ТУЙ∣Н
Бул мақала т¡с қатарының мезиальд¡ окклюзияның жалған түрдегі прогениялы науқастарды ортопедиялық емдеуге арналған. Асқынған тістемнің альвеоларалық биіктігі төмендеген тіс қатарының окклюзиялық-артикуляциялық өзара қатынасының бұзылу сурактары бойынша әдебиеттерге қысқаша талдау келтірілген. Жалған прогенияның (мәжбүрлі прогениялық тістем), протезбен емдеуде жіберілген қателіктер салдары туралы клиникалық мысал келтірілген авторлардың жүргізген емдеу нәтижелері көрсетілген.
Tic қатарынын мсзиальді окклюзиясы-саги тальді жазықтықтағы окклюзияның патологиясы. Дэрігср-ортодонттың тэжірибссіндс мезиальді окклюзия 13-30% жағдайларда жиі ксздсссді [1].
Дәрігер-ортодонттар мен жақ-бет хирургтары тісжақ ауытқуының сң көп жіктслуін әзірлеген Л.В.Ильина-Маркосян (1967) этиологиялық факторға байланысты шынайы жэнс жалған прогенияны бөліп корсетті. Автор прогсниянын жалған түрінс алдыңғы тістср прогсниясын және мәжбүрлі прогениялық тістемді жатқызады. Басқа авторлар (Е.И.Гаврилов, И.М.Оксман) этиологиясы мен патогенезɪ, функционалды жəнс морфологиялық бүзылулары, сонымен қатар олардың емдеу әдістері бірдсй смсс болғандықтан жалған прогения және мәжбүрлі тістемді жекелеген түрге бәлу қажст дсп сссптсйді. Х.А.Каламкаров тістсм және тіс қатары қатынасының сагитальді бағытта бұзылуын алдыңғы тіс қатарының прогениялық тɪстемɪмен прогения қатынасына бөлсді [2].
Тістсмнің бұзылуы науқастың дəрɪгерге қаралуының бастапқы белгісі. Ол тісжақ жүйссіндсгі эртүрлі функционалды морфологиялык, және эстетикалық ауытқуларды корсетсді. Бұл жүйслі тəсɪлтİс доғасының үш өзара перпендикулярны бағытта жанасуы арк‚ылы тістсм түрін анықтайды.
Стоматологиялық ортопедия клиникасында тістсрдің фронтальді тобының тіс қатары Кеннеди бойынша I-II класс шектелген ақауларымсн бірікксн прогсниялық қатынасын емдеуде жалған прогенияны жасанды жолмен жасау оқиғалары жиі ксздсссді. Протсзбсн дұрыс емдемеудің нәтижесі