Алматы қаласында зиянды улы заттардың жоғары концентрациясының атмосферада жинақталуы нəтижесíнде смог деп аталатын қалың тұмандар пайда болды. Тíптí кейбíр жағдайларда улы заттардың жинақталуы нəтижесíнде адамдардың аса К¦ауíптí аурулары мен өлiмiне себеп болады.
Атмосфераның ластануы адам, жануарлар мен өсiмдiктер үшін әрқашан зиян. Түтіннің құрамындағы газдар қолайсыз метеорологиялық жағдайларда қалың улы тұмандардың түзілуіне әкеп соғады. Тіпті кейбір жағдайларда улы заттардың жинақталуы нәтижесінде адамдардың аса қауіпті аурулары мен өліміне себеп болады. Өндіріс орындарынан шыққан қалдықтар құрамында 140-қа жуық зиянды заттар бар. Олардың көпшілігі түссіз, иіссіз болып, организмге бірден әсер ете қоймайды. Ауаның ластануы адамның жалпы жағдайын нашарлатып, жұмыс қабілетін төмендетіп, жөтел, бас айналу, тыныс жолдарының спазмалары, өкпенің түрлі аурулары, организмнің жалпы улануын туғызып, түрлі ауруларға қарсы тұра алу қабілетінтөмендетеді.
Өндіріс орындарынан шыққан қалдықтар, транспорт түрлерінен шыққан газдар, түтін, ірі қалалардың үстінде пайда болатын түрлі шаңдар Күн сәулесінің Жердің бетіне түгел түсуіне кедергі келтіреді. Ультракүлгін сәулелерінің жетіспеушілігі балаларда авитаминоз және рахит ауруларын туғызады.
Ғылыми-техниканың ғарыштап дамуы табиғатты тиімді пайдалану ісін ұйымдастыруда адамзаттың алдына бірқатар жаңа міндеттер қойып, табиғатты қорғаудың көптеген мәселелерін шиеленістіріп жіберді. Табиғат ресурстарын пайдалану көлемінің артуы, тұрған ортаның өндіріс және тұтыну қалдықтарымен ластануының өсуі, адамзаттың энергиямен қарулануының артуы, жаңа заттар жасап өндірістің жаңа салаларының пайда болуы, ауыл шаруашылығын интенсивтендіру, халқы көп ірі қалалардың көбеюі негізгі шешімін тезірек табатын мәселелердің қатарына жатады. Ғылыми-техникалық революция экологиялық ортаның ластануына қарсы күрес. Ластану дегеніміз ауаның, жер мен судың біз қаламайтын қолайсыз өзгерістерге ұшырауы, ол қазірнемесе болашақта өсімдіктердің, жануарлардың, адамның өміріне, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығындағы өндіріс процестеріне, табиғат ресурстарының жай-күйіне қолайсыз ықпалын тигізуі мүмкін.
Экологияның күрт нашарлап кетуі адамдардың табиғатқа антропогендік әсерінен болып отыр. Атмосферадағы көмірқышқыл газдардың концентрациясының артуына байланысты климат өзгеріп, температураның жоғарлауына әкеліп соғады. Энергия көзі ретінде көмір, мұнай, табиғи газды пайдалану нәтижесінде және машиналардың көбейіп индустриялық революцияның өркендеуіне байланысты бұл процесс тезірек жүреді.
Өндірістің қарқындап дамуына және отын түрлерін кең масштабта жағуға байланысты атмосферадағы бос оттектің қоры азайып, ал көмірқышқыл газының мөлшері жоғарылауда. Нәтижесінде табиғаттағы көміртектің айналымы бұзылды деуге болады. Адам баласы отты ең алғаш рет қолданған күннен бастап осы күнге дейін түрлі жану процестерінде 273 млрд. тонна оттегі жұмсаған болса, соның 246 млрд. тоннасы, яғни (90% ға жуығы) соңғы жарты ғасырда ғана жұмсалған. Көміртек айналымының бұзылуы мен атмосферада көмірқышқыл газының концентрациясының жоғарылауы Жердегі барлық химиялық тепе-теңдікке үлкен әсер етеді.
Атмосфералық ауаның ластануының алдын алатын және зиянды қалдықтардың мөлшерін азайтуға мүмкіндік беретін іс- шараларды төмендегідей 3 топқа бөлуге болады:
Зиянды қосылыстар түзілетін технологиялық процестерді жақсарту және мүмкіндігінше зиянды заттар аз бөлінетін жаңа технологияларды өндіріскеенгізу.
