научные статьи по Этнологии опубликованные в Казахстане

Юриспруденция

Раздел посвящен государству и праву, юридической науке, современным проблемам международного права, обзору действующих законов Республики Казахстан Здесь опубликованы статьи из научных журналов и сборников по следующим темам: международное право, государственное право, уголовное право, гражданское право, а также основные тенденции развития национальной правовой системы.