Қай салада болмасын еліміздің өркендеуінің негізі болып адами фактордың танылатындығы баршаға мəлім. Əлеуметтік мəселелерді айқындау жəне осы бағыттағы бағдарламалық іс-шараларға əркімнің тікелей қатысу мүмкіндігі заңнамамен айқындалады. Өндірістің өрбуінің бірден бір бөлігі болып қызметкер танылса, екінші бөлігін өндіріс құралдары, технологиялық үдеріс құрайды. ҚР ЕК- нің 3-бабының 2-тармағына сəйкес еңбек заңнамасының міндеттері – жұмыс беруші мен қызметкерлердің мүдделерінің теңгеріміне, экономикалық өсімге қол жеткізуге, өндіріс тиімділігі мен адамдардың əл-ауқатын арттыруға қажетті құқықтық жағдайлар жасау болып табылады. Жұмыс берушіге қатысты қызметкерлердің еңбекті ұйымдастыру, жоспарлау үдерісіне тікелей қатысу мүмкіндігі ҚР ЕК-нің 33-бабы 3-тармағының екінші бөлігімен реттеледі. Осы мəселеге қатысты халықтың, қызметкерлердің жəне олардың өкілді органдарының əлеуметтік-экономикалық қатынастарды реттеуге тікелей қатысуының кепілдігі болып əлеуметтік əріптес ретінде, республикалық, өңірлік, салалық жəне ұйым деңгейіндегі еңбектік, əлеуметтік–экономикалық мəселелер жөнінде мемлекеттік уəкілетті органдармен, жұмыс берушілермен тең тарапты еңбек құқығы субъектілері болып танылатындығында [1, 82 б.]. Заңнамаға сəйкес əлеуметтік əріптестермен қабылданатын республикалық, салалық жəне өңірлік келісімдер барлық жеке жəне заңды тұлғаларға міндетті болып табылады. Əлеуметтік əріптестіктің тараптары болып, ҚР ЕК-нің 262-бабына сəйкес, мемлекет атынан қатысатын тиісті атқарушы органдар, қызметкерлер мен жұмыс берушілер атынан қатысатын олардың өкілді органдары танылады. Экономиканың дамуы еңбектік қатынастардың қаншалықты реттелгендігі, жұмыс адамның өндірістік үдеріске тікелей қатысуы жəне жұмыс берушімен қабылданатын актілерге қойылатын талаптардың заңнамалық түрде бекітілгендігімен айқындалады [1, 83 б.]. Азаматтық жəне еңбек заңнамасына сəйкес кəсіпкер-жеке тұлғалар, заңды тұлғалармен қатар, өндірістік-шаруашылық қызметін атқаруда жалданбалы еңбек күшін уақытша не тұрақты пайдалану құқығымен иемденеді. Сонымен қатар əрбір азамат азаматтық қоғамның мүшесі бола тұрып мемлекеттік əлеуметті–экономикалық саясаттың айқындалу үдерісіне тікелей қатысуға құқылы.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 25 шілдедегі № 154 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған Тұжырымдамасымен əркімнің, мемлекеттік емес ұйымдардың басқа да қоғамдық институттардың мемлекеттік бағдарламалық іс-шараларға тікелей қатысу құқығы айқындалады [2].
Əр жылғы Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына арналған Жолдаулары елдің экономикасын, халықтың əл-ауқатының жақсартылуы жəне осы бағыттағы саяси, əлеуметтік- экономикалық міндеттердің іске асырылып жатқандығы баршамызға мəлім. Сонымен қатар əр жылғы Жолдаулар мемлекеттік басқару жүйесін одан əрі жетілдіруге бағытталған құқықтық маңызы бар бағдарламалық құжаттар болып табылады. Қазақстан Республикасы Президентімен қабылданған Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму Стратегиясында [3] белгіленгендей халықтың өркендеуі экономикалық тұрақтылықпен, ертеңгі күнге деген қамқорлықпен жəне адами факторлармен қатар өсуі тиіс. Елдің экономикасын өрбіту жəне əртараптандыру бағытында, 2010 жылғы «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауында Қазақстан Республикасы Президенті Н. Ə. Назарбаев келесідей тұжырым жасады: «еңбек өнімділігінің кешенді артуы аса маңызды міндет болып табылады. Қазақстанда, егер тұтастай экономика бойынша қарайтын болсақ, бір қызметкер жылына 17 мың доллардың өнімін өндіреді екен.
