Қазақстан Республикасының бүгінгі таңдағы даму кезеңіндегі көрсеткіштердің өсіп келе жатқандығы қуантады. Мемлекетіміз өсіп-өркендеп келе жатқанда оның бəсекелі ел болуына атсалысуымыз керек. Осы магистрлік жұмысытың да басты мақсаты жеке - мүлікті сақтандыруды жаңа деңгейге көтеріп, сақтандырудың ақпараттық жүйесін тұрғызу міндетін қарастырудамын.
Ғылымның қандай салалары болса да, зерттеу барысы мен іс жүзінде біртекті əдістерді қолдана бермейді. Ғылыми ойларды дамытудың жаңа əдістеріне қолданбалы математика, ақпарат теориясы, кибернетика секілді ғылым түрлері себеп болады. Əр түрлі кезеңдер мен құбылыстарды, оның ішінде өндірістік-экономикалық жəне ақпараттық жүйелерді зерттеудің озық əдістеріне көбінесе жүйелік зерттеу тəсілі қолданылып жатады.
Сақтандыру қызметінің мақсаты қоғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін азаматтарды, мүліктерді, өндіріс процестерін қоғамдық жəне ұжымдық қорғау болып табылады.
Сақтандыру қызмет категориясы үшін мына белгілер оған тəн болып келеді:
- Қатынастардың ықтималды сипаты;
- Қатынастардың төтенше (жай емес) сипаты (кез келген ауқымда мемлекеттік, аймақтық деңгейде, кəсіпорын немесе оның бөлімшесі, жеке адам деңгейінде).
Сақтық қатынастардың бір бөлігінің салыстырмалы жалпы бағыттылығы мен (кең аралымдығы резервтік қорларды пайдалана отырып) қоғамдық қорғаудың жүйесі арқылы тиісті ақша қаражаттарының арналымы болады. Бұл қатынастар мен қорлар байланысқан жəне жалпыұлттық сипаты бар төтенше уақиғаларды ескертуге жəне жоюға бағытталған.
Қатынастардың екінші бөлігінің біршама тар арналымдағы қорларды – əлеуметтік қорлар мен əлеуметтік қамсыздандыру қорын жасап, пайдалана отырып, азаматтардың əлеуметтік жағдайын қорғауға бағыттылығы болады. Бұл қатынастардың іс-əрекеті халықты əлеуметтік қорғаудың қажеттілігімен байланысты.
Үшінші бөлік қатынастардың тұйық аясын пайдалана отырып жəне олардың осы жиынтығы шегінде бұл қатынастардың баламалылығына жете отырып, адамдардың денсаулығы мен əл- ауқатын, олардың мүлік, сонымен бірге шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүлкін сақтық қорғау жөніндегі қатынастар болып табылады. Бұл – жалпы сақтандыру мен өмірді сақтандыру жəне шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін мүлікті сақтандыру.
Сақтандырудың жалпы жүйесінің салыстырмалы дербес бөлігі медициналық сақтандыру болып табылады.
Сақтық жүйесі республика экономикасының сенімді əрі орнықты дамуына, халықты əлеуметтік қорғауды арттыру үшін қосымша негіз жасауға, азаматтар мен шаруашылық жүргізуші субъектілерінің мүлкін сақтандыруға ықпал етуге тиіс.
Сақтандыру мəселесі, медициналық сақтандыруды қоса алғанда, əлеуметтік қамсыздандырудың проблемаларына тікелей қатысты.
Сақтандыру, табыс (пайда) тусіру мақсатымен коммерцияның шектес сфераларына қаражаттарды инвестициялау жөніндегі сақтық ұйымдарының қызметі сақтық ісі ретінде болып көрінеді.
Міндетті əлеуметтік сақтандыру – азаматтарды еңбек ету қабілетін жоғалтуына жəне жұмысынан айырылуына, сондай-ақ асыраушысынан айырылуына байланысты кірістің бір бөлігін өтеу үшін мемлекет ұйымдастыратын, бақылайтын жəне кепілдік беретін шаралардың жиынтығы, азаматтарды əлеуметтік қорғаудың мемлекет жүзеге асыратын нысандарының бірі.
Əлеуметтік қамсыздандыру жəне əлеуметтік сақтандыру категорияларының іс-əрекетінің объективті қажеттігі ұлғаймалы ұдайы өндіріс процестерінің, атап айтқанда, оның құрамдастарының бірінің – жұмыс күшінің ұдайы толықтырылуының талаптарынан туындайды. Ұдайы өндірістің бұл түрі үшін қаражаттардың негізгі көзімен – еңбекақы, басқа жекеше табыстардың қорымен қатар əлеуметтік қамсыздандыру жəне əлеуметтік сақтандыру қорлары жұмыс істейді.