Отынның құрамын, аппараттар мен карбюрацияны жақсарту және ауа тазартқыш қондырғылар арқылы ауаға зиянды заттардың түсуін азайту немесе мүлде болдырмау.
Зиянды қосылыстарды бөлетін объектілерді тиімді орналастыру және жасыл өсімдіктерді көптеп отырғызу, егу.
Бұл ретте қаламыздың атмосфералық ауасы мен экологиялық жағдайын жақсарту мақсатында қолданыстағы ұлттық және аймақтық, мемлекеттік бағдарламаның орындалуы айрықша көңіл аудартады: "Саламатты Қазақстан", "Алматы қаласына 2009-2018 жылдарға арналған қоршаған ортаның ластануын төмендетудің кешенді бағдарламасы" және "Алматы қаласының өзендері және су айдындары " , 2011-2020 жылдарға арналған “Ақ Бұлақ" бағдарламасы. Сонымен қатар ҚР үкіметінің № 168 25.01.2012 ж«Қалалық және ауылдық елді мекендердегі атмосфералық ауаға, топыраққа және олардың қауіпсіздігіне, қалалық жәнеауылдық елді мекендердің аумақтарын күтіп- ұстауға,адамға әсер ететін физикалық факторлардыңкөздерімен жұмыс істеу жағдайларынақойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар»санитарлық қағидаларын басшылыққа аламыз.
Қазіргі кезде Алматы қаласы Жетісу ауданында қаламыздың атмосфералық ауасына бірқатар зиянын тигізіп отырған өндірістік нысандар баршылық. Жетісу ауданы негізінен өндірістік нысандардың шоғырланған ортасы болып табылады, атап айтар болсақ мысалы: «АЛЭС» ТЭЦ-1, «Асфальтобетон» ЖШС-і, «Темірбетон» ЖШС-і, «Бетон ата»ЖШС-і, «Казтурк бетон»ЖШС-і.
Тоқтала кетсек, Алматы қаласы Жетісу ауданы Сейфуллин, 433 үйінде орналасқан №1 жылу электр станциясы тұрғын ғимараттармен батыстан 150 м, оңтүстік-батыстан 250 м, солтүстік-шығыста 50 м қашықтықта орналасқан. Қолданылатын шикізат түрлері көмір және мазут.
Өнеркәсіп орнынан бөлінетін шығырыстардың жерге шөгетін концентрациясы қысқы мезгілде азот диоксиді -2,682ШРЕК(шекті рұқсат етілген концентрациядан), көмірқышқыл оксиді - 1,7718 ШРЕК, шаң мөлшері - 1,2375 ШРЕК, (азот диоксиді + күкірт диоксиді + азот оксиді + мазут күлі)қосындысы - 2,8246 ШРЕК және (азот екі оксиді + күкірт диоксиді)- 2,8232 ШРЕК-тен жоғары болды.Атмосфералық ауаның ластануында, жоғарыда айтылған шығырыстардың қосарланған түрлері басты ластаушы көздер болып тұр. Атмосфералық ауаның ластануын төмендетуге бағытталған бірқатар шаралардан кейін бұл көрсеткіш айтарлықтай төмендеді. Мекемедегі өндірістік зертханадаазот екі оксиді және барлық қазандықтардан шыққан күлдер квартал сайын, алЖетісу аудандық МСЭҚБ ӨНҚБ(өндірістік нысандарды қадағалау бөлімі)-нің мамандарымен жоспарлы түрде атмосфералық ауаға түсетін шығырыстар жылына 1 рет қадағаланады.
Табиғат ресурстарын тиімді пайдалануды ұйымдастыру үшін экономикалық критерийге негізделген кешенді тәсіл қажет. Бүкіл адамзат баласы болып қоршаған ортаның экологиялық тазалығына бір мезгіл көңіл бөлсек, өзіміздің Жер - Анамыздың алдындағы үлкен парыздың орындалғаны болар еді.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Неменко Б. А., «Коммуналдық гигиена бойынша практикалық сабаққа арналған басшылық». - Алматы: 2010. - 75 с.
- ҚР «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі» туралы кодексі - Алматы: ЮРИСТ, 2009. - 108 б.
- Алматы қаласы Жетісу аудандық МСЭҚБ-ң ӨНҚБ жылдық қорытындысы.