Мақалада Нұр-Сұлтан қаласының мысалында қаланың инновациялық дамуын жəне оның иііфракүрылымыіі басқару мəселелерíнщ негізгі бағыттары мен жетілдіру жолдары карастырылды. Мақаланың негізгі мақсаты қалалық инфрақүрылымды ишювациялык түрғыда дамытудың өңірлік инвестициялық, өнеркəсiптiк, көліктік жəне экологиялык саясатын тиімді түрде жүзеге асыру, сонымен қатар, шағын жəне орта бизнесті мемлекеттік қолдау мен дамыту арқылы қалалық инфрақүрылымды ишювациялык дамыту ерекшеліктерін мен мəселелерíн аныктау жəне талдау болып табылады. Нүр-Сүлтан қаласының үлгісінде қалалық инфрақүрылымды инновациялық дамытудың аталған саясат түрлерін жүргізу жағдайының жəне өңірдегі шағын жəне орта бизнестің казіргі уакыттағы даму көрсеткіштері туралы тиісті органдардың статистикалык деректері келтірілген. Макаланың теориялык негіздері ондағы карастырылған негізгі ой-пікірлер мен үсыныстар, пайымдаулар мен корытындылар инновациялык дамуды баскару теориясына белгілі бір үлес косады жəне каланың жəне оның инфракүрылымының инновациялык дамуын тиімді баскару кезінде пайдаланылуы мүмкін. Себебі, мүндағы тиімді баскару теориясы каланың түракты экономикалык өсуін камтамасыз ету үшін жəне оның инфракүрылымының инновациялык дамуын баскарудың негізгі мазмүшыв кұрылымы мен Ķызметтерш, əдíстерí мен нысандарын үнемі түрлендіре түседі.
Әрбір қала үшін инфракүрылымдық дамудың нақты жəне анық кешені қажет. Инфракүрылымдык даму кез-келген каланың шаруашылык өмірінің калыптасуы мен дамуына əсер етеді, өйткені, «кешенділік» ретінде сипатталатын инфракүрылым сапасы каланың экономикалык өсуі үшін аса маңызды, себебі, оның барлык түтынушылары əрдайым инфракүрылымның барлык кызметтерін кажетсінеді.
Қазіргі заманауи жағдайларда калалык инфракүрылымның инновациялык дамуын баскару мəселелерí келесі белгілермен сипатталады:
- шаруашылык етуші субъектілердің шектеулі территорияларда əрекет етуі;
- калалык инфракүрылымды дамытудың максаты накты бір каланың дамуына арналған өзара байланыскан көрсеткіштердің жəне олардың мəндерíнщ жиынтығын білдіреді;
- калалык инфракүрылымның даму бағдарламасын іске асыру үшін негізінен жергілікті ресурстардың колданылуы;
- калалык инфракүрылымды дамытудың барлык бағдарламалары біртүтастылык ретінде оның барлык салаларының дамуын карастырады, бағдарламаның жүзеге асырылуын баскару бір орталыктан іске асырылады.
Осылайша, инновациялык экономиканы дамытуға көшу жергілікті билік органдарының алдына калалык инфракүрылымның барлык элементтерінің тиімді жүмысына ыкпал ететін шаруашылык жүргізудің жаңа нысандарын дамыту міндеттерін кояды. Бүл ретте калалык аткарушы органдар каланы дамытудың əр түрлі мəселелерíн шешуде ғана емес, шаруашылык жүргізуші субъектілердің, кəсíпорындар мен калалык əкíмдíкке бағынбайтын баска да үйымдардың əкiмшiлiгiнде да маңызды рөл аткарады. Ол үшін баскарудың біртүтас жүйесін калыптастыру, калалык инфракүрылым басшылығының сапасын жаксарту кажет. Жергілікті баскару органдарының кызметі калалык инфракүрылымның инновациялык дамуын үйымдастыру мен баскаруға жүйелі тəсíлдí калыптастыруға бағытталуы тиіс [1].
Әлемдік тəжíрибе көрсетіп отырғандай, калалык инфракүрылымды дамыту инфракүрылымды дамытуды ынталандыратын максатты өңірлік инвестициялык, өнеркəсiптiк, көліктік, экологиялык саясаттарды жүргізбей, сондай-ак, шағын жəне орта бизнесті дамытпай мүмкін болмайды.
