Сапаны басқару жүйесі адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін кез-келген денсаулық сақтау ұйымының басты мақсаттарына қол жеткізудің тиімді құралы болып табылады. Бүгінгі күні медициналық көмек сапасы денсаулық сақтаудың маңызды мәселелерінің бірі болып отыр. Азаматтардың медициналық көмек сапасына қанағаттанбаушылық туралы арыздары мен шағымдары осы мәселенің бірден бір куәсі болып табылады. Жеке адамдарға көрсетілген медициналық көмек сапасы қоғам өмірінің сапасына тікелей тәуелді.Мейірбикелік көмек сапасын басқару тек мейірбикелік қызмет толық меңгеріліп, құрастырылған жағдайда, нормаланғанда, яғни бағалау мүмкіндігі стандарттарға сәйкес болғанда анықталады.
Өзектілігі. Денсаулық сақтау жүйесінің заманауи тұрғыда дамуы медициналық қызмет сапасын бақылау жүйесінің қызметімен және басқа да жұмыстардың тиімділігімен, халықаралық талаптарға сәйкес медициналық көмек сапасын басқару жүйесін енгізумен жүзеге асырылады.
Халықаралық стандарттар бойынша сапа жүйесі ұйымдастырушылық құрылым жиынтықтарынан, жалпы басқару сапасына қажетті ресурстардан, үрдістерден, жауапкершіліктен тұрады және орнатылған қызмет талаптарына сәйкес қамтамасыз етуші құрал болып табылады.
Сапаны басқару жүйесінің бірден бір элементі қызмет сапасын бақылау болып табылады, сондықтан жүйенің үлкен маңыздылығы, басқарудың жүйелік тәсіліне негізделген кез- келген ұйым қызметін үнемі жақсартуды қамтамасыз ету болып табылады *1-3].
Сапа менеджмент жүйесін орнату бір уақыттық жұмыс болып табылмайды, сондай-ақ бұл басқару жүйесінің қалыптасу деңгейіне тікелей тәуелді үрдістен тұрады. Сапа жүйесі ұйым қызметкерлеріне әр кезеңде оң нәтиже алудың дұрыс критериін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта денсаулық сақтау жүйесіндегі ең басты мақсат, ұйымның стратегиялық мақсаттары мен тапсырмаларына сәйкес қолданылатын инфраструктураның сапалы жаңа үлгілерін және басқарудың схемасын ұйымдастыру. Осы жағдайда маңызды мәселе - медициналық ұйымда ИСО 9000 стандартына сәйкес сапа менеджменті жүйесін ұйымдастыру *4+.
Осы уақытқа дейін сапа менеджмент жүйесін енгізуге қажетті арнайы қаржының болмауы, ақпараттандырудың төмендігі, көрсетілетін медициналық қызмет нарығындағы бәсекелестік күрестің болмауы, медициналық қызмет сапасы жүйесінің нормативті құжаттарының, сапаны басқару жүйесін бағалау ережесінің (тәртібі) және денсаулық сақтау саласында сапа жүйесі бойынша мамандардың болмауы, СМЖ енгізу туралы тәжірибелік ұсыныстардың бағаланбауы, сондай-ақ медициналық ұйымға СМЖ енгізу тәжірибесінің іс жүзінде қолданылмауы кедергі болып отыр.
Зерттеу мақсаты: стационардағы мейірбикелердің еңбек сапасын бағалау және сапа менеджмент жүйесін зерттеу мен оны жетілдіру бойынша кеңестер дайындау.
Зерттеу материалдары мен әдістері: Стационардағы орта буынды медицина қызметкерлері, аға мейірбике және оның резервтері арасында 40 сауалнама жүргізілді: соның ішінде 30 - орта буынды медицина қызметкерлері, 10 - аға мейірбике және оның резервілері.
Нәтижесі: Зерттеу жүргізілген (Алматы қаласының Қазақ «Құрмет белгісі» орденді көз аурулары ғылыми-зерттеу институты) ұйымда сапа менеджмент жүйесі бар, бірақ зерттеу жүргізу барысында СМЖ әліде болса толық дамымағандығын көрдік. Сондықтан, осыған сәйкес жүйелі түрде СМЖ ұйымдастырушылық-әдістемелік негіздерін ұсынуды ұйғардық.