Дамыған елдерде бұл көрсеткіш 90 мың доллардан асып түседі, қорытынды өте түсінікті – бізге жағдайды түзету, өнімділікті арттырып, инновацияларды ендіру керек. Инновациялар ғана еңбек өнімділігінің неғұрлым шұғыл артуына жеткізеді» [4]. 2011 жылға арналған «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» атты Қазақстан халқына Жолдауында халықты жұмыспен қамту, республикалық жəне өңірлік инновациялық бағдарламаларды іске асыру жолындағы міндеттердің уəкілетті мемлекеттік органдармен бақылауға алыну қажеттілігі айқындалды. Осы бағдарламалық құжаттардың құндылығы – бүгінгі экономикалық, əлеуметтік саясатымыздың бағытына, болашақтағы мүмкіндіктерімізге нақты баға берілуінде жəне осы бағыттардағы міндеттердің нақты айқындалғандығында. Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 14 қарашадағы № 216 Жарлығымен «Қазақстан Республикасының 2007–2024 жылдарға дейінгі тұрақты дамуға өту туралы» Тұжырымдамасы қабылданды. Осы Тұжырымдамаға сəйкес мемлекетіміздің дамуы бағытындағы еліміздің бəсекелестігін қамтамасыз ету мақсаты, сəйкесінше, экономикаға жоғарғы деңгейлі технологияларды енгізу арқылы экономикалық дамуға қол жеткізу, халықтың денсаулығын жақсарту, халықтың əлеуметтік қауіпсізділік деңгейін көтеру міндеттері айқындалды. Қазақстан ТМД-дағы жəне басқа да дүние жүзілік қауымдастықтар деңгейінде іске асырылып жатқан интеграциялық үдерістердің белсенді қатысушысы болып табылады. 2010 жылдың 1 қаңтарында күшіне еңген Ресей, Беларусь жəне Қазақстан Республикасының Кеден одағының құрылуы – қазақстандық барлық интеграциялық бастамалардың жаңа белеске көтерілуіне негіз болды.
Осы жылғы Қазақстан Республикасы Президентінің «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» атты Жолдауында білім жəне ғылым саласына қатысты жаңа міндеттердің айқындалғаны баршамызға мəлім. Осы бағдарламалық құжаттарға сəйкес халықты жұмыспен қамту, əрбір ұйым деңгейінде еңбектік қатынастарды жаңа талаптарға сай реттеуді қолға алу, өндірістік үдеріске ұжымның тікелей қатысу механизмін айқындау – алға қойған мақсаттарға жетудің механизмдерінің бірі болып саналады. Жоғарыда аталған бағдарламалық құжаттарға сəйкес еңбек өнімділігінің кешенді артуы аса маңызды міндет болып айқындалып өңірлік əрбір индустриялық жобаның халықтың айрықша бақылануына алыну қажеттілігі айқындалды.
Әдебиеттер
- Рыскалиев Д.У. Совершенствование правового пространства РК как условие реализации стратегического плана – 2020. //«Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана «Новое десятилетие – новый экономический подъем – новые возможности Казахстана»: материалы научно-практической конференции (г. Алматы, 10 февраля 2010 г.) / Отв. ред. Б.К. Султанов. – Алматы, КИСИ при Президенте РК, 2010.-164 с.
- Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 14 қарашадағы № 216 «Қазақстан Республикасының 2007-2024 жылдарға арналған орнықты дамуға көшу Тұжырымдамасы туралы» Жарлығы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2006 ж., № 44, 478-құжат.
- Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 6 сəуірдегі № 310 «Қазақстанның 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясын одан əрі іске асыру жөніндегі шаралар туралы» Жарлығы (2009 жылғы 19 мамырға дейінгі өзгерістер жəне толықтырулармен) // «Егемен Қазақстан» 2007 жыл 11 сəуір № 90 (24667).
- «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ə. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы // Егеменді Қазақстан 30 қаңтар 2010 жыл.