Инвестициялық саясат. Əрбİр қаланың, мысалы, Нұр-Сұлтан қаласының инвестициялық саясаты сыртқы жəне ішкі факторлардың жиынтығымен айқындалатын ерекшелікке ие. Сонымен қатар, Нұр-Сұлтан қаласының инвестициялық саясатында жалпы ерекшеліктерді атап өтуге болады, олардың қатарына мыналарды жатқызуға болады:
- осы қала үшін аса маңызды маңызы бар объектілер мен қызмет бағыттарын басым дамыту;
- қолда бар өндірістік, табиғи-ресурстық əлеуеттİ жəне мəдени-демографияльщ ерекшеліктерді барынша пайдалану жəне дамыту;
- қаланың барлық аумағының əлеуметтiк-экономикалық жағдайын теңестіру, оның шеңберінде бір экономикалық кеңістік құру жəне нығайту.
Статистика органдарының мəлİметтерİне сəйкес, 20 жылдың ішінде Нұр-Сұлтан қаласына тартылған инвестициялардың жиынтық көлемі шамамен 8 трлн. теңгені құрады. 2018 жылғы қаңтар- желтоқсанда Нұр-Сұлтан қаласы бойынша, негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемі 1 056 734 млрд. теңгені құрады, бұл 2017 жылмен салыстырғанда 10,4 %-ға көп. Ал 2018 жылғы қаңтар-желтоқсанда Нұр-Сұлтан қаласы бойынша, негізгі капиталға салынған шетелдік инвестициялар көлемі 256 млрд. теңгені құрады, бұл 2017 жылмен салыстырғанда 31,2 %-ға көп. Қаржыландыру көздері бөлінісінде мемлекеттік бюджет қаражаты 30 %-ды, кəсİпорындар мен ұйымдардың меншікті қаражаты — 55 %-ды, банктердің кредиттері — 5 %-ды, басқа да қарыз қаражаты — 10 %-ды құрайды (сурет 1.).
Төмендегі кестеден, Нұр-Сұлтан қаласында экономикалық салалар мен қызметтердің негізгі қолданылу бағыттары бойынша негізгі капиталға салынған инвестициялардың көлемін көруге болады.
1-кесте 2015–2017 жж. Нұр-Сұлтан қаласында қолданылу бағыты бойынша негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемі, млн.тг.
|
№ |
Қолданылу бағыттары |
2015 жыл |
2016 жыл |
2017 жыл |
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
1 |
Əнеркəсɪп |
126 132 (16 %) |
122 379 (14 %) |
100 684 (11 %) |
|
2 |
Құрылыс |
9 888 (1 %) |
6 874 (1 %) |
7 469 (1 %) |
|
3 |
Көтерме жəне бөлшек сауда |
14 527 (2 %) |
14 187 (2 %) |
18 941 (2 %) |
|
4 |
Көлік жəне қоймалау |
189 434 (24 %) |
186 245 (22 %) |
209 864 (22 %) |
|
5 |
Тұру жəне тамақтану бойынша қызметтер көрсету |
7 224 (1 %) |
34 030 (4 %) |
67 768 (7 %) |
|
~6~ |
Жылжымайтын мүлікпен операциялар |
176 107 (23^%)~ |
189 577 (22¯%)¯ |
357 572 (37¯%)¯ |
|
7 |
Кəсİби, ғылыми жəне техникалық қызметтер көрсету |
9 953 (1 %) |
11 588 (1 %) |
19 422 (2 %) |
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
8 |
Білім беру |
52 743 (7 %) |
58 332 (7 %) |
56 563 (6 %) |
|
9 |
Денсаулык сактау жəне əлеуметтíк кызметтер |
14 334 (2 %) |
7 041 (1 %) |
4 689 (0 %) |
|
ɪ |
Өнер, көңіл көтеру жəне демалыс |
25 347 (3 %)~ |
9 852 (1 %) |
9 474 (1 %) |
|
11 |
Акпарат жəне байланыс |
21 266 (3 %) |
7 032(1 %) |
14 875 (2) |
|
12 |
Қаржылык жəне сактандыру кызметтері |
10 976 (1 %) |
10 376 (2 %) |
6976(1%) |
|
13 |
Қызметтің баска да түрлері |
124 395 (16 %) |
201 529 (24 %) |
82 654 (9 %) |
Ескерту. [2] Дерек көзі негізінде күрастырылған.
Кестеден көріп отырғанымыздай, Нүр-Сүлтан каласында колданылу бағыттары бойынша негізгі капиталға салынған инвестициялардың басым бөлігін өжркәсіп, көлік жəне коймалар, жылжымайтын мүлікпен операциялар жасау салалары иемденіп отыр.