Медициналық ұйымда мейірбикелерге сауалнама жүргізу барысында «Сіздің ұйымыңызда мейірбике қызметінің сапа менеджмент жүйесі бар ма?» деген сұраққа респонденттердің 89,5% жоқ деп жауап берді. Оның себептері: 31,6% - СМЖ енгізу туралы тәжірибелік ұсыныстардың бағаланбауы, 36,8% - мүмкіндіктің жоқтығы, 21,1% - уақыттың жетіспеушілігі, 10,5% - кәсіптік тәжірибенің жеткіліктілігіне байланысты мейірбикелік көмек сапасын басқаруды мейірбикелер қаламайды (1 сурет).
Сапа менеджменті жүйесін барлық салада, соның ішінде денсаулық сақтау жүйесінде де енгізілуі қысқа мерзім ішінде медициналық көмек сапасының жоғарлауын көрсетеді.
Талдау көрсетіп отырғандай медициналық ұйымда мейірбикелік персанолдармен жұмыс істеу бойынша бас дәрігердің орынбасарының және мейірбике-менеджер мамандарының
жоқтығы 89,5% жағдайда анықталып отыр. Сонымен қатар кадрларды таңдап алу, медициналық қызметкерлерде дамитын асқынулардың профилактикасы, асқынулардың даму профилактикасын және пациенттерді оқыту тапсырмаларын қамтитын психологиялық қызметті ұйымдастырудың медициналық мекемеде болмауы 73,6% құрады. Бас және аға мейірбике қызметін атқаратындардың жоғарғы білімі жоқ дегендер 57,9% құрады (2 сурет).
Дерігерлердің қателігін адамның ұқыпсыз және 6іліктілігініҢ төмендігімен байланыстырады, бірақ кез-келген іс-әрекетте осы факторлардың үлесі 15%-дан аспайды, ал 85 % жұмыс жүргізіліп отырған жүйенің кемшіліктеріне байланысты болады. ИСО 9000 стандарттарының ұстанымдарын енгізу, мамандардың ойы бойынша сапасыз қызмет көрсетуден алшақтаудың дайын шешімі болып табылады, денсаулық сақтау жүйесінде оның үлесі 30-40 пайызды құрайды.
Соңғы жылдары медициналық персоналдың кәсіптік деңгейін жоғарылатуға айрықша көңіл бөлетіндігі белгілі. Барлық медициналық ұйымдарда мамандардың квалификациясын жоғарылатуда ғылыми-тәжірибелік конференциялар өткізіледі, дипломнан кейінгі оқуға жолдамалар беріледі және медициналық оқу орындарына білімін жоғарылатуға жіберіледі. Заманауи телекоммуникациялық және компьютерлік технологиялар медициналық көмек сапасын ішкі бақылау жүргізуде тек 62,5% жағдайда ғана қолданылады.