Мыналар міндетті əлеуметтік сақтандырудың негізгі қағидаттары болып табылады:
а) Қазақстан Республикасының міндетті əлеуметтік сақтандыру туралы заңнамасын сақтау мен орындаудың жалпыға бірдейлігі;
б) Əлеуметтік төлемдерді қамтамасыз ету үшін қолданылатын шараларға мемлекеттің кепілдік беруі;
в) Міндетті əлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысудың міндеттілігі;
г) Заңға сəйкес əлеуметтік аударымдарды əлеуметтік төлемдерге пайдалану; д) Əлеуметтік төлемнің көзделген шарттар бойынша міндеттілігі;
е) Əлеуметтік төлемдердің мөлшерін саралау;
ж) Міндетті əлеуметтік сақтандыруды қамтамасыз ететін мемлекеттік органдардың қызметіндегі жариялылық.
Еңбек ету қабілетінен айырылған жағдайда əлеуметтік төлем өзі үшін əлеуметтік аударымдар жүргізілген міндетті əлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушыға, əлеуметтік төлем алуға өтініш берген уақытта жұмысы тоқтатқанына немесе істеп жатқанына қарамастан тағайындалады.
Ұлттық сақтандыру нарығы аумағындағы сақтандыру қызметін, сақтандыру салалары бойынша сақтандыру қызметтерін көрсету аясындағы сақтандыру құқықтық қатынастарын, сондай-ақ сақтандыру рыногы кəсіби қатысушыларының қызметін мемлекеттік реттеу жəне қадағалау «қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу жəне қадағалау» Қазақстан Республкасының 2003 жылы 4 шілдедегі № 474-2 Заңының 3,4,5,7,8,11 баптарында көрсетілген, Қазақстан Республикасының Президентінің 2003 жылғы 31 желтоқсанындағы 1270 жарлығымен бекітілген «Қазақстан Республикасының қаржы нарығын жəне қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі агенттігі туралы ережеге» сəйкес жүзеге асырылады.
Заң шығарушы осы сақтандыру қызметінің ұғымын сақтандыру ұйымының сақтандыру шарттарын жасасуға жəне орындауға байланысты, Қазақстан Республикасы заңнамалық актілерінің талаптарына сəйкес уəкілетті органның лицензиясы негізінде жүзеге асырылатын қызметі деп айқындаған. Сақтандыру қызметі сақтандыру ұйымы жүзеге асыратын кəсіпкерлік қызметтің негізгі түрі болып табылады.
Қазақстан Республикасының аумағындағы қайта сақтандыру жөніндегі қызмет «сақтандыру қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңында көзделген тəртіппен міндетті түрде лицензиялауға жатады. Қандай болмасын сақтандыру ұйымы қайта сақтандыру жөніндегі лицензиясы болғанда ғана сақтандыру тəуекелдерін қайта сақтандыруға қабылдауға құқылы болды. Қайта сақтандыруды сақтандыру қызметінің ерекше түрі ретінде қайта сақтандыру ұйымы «өмірді сақтандыру» жəне « жалпы сақтандыру» салаларындағы сақтандырудың барлық түрлері бойынша қайта сақтандыру жүргізе алады. Сақтандыру салалары бойынша сақтандыру өнімдерін өткізу қосарлы сақтандыру, тотық сақтандыру, ортақ сақтандыру, қайта сақтандыру, жинақтаушы сақтандыру арқылы жүргізілуі ықтимал. Сақтандыру ұйымының басқа мемлекеттің аумағында тиісті сақтандыру шарттарын жасасу жəне орындау жөніндегі қызметі трансшекаралық сақтандыру қызметін білдіреді. Сақтандыру брокерінің сақтандыру агенті қызметін жүзеге асыруына тыйым салынады. Сақтандыру ұйымының штатына актуарийі болмаса, ол сақтандыру қызметін жүзеге асыруға құқылы емес. Уəкілетті орган берген лицензиясы бар жеке адам – актуарийлік қызметі сақтандыру заңнамасына сəйкес, сондай-ақ актуарийлік қызметтің халықаралық стандарттары ескеріле отырып, жүзеге асырылуға тиіс.
Мемлекеттік саясатты іске асыратын, сақтандыру ісі мен сақтандыру қызметіне мемлекеттік бақылау, қадағалау, лицензиялау, пруденциялдық реттеу жүргізетін уəкілетті орган «Сақтандыру қызметі туралы» жəне «Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу жəне қадағалау туралы» Қазақстан Республикасының заңдарына сəйкес сақтандыру нарығын реттеу жəне сақтандыру қызметін қадағалау жөніндегі функциялар мен өкілеттікті жүзеге асыратын мемлекеттік орган – Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу жəне қадағалау жөніндегі Қазақстан Республикасының агенттігі болып табылады.
Әдебиеттер
- 1.Сақтандыру құқығы. -ЮНИТИ. -1997.- Москва. В.В.Шахов.
- Қазақстан. Энциклопедия. Сақтандыру, жеке мүлік, мүлікті сақтандыру. Журнал