Нүр-Сүлтан инвестиция тарту орталығына жəне инвестициялык жобалардың астанасына айналды. Нүр-Сүлтан каласының экономикалык-іскерлік əлеуетí инвестициялар үшін айтарлыктай басымдыктар ашады. Қаланың белсенді колдауының, оның əлемдíк деңгейдегі Нүр-Сұлтан имиджінің аркасында ол бизнесті жүргізу үшін өте тартымды болып отыр. Жоғарыда атап өткеніміздей, бүгінде Нүр-Сүлтан каласы экономикасына тартылатын барлык инвестициялардың 55 %-ы жеке меншік капитал есебінен болып табылады.
Тиімді инвестицияларды тарту міндеттерін «Нүр-Сүлтан — жаңа кала» арнайы экономикалык аймағы (АЭА) шешеді. Ол бүкіл əлемде өңірде инвестициялар ағынын ынталандыру күралы ретінде колданылатын «еркін экономикалык аймак» рөлінде əрекет етеді. АЭА күрылған сəттен бастап оның аумағына 2,0 трлн астам инвестиция тартылды, жобаларды іске асыру кезінде инвестицияның 50 % (1,2 трлн. теңге) игерілді [2].
Осылайша, инвестициялык саясаттың басымдыктары болып инфракүрылымды нығайту жəне дамыту, оның ішінде көлік инфракүрылымын дамыту, сумен жабдыктау жəне энергиямен камтамасыз ету, агроөнеркəсіптік кешенді колдау, өнеркəсіпті дамыту, экология, əлеуметтíк секторды дамыту саналады. Осыған байланысты, республикалык бюджет каражаты, тікелей инвестициялар коры, «Бизнестің жол картасы-2020» Бірыңғай бағдарламасы, «Даму» кəсшкерлíктí дамыту коры, «Baiterek Venture Fund» акционерлік коғамы жəне баска да көздер есебінен каржыландыру аркылы каланы дамыту үшін өмірлік маңызы бар инвестициялык жобаларды іске асыру бойынша жүмыстар жалғастырылады [3]. «Астана» Халыкаралык каржы орталығы аркылы жаңа, əсíресе жасыл инвестицияларды тартуға жəрдемдесу максатында халыкаралык каржы жəне экономикалык үйымдармен өзара іс-кимыл күшейтіледі [4]. Қаланың инвестициялык мүмкіндіктерін, оның инновациялык əлеуетíн ұсыну, сондай-ак, экономикалык форумдарға, көрмелерге, сауда- экономикалык ынтымактастык жөніндегі комиссияларға катысу максатты акпараттык-насихаттау жүмыстары жалғастырылады [5].
Қала нарығын өз өндірісінің өнімдерімен толык толыктыру максатында болашакта инвестициялык жобаларды іске асыру болжанып отыр.
Өнеркəсіптік саясат. Болашакта Нүр-Сұлтан каласының өнеркəсіптік өндірісінің өсуі негізінен ағаш өңдеу, машина жасау, металлургия өнеркəсібі, тамак өнеркəсібі, жеңіл өжркәсіп, күрылыс материалдары мен күрылыс индустриясының жабдыктары өндірісі, электр энергиясы, газ жəне су өндірісі, пластмасса жəне резеңке бүйымдары өндірісі салаларында түракты жүмыс істейтін кəсíпорындар көлемінің үлғаюы есебінен калыптасады.
Қазакстан Республикасы Ұлттык экономика министрлігі Статистика комитетінің ресми деректері бойынша, 2018 жылы Нүр-Сүлтан каласының өнергасіп кəсíпорындары (шағын кəсíпорындарды, косалкы өндірістерді, үй шаруашылығы секторын коса алғанда) колданыстағы бағамен 601,7 млрд. теңгеге өнім өндірді, бүл 2017 жылғы деңгейімен салыстырғанда 104,8 %-ды күрады. Өңдеу өнеркəсібінде 2018 жылы 2017 жылғы деңгейімен салыстырғанда 111,2 %-ға өсіп, республика бойынша бірінші орынға шыкты. Машина жасау өнеркəсібіндегі өндіріс көлемі 8,2 есеге артты; жеңіл өнергасіп өнімдерін өндіру 86,7 %-ға; металлургия өнеркəсібіндегі өндіріс көлемі 218,3 %-ға өсті. Сонымен катар, өзге де металл емес минералдык өнімдер өндірісі 34,6 %-ға, резеңке жəне пластмасса бүйымдары өндірісі 29,9 %-ға төмендеді. Электрмен жабдыктау, газ, бу беру жəне ауа баптауда 2018 жылғы каңтарда 2017 жылғы каңтардағы деңгейімен салыстырғанда накты көлеминдсксі 2 %-ға өсті. 2018 жылдың қаңтар айында сумсн жабдықтау, кəрíз жүйссі, қалдықтардың жиналуын жəне таратылуын бақылауда 2017 жылғы қаңтардағы деңгейімен салыстырғанда нақты көлем индексі 118 %-ды құрады [6].