1 кесте - Медициналық мекемелердің құрылымдық бөлімінде медициналық көмек сапасын бақылау
|
Көрсеткіштер |
көрсеткіштер %-берілген |
|
Мейірбикелік қызмет көрсету сапасы сұрақтарын бөлімнің өндірістік мәжілістерінде талқылау |
54 |
|
Бөлімдегі мейірбикелік қызмет көрсету сапасы деңгейін бағалау және талдау жүргізу |
27 |
|
Сапаны бағалауда сапа индикаторларын қолдану |
20,5 |
|
а) Сапаны бағалаудағы республикалық индикаторлар |
29 |
|
б) медициналық ұйымдармен дайындалған көрсеткіштер |
15 |
|
Мейірбикелік көмек көрсету сапасын бағалау нтижелерін бөлім жұмысында қолдану |
|
|
а) тәртіп шараларын қолдану, айып пұлдар |
67,2 |
|
б) қолданылатын емдеу стандарттары мен алгоритмдерін жетілдіру |
11,7 |
|
Сыртқы тексерулер нәтижелері туралы бөлім қызметкерлерін ресми түрде ақпараттандыру |
|
|
а) комиссия шешімдері жеткізіледі |
60,3 |
|
б) анықталған ауытқуларды жоя жөніндегі бұйрық тек жауапты адамдарға жеткізіледі |
17,2 |
|
в) тексеру нәтижелері талданады және анықталған ауытқуларды жоя жөнінде ұжымдық шешім қабылданады |
87,9 |
Мейірбикелік көмек сапасын бақылау сұрақтары барлық мемлекеттік медициналық ұйымдардың өндірістік мәжілістерінде талқыланады (1 кесте). Бұл жағдайда көбінесе диагностикалау мен емдеу хаттамалары (88% жағдайда) негізге алынады және тек жалпы республикалық сапаны бағалау индикаторлары қолданылады. Медициналық көмек сапасын тексеруде ақаулар анықталған жағдайда бөлім меңгерушілері мен бас мейірбикелер әкімшіліктік және тәртіптік шараларды қолданған.
Талдау көрсетіп отырғандай, мейірбикелік көмек сапасының төмендігіне 60,3% жағдайда медициналық персоналдың еңбегіне қажетті деңгейде еңбек ақының төленбейтіндігі, 49,4% жағдайда - материалдық-техникалық базаның әлсіздігі, 32,8% жағдайда - медициналық көмек сапасын жақсартудың мотивациясының жоқтығы маңызды себептер болып отыр (3 сурет).
73,5% жағдайда медициналық мекемелерде мейірбикелік көмек сапасын ішкі бақылау құралдары мен әдістері қолданылады. Медициналық ұйымдарда апта сайын таңертеңгілік мәжілістер 64,4% жағдайда өткізіледі. 78% жағдайда конференциялар өткізіледі, бірақ тек 60% жағдайда ғана құжаттар (мәжіліс хаттамалары айтылып отыр) қажетті деңгейде толтырылады.
Мейірбикелік көмек сапасына бақылау жүргізуде оның тиімділігін медициналық қызметкерлердің 71,4% - «жоғары» деп бағалады (4 сурет).
Зерттеу жүргізіліп отырған медициналық ұйымдарда мейірбикелік көмек пен одан кейінгі асқынулар талданатын мейірбикелік конференциялар тек 39% жағдайда ғана жүргізіледі.
Мейірбике ісі бойынша ғылыми-тиәжірибелік конференциялар 82% жағдайда жүргізіледі.
Кеңесшілердің қатысуымен жүргізілетін клиникалық талдаулар 76,3% жағдайда өткізіледі.
Қазіргі кездегі түсініктер бойынша медициналық көмек сапасын басқару жүйесі үш негізгі шешімдер арқылы іске асырылады:
- құрылымдық шешім - медициналық ұйым құрылымының сапасын басқару;
- үрдістік шешім - медициналық көмек көрсету үрдісінің сапасын басқару;
- нәтижелік шешім - нәтиженің сапалылығын басқару.
Құрылымдық шешімде - медициналық қызметтің жұмысы (персонал, бөлмелер және қондырғылар) алдын-ала зерттеледі, бағаланады және басқарылады. Құрылымдық жүйеде критерийлер мен стандарттар алдын-ала дайындалады. Кәсіптік деңгейі жоғары мамандармен, заманауй қондырғылармен және жабдықтармен қамтамасыз етілмеген мекемеге қарағанда, осының бәрімен қамтамасыз етілген медициналық ұйымның қызмет көрсету сапасы әрине жоғары болады.
Үрдістік шешім - сапалы нәтижелерге кепілдік беретін, ең үздік медициналық технологияларды пайдалану. Қажетті технологияларды таңдау және оларды дұрыс мақсатта қолдану емдеу нәтижесін анықтайды.
Нәтижелік шешім - көрсетілген медициналық көмек нәтижесін талдау, бағалау және басқару, олардың пациенттердің күткен нәтижелеріне сәйкестілігі *5,6].