Өнсркәсіпті дамыту үшін жағдайлар жасау қаланың бірінші қажсттіліктсгі тауарларға дсгсн сұраныстарын қанағаттандыруды, сондай-ақ, экспорттық əлсустп дамытуды, өз шикізаттық ресурстарынан бəсекеге қабілетті өнім шығаруды игеруді қамтамасыз етеді.
Қазіргі уақытта, қалада өңдсу өнсркәсі6і кəсшорышдарышың ісксрлік бслсснділігін жандандыру бойынша өтс маңызды жұмыстар атқарылуда. Өңдсуші өнсркәсіптс өндірістің жаңа түрлсрі игсрілді:
- Тамақ өнсркәсі6і өндірісі: ұн, нан, ұннан жасалған кондитсрлік жəнс макарон өнімдсрі, ст, жұмыртқа, сүт, табиғи шырын жəне құрамында шырыны бар сусындар, сүт жəне ірімшік өнімдері, таза ауыз су, минералды сулар жəне алкогольсіз сусындар, шұжық өнімдері жəне жартылай фабрикаттар жəне т.б.
- Машина жасау өндірісі: ауыл шаруашылығы машиналары, жабдықтар мен сорғылар, «Talgo» жолаушылар вагондарын шығару, тікұшақтар шығару, компрессорлық жабдықтар мен станоктар, фотоэлектрлік модульдер, жол қоршаулары, жарық диодты техника жəне т.б.
- Ағаш өңдеу өндірісі: ағаш-аралау материалдары, ағаш терезелер, есіктер, витраждар, жиһаз, ағаш құрылыс материалдары, ағаш бұйымдар, ағаш үйлер мен моншалар, күркелер жəне т.б.
- Пластмасса жəне резеңке бұйымдары өндірісі: керамикалық санитарлық-техникалық бұйымдар, шыны пластик құбырлар жəне үлгілік бұйымдар, композициялық сүрек, көп қабатты желімделген фанер, пластикалық есіктер мен терезелер, жарық люктері мен фонарлар, жылумен жабдықтау жəне сумен жабдықтау жүйелеріне арналған құбырлар мен фитингтер, пластмасса табақтар, полиэтилен құбырлары, тауарларға арналған пластикалық қаптамалар жəне т.б.
- Құрылыс материалдары өндірісі: құрылыс ерітінділері, əк, жылу оқшаулағыш, цемент қоспалары, бетоннан жасалған бұйымдар, құрылыс болат құрастырмалары, тауарлық бетон жəне құрғақ бстон қоспалары, құрғақ құрылыс қоспалары, азаматтық, өнсркәсіптік құрылысқа арналған темір-бетон құрастырмалары, қабырға блоктары, сымнан жасалған бұйымдар, металлопластикалық жəне алюминий бұйымдарын жасау жəне монтаждау, силикатты жəне қаптайтын кірпіш, жабынқыш, қалыптар, шыны, металл құрастырмалары, ақ цемент, газ блоктары, пеноблоктар мен құмблоктары, жабын плиталары жəне бетон құбырлар жəне т.б.
- Жсңіл өнсркәсіп өндірісі: киім жəнс ксрск-жарақтар, арнайы киім, кəсíби жəнс нысанды киім, т. б.
- Электр энергиясы, газ бен су өндірісі.
Алайда, өнсркәсіптік саясатта ксйбір ксмшіліктер бар:
- экспортқа бағытталған жəне импортты алмастыратын өндірістердің аз ғана саны, технологиялардың төмен деңгейі;
- ішкі инвестициялардың жеткіліксіз саны;
- кəс-шорындарда™ моральдық жəнс физикалық тұрғыдан сскіргсн жабдықтар;
- шығарылатын өнім сапасының халықаралық стандарттарға сəйкес келмеуі [7].
Шағын жəне орта бизнес. Нұр-Сұлтан қаласында кəсíпксрлíктщ тұрақты дамуын қолдау жəнс қамтамасыз ету бəсекеге қабілетті тауарлар өндірісі мен қызметтер көрсетуді қалыптастырудың жəне кеңейтудің ең басты бағыттарының бірі, жаңа жұмыс орындарын құрудың құралы жəне бюджетті толтырудың, сонымсн қатар, экошомикашың əртурлí салаларында оның үлсс салмағын арттырудың көзі ретінде қарастырылады.
Қазіргі уақытта, мемлекеттік қолдаудың шағын жəне орта бизнестің (ШОБ) экономиканы дамытудың аса маңызды факторы ретіндегі қалыптасуын қамтамасыз етіп отыр. Шағын жəне орта бизнссті қолдау жəнс дамыту бағдарламаларын жүзсгс асыру қалада жскс кəсíпксрлíктí қалыптастыру мен дамытудың негізін қалауға мүмкіндік береді.
Тəускслí төмсн жəнс ишвсстициялардың аз бөлігін талап стстін шағын жəнс орта бизнсстің экономикадағы ұтқырлығы мен икемділігі аз ғана уақыттың ішінде қалыптасып отырған жағдайды, бірінші ксзсктс, сауда мсн қызмст көрссту саласындағы жағдайды өзгсртугс жəнс тұрақтандыруға мүмкіндік бсрді.
Нұр-Сұлтан қаласының қалалық инфрақұрылымын əрî қарай инновациялық тұрғыда дамытуда ШОБ-ты мемлекет тарапынан қолдаудың маңызы өте зор. Ол қаланың болашақ инфрақұрылымдық даму басымдықтарына сəйкес, ШОБ субъектілерін қолдау жəне қаржыландыру шаралары арқылы жүзеге асырылатын болады. Ендігі кезекте, осы шаралардың нəтижелерîн төмендегі көрсеткіштер арқылы сипаттап көреміз.
Қалада шағын жəне орта бизнеске иық артатын экономиканың өзіндік жеткілікті құрылымы қалыптасқан. Мəселен, 2018 жылы қалада шағын жəне орта бизнестің өндірген шығарылым көлемі 4 889 млрд. теңгеге жетті. Нұр-Сұлтан қаласы Қазақстан өңірлерінің ішінде жиынтық қосылған құн көрсеткішіндегі шағын жəне орта бизнестің үлесі бойынша көшбасшы өңірге айналып отыр, сəйкесîнше, 2018 жылы шағын жəне орта кəсшкерлîктщ жалпы өңірлік өнімдегі үлесі 54,4 %〇-ды құрады жəне бұл Қазақстан өңірлерінің арасында ең жоғары көрсеткіш болып табылады. Ал 2019 жылғы қаңтардағы деректерге сəйкес, Нұр-Сұлтан қаласында шағын жəне орта бизнеспен айналысатын шаруашылық жүргізуші субъектілердің саны 124 685 бірлікті жəне шетелдік компаниялардың саны 2 604 бірлікті құрады (сурет 2).
Нұр-Сұлтан қаласының əлеуметтîк-экономикальщ дамуының бағдарламасында көрсетілген ең басты жəне негізгі басымдықтардың бірі ретінде ШОБ субъектілерін қаржыландырудың, олардың бизнес-жобаларын субсидияландырудың жəне микро несиелендірудің жаңа тетіктерін əзîрлеу шаралары қарастырылады. Оны Нұр-Сұлтан қаласы бойынша «Бизнестің жол картасы-2020» Бірыңғай бағдарламасын жүзеге асыру аясында атқарылып жатқан іс-шаралар нəтижелерîнен көруге болады. Мəселен, «Даму» тасшкерлж^ дамыту қорының бағдарламаны жүзеге асыруы шеңберінде Нұр-Сұлтан қаласында 2010 жылдан бастап 2019 жылдың 1-ақпан айының аралығындағы уақытта мойындалған ШОБ жобаларының саны 805-ке жетті жəне осы жобалар 186,81 млрд. теңгеге несиелендірілді [9, 4].
Осындай мəлîметтер негізінде Нұр-Сұлтан қаласы бағдарламаның орындау аясында ШОБ субъектілерін несиелендірудің, бизнес-жобаларды мойындаудың жəне оларды субсидияландырудың алғашқы үш белсенді өңірдің қатарына кіріп отыр. Жалпы алғанда, ШОБ сегменті қалалық инфрақұрылымды дамытудың аса маңызды бағыттарының бірі болып қала береді.
Көліктік саясат. Көліктік саясаттың мақсаты болып көліктің барлық түрлерімен тасымалдау қызметтері нарығын дамыту, экономика мен халықтың көліктік қамтамасыз етудегі қажеттіліктерін қанағаттандыру, транзиттік мүмкіндіктерді, оның ішінде жаңа автомобиль жəне темір жол тораптарын салу есебінен іске асыру табылады.
Қазіргі уақытта, Нұр-Сұлтан қаласының автомобиль көлігінде толық монополиясыздандыру жүргізілді жəне бəсекелестîк орта құрылды. Мамандандырылған көлік компаниялары жүзеге асыратын жолаушылар тасымалы көлемінің өсу үрдісі жүріп жатыр. Жеңіл рельсті көлік (LRT), жүрдек автобус көлігі (BRT) жəне зияткерлік көлік жүйесі (ITS) кіретін «Нұр-Сұлтан қаласының жаңа көлік жүйесі» жобасы аясында Нұр-Сұлтан көлік кешенін дамыту жəне жаңғырту бағдарламасы жүзеге асырылуда.
Даму жəне жаңғырту бағдарламасы накты белсенділік субъектілерінің ниеті мен кызметін осы кызметке зиян келтірмей, барлык мүдделі адамдар үшін ашык етуге мүмкіндік беретін күрал болып табылады. Бағдарламада íс-əрскст нисттсрі мсн жүмыс күрылымы түжырымдалады жəнс толык түрдс үсынылады. Қызмет бағдарламасының болуы калалык баскарудың жариялылығын арттырады, өйтксні жүмыс істсп түрған субъсктілсрдің íс-əрскстí басталғанға дсйін нисттсрімсн танысуға жəнс дәйсктілігі бағдарламада үсынылған íс-əрсксттсрмсн нисттсрді үштастыруға мүмкіндік пайда болады.
Қазіргі экономика жағдайында каланың инновациялык дамуын жəне оның инфракүрылымын баскарудың тиімді жүйесін калыптастыру шоғырландыру, ілгерілеушілік, ашыктылык, серпінділік кағидаттарын арттырады. Бүл ретте каланың жəне оның инфракүрылымының түракты өсімін камтамасыз ету үшін инновациялык дамуды баскарудың негізгі күрылымдары мен кызметтері, əдíстсрí мсн нысандары максатты түрдс өзгсртілсді.
Зерттеу барысында көптеген мəселелер койылған жəне негізделген жауаптарды талап етеді, ал үсынылып отырған үсынымдар нарыктык шаруашылыктың кеңістік жəне уакыт жағдайында Қазақсланның әртүрлі калаларында одан əрí тəжíрибслíк сынактан өткізуді кажст стсді [0, 3-4].
Экологиялық саясат. Экологиялык саясаттың максаты каланың экологиялык жəне экономикалык мүдделерінің өзара үйлесімділін ескеретін, бірак міндетті түрде біріншісіне басымдык бере отырып, табиғатты корғау іс-шараларын іс жүзінде жүзеге асыру негізінде коршаған ортаға түсетін жүктемені азайту болып табылады. Қалада шаруашылык кызметтің экологиялык кауіпті түрлсрін жүзсгс асыратын кəсшорындарда міндстті өндірістік мониторинг жүргізу жүйссі снгізілстін болады.
Қаланың экологиялык саясаты келесі кағидаттарды сактаумен жүзеге асырылады:
- коршаған ортаны корғау казіргі жəнс болашак урпацтыи кажсттЫктсрш əдíл канағаттандыруды камтамасыз етуі тиіс;
- адамдар табиғатпен үйлесімде салауатты жəне жемісті өмір сүруге күкылы;
- аймактың экожүйесінің дүрыс жағдайы мен түтастығын сактау, корғау жəне калпына келтіру максатында халыкаралык ынтымактастык.
Қаланың экологиялык инфракүрылымы кала ортасының маңызды элементі болып табылады, ол көгалдандыру жүйесін, адамдардың өмір сүруіне колайлы аймактар мен аумактарды камтиды. Экологиялык инфракүрылымды дамыту каланың сырткы ортасының метеорологиялык жағдайларын, сəулет-кала күрылысы дизайнын жəне табиғи-ландшафтык каңкасын түзетуді ескере отырып күрылатын калалык коныстану күрылымдарын көлемді-жоспарлы үйымдастыру жолымен камтамасыз етіледі.
Қаладағы ағымдағы экологиялык жағдайды ескере отырып, Нүр-Сүлтанды дамытудың стратегиялык міндеті калдыктарды азайту жəне кайта өңдеу болып табылады. Астанада келесі кезеңдерді көздейтін калдыктарды баскару жүйесі енгізіледі: калдыктар көлемін кыскарту, кайта өңдеу, кайта пайдалану жəне кəдеге жарату. Қалдыктардың көлемін кыскарту, оларды кайта пайдалану, кайта өңдеу жəне көму жөніндегі бастамаларды колдауды, ресурстарды тиімді пайдалануды ынталандыруды көздейтін калдыктарды кəдеге жарату бағдарламасы коршаған орта үшін теріс салдарларды жүмсарту кезінде кала экономикасының бəсекеге кабілеттілігін арттыруды камтамасыз стсді. Багдарламаны снгізу нәтижссі 2020 жылға карай шамамсн 30 %-ға жəнс 2030 жылға карай 80 %-ға кокыс үйіндісіне шығарылатын калдыктар көлемін кыскарту болуы тиіс.
Табиғатты корғау кызметін түрактандыру мен үнемі жаксарту жəне каланың экологиялык кауіпсіздігін стратегиялык камтамасыз ету үшін:
- табиғатты корғау жəнс табиғатты пайдалану саласында кала түрғындары мсн кəсíпорындары басшыларының менталитетін өзгерту, ластанудың жеке көрсеткіштерін төмендету, коршаған орта мсн тіршілік сту ортасының жағдайын баскару үшін əлсумсттíк, экономикалык, экологиялык жəнс гигиеналык мониторингтің акпараттык-талдау жүйелерін пайдалана отырып жағдай жасау;
- көлік күралдарының экологиялык кауіпсіздігі жөніндегі шаралардың калалык кешенді бағдарламаларын жаңарту, оның ішінде кала аумағында экологиялык талаптарға жауап бермейтін автокөлікті пайдалануға тыйым салуды кезең-кезеңмен енгізу, катализаторларды енгізу, пайдаланылған автомобиль газдарының бейтараптандырғыштарын пайдалану, каладағы экологиялык жағдайды ескере отырып, көлік ағындарын ретке келтіру схемасын күру үшін нормативтік күкыктык актілсрді əзíрлсу;
- ғылымды қажстсінстін жəнс рссурс үнсмдсйтін тсхнологиялар нсгізіндс өндірістік саланы қайта ұйымдастыруды, экологиялық қауіпсіздік талаптарына сəйксс жаңа өндірістсрді орналастыруды ынталандыру;
- қалалық су жинағыштарды тиімді санитарлық қорғауды қамтамасыз сту, артсзиан ұңғымаларынан сумсн қамтамасыз студің қайталанатын жүйслсрін дамыту, қаланың су жинағыштарын ксзсң-ксзсңмсн қайта жаңартуды жүргізу;
- қаланың бірыңғай алқабы жəнс табиғи қаңқасының нсгізі рстіндс қалаға іргслсс аумақтардың сапасын жақсарту, өсімін молайтуды ксңсйту жəнс жақсарту, мониторингті ұйымдастыру, рскрсация аймақтары мсн тыныштық аймақтарын бөлу жəнс жабдықтау арқылы аумақтарды аймақтарға бөлу;
- кəслпорындардыи шығарындыларға квоталар нарығына бслсснді шығуына қол жсткізу;
- қаланың сол жақ жағалауын су басуды болдырмау жөніндсгі құрылыстарды жайластыруды қамтамасыз сту;
- жср үсті су рссурстарының жағдайын жəнс Есіл өзснінің жағасының эстстикалық түрін жақсартуға бағытталған іс-шаралар жоспарын əзíрлсу;
- Есіл өзснінің жəнс оның ағынының ластануын, қоқыстануын жəнс сарқылуын болдырмау, су тоғандарының жануарлар мсн өсімдіктср дүниссі объсктілсрінің тіршілік сту ортасын сақтау, сондай-ақ су қорғау аймағында нсмссс бслдсудс (автомашиналарды жууға тыйым салу бслгілсрін, сондай-ақ, тұрақтарды, жағажайларды жəнс т. б. орналастыруға жол бсрмсйтін бслгілсрді орнату) шаруашылық пайдаланудың арнайы рсжимін сақтау мақсатында Нұр-Сұлтан қаласының өзсндсріндс су қорғау аймақтары мсн бслдсулсрін орнатуды қамтамасыз сту;
- халықты экологиялық ағарту орталығын құру қажст.
Осы міндстті шсшу Нұр-Сұлтан қаласын əлсумстriк-экошомикалық дамытудың 20162020 жылдарға арналған мсмлсксттік бағдарламасында жəнс Нұр-Сұлтан қаласын көгалдандырудың 2030 жылға дсйінгі ксшснді схсмасында көздслгсн қала ішіндсгі жасыл жслсктср мсн саябақ аймақтарының алаңын одан əрí ұлғайтуды көздсйді.
Қала əкімшіліғі мониторинг жəнс әртүрлі көтсрмслсу жүйссі арқылы қала кəсіпорышдарышда улы шикізатты жоюға, өндіріс үдсрісі аяқталғанға дсйін қалдықтар мсн қалдықтардың барлық түрлсрінің көлсмі мсн уыттылығын азайтуға бағытталған «барынша таза өндіріс» стратсгиясын снгізуді қолдайтын болады. Сарапшылардың бағалауы бойынша, кəсіпорышдардың «барынша таза өндіріс» стратсгиясын қолдану нотижслсрі:
- шикізатты, элсктр энсргиясын, суды тұтынуды қысқартудан;
- қалдықтарды төмсндстудсн;
- кəсǐпорын қаражатын үнсмдсудсн;
- қала аудандарында экологиялық жағдайды жақсартудан көрініс табады.
Нсғұрлым таза өндірістің нсгізіндс тсхнологияларды жстілдіру, білім мсн біліктілікті арттыру жатыр. Сондай-ақ, халықаралық қаржы ұйымдары қолданатын эдіснамаларды ссксрс отырып, Нұр- Сұлтан қаласында табиғат қорғау іс-шараларын қалалық жоспарлауды жəнс қаржыландыруды жстілдіру тстігі əзірлсшстіш болады [11].
Осылайша, қаланың инновациялық дамуы таяу уақытта экономиканың түрлі салаларындағы жаңа стратсгиялық іс-қимылдарды, бағдарламалар мсн жобаларды іскс асыру арқылы қамтамасыз стілстін болады.
Қорытындылай кслс, Нұр-Сұлтан қаласының қалалық инфрақұрылымының инновациялық дамуын сапалы басқарудың шсгізгі алғышарты инвсстициялық, өнсркәсіптік, көліктік жəнс экологиялық саясаттардың жүзсгс асырылуының, сонымсн қатар, шағын жəнс орта бизнсстің дамуының жоғары қарқыны болып табылатынын атап өтугс болады. Осының барлығы қалалық инфрақұрылымның инновациялық дамуының нсгізгі элсмснттсрі мсн ксзсңдсрін бслгілсугс мүмкіндік бсрсді. Мəсслсн, қала алдында тұрған мақсаттар мсн міндсттсрді іскс асыру үшін қала ишфрақұрылымыш дамытуға жəнс экономиканың өндірістік жəнс əлсумсттíк құрылымын жстілдіругс бағытталған экономиканың басым сскторларына инвсстициялар ағынын ынталандыру қажст.
Əдебиеттер тізімі
- Голованов В.И. Современное управление инфраструктурой городского хозяйства: учеб. / В.И. Голованов и др. — М.: Научный консультант, 2018. — 314 с.
- Инвестиции г. Астана. Бизнес-портал Астаны [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://www.astana2050.kz/ru
- Меры поддержки инвестиционных проектов г. Нур-Султан ТОО «Городской центр развития инвестиции «ASTANA INVEST» [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://investinastana.kz/ru
- Данные Международного финансового центра «Астана» [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://aifc.kz/ru
- Информационная поддержка — услуги для инвесторов г.Нур-Султан ТОО «Городской центр развития инвестиции «ASTANA INVEST» [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://investinastana.kz/ru
- Қазакстан Республикасы Үлттык экономика министрлігі Статистика комитетінің мəлǐметтерí [Электрондык ресурс]. Қолжетімділік тәртібі: http://stat.gov.kz
- Промышленность г. Астана. Бизнес-портал Астаны [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://astana2050.kz/ru
- Социально-экономический обзор г.Астаны. ТОО «Городской центр развития инвестиции «ASTANA INVEST» [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://investinastana.kz/ru/econom
- Еженедельные данные о ходе реализации программы «Дорожная карта бизнеса - 2020» Фонда развития предпринимательства «Даму» от 01.02.2019 г. [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://damu.kz/programmi /dorozhnaya-karta-biznesa-2020/ezhenedelnye-dannye-o-khode-realizatsii-programmy-dorozhnaya-karta-biznesa-2020/
- Программа модернизации транспортного комплекса города Нур-Султан на 2015-2019 годы [Электронный ресурс]. Режим доступа: https://zakon.kz/4777818-programma-modernizacii-transportnogo.html
- Стратегический план устойчивого развития города Астаны до 2030 года [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://adilet.zan.kz/rus