Сапаны бағалаудағы үрдістік шешімдерді атқарады:
- Бөлімнің аға мейірбикелері күн сайын қорытынды көрсеткіштерді ақаулар дәптеріне енгізіп, оларды жояда әрбір мейірбикемен жеке жұмыстар жүргізеді.
- Мейірбикелік жұмыстың аспектілері (тәртіпке бағыну, санэпид тәртіпті сақтау, дәрілік заттарды пайдалану мен сақтауға бақылау жүргізу) жеке бағаланады.
- Бас мейірбике аға мейірбикелердің жұмысының сапасына баға береді *7].
Қорытынды: Жүргізілген зерттеу нәтижелері көрсетіп отырғандай, мейірбике қызметінің сапа менеджмент жүйесінің толық еместігі, зертеу жүргізілген медициналық ұйымда корпоративті мәдениет стандарттарының болмауы, және сонымен қатар, мейірбикелік қызмет сапасын бағалау әдіснамасының орта буынды медицина қызметкерлеріне таныс емес екендігі анықталды.
Мейірбикелік көмек сапасын басқару жүйесі бойынша медициналық ұйым мекемесіндегі барлық орта және кіші медицина қызметкерлерінің жұмысына бас мейірбике, ал медициналық ұйым бөлімшелеріндегі орта буынды медицина қызметкерлерінің жұмысына аға мейірбике басшылық етеді. Аға мейірбике мейірбикелік үрдіске күнделікті (1-ші деңгейдегі сараптама) және мейірбикелік персонал жұмысына аптасына 1 рет әкімшіліктік бақылау жүргізеді. 2-ші деңгейдегі сараптаманы бас мейірбике барлық аға мейірбикелер мен таңдамалы түрде орта буынды медицина қызметкерлердің арасында жүргізеді. Осы үлгі мейірбике ісі бойынша әлемдік тенденция негізінде жүзеге асырылуы туралы куәләндырылады. Мейірбике ісін замануи талаптарға сай ұйымдастыруда оның кәсіби стандарттары болуы қажет.Бұл мейірбике ісінің философиясын, қағидаларын және оның қызметі мен миссиясын анықтайды. Осы аталғандар мейірбикелік көмек сапасын бақылауды тікелей дамытумен байланысты.
Аға мейірбике көшбасшы, ұйымдастырушы рөлін атқарады. Пациенттерге сапалы және қажетті деңгейде көмек беру аға мейірбикенің жұмысына тікелей байланысты. Аға мейірбике сауатты және білікті түрде әрекет ететін болса, бөлім пациенттеріне соншалықты деңгейде мейірбикелік көмек тиімді және үлкен жетістіктермен ұйымдастырылады.
Мейірбикелік көмек сапасын басқару жүйесінің басты мақсаты - (медициналық көмек) паценттердің қажетті көлемдегі және сапалы медициналық көмек алу құқын қамтамасыз ету болып табылады. Бұл жағдайда денсаулық сақтаудағы кадрлар мен материалдық-техникалық ресурстар және жетілдірілген медициналық технологиялар, олардың сапасын үздіксіз жетілдіру және олардың ŕаманауи медициналық ғылым мен тәжірибенің талаптарына сәйкестігі тиімді қолданылады.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Вялков А.И. Управление качеством в ŕдравоохранении//Проблемы стандарт, в ŕдравоохр. 2003.- № 3.- С. 3-11.
- Кульжанов М.К., Чен А.Н. в соавт. Актуальные проблемы управления общественным здоровьем и здравоохранением // Казахстанско- Американский журнал. - Алматы: 2001. - №1. - С. 23-33.
- Исаев Д.С., Калажанов М.Б., Третьякова С.Н., Калмаханов С.Б., Алдамжаров М.К., Надиров Ж.К., Сманов К.Д. Оценка и прогноŕирование качества общественного ŕдоровья. - Алматы: 2006. - 203 с.
- Щепин О. П., Стародубов В. И., Линденбратен А. Н., Галанова Г. И. Методологические основы и механизмы обеспечения качества медицинской помощи. — М.: Медицина, 2002.- 176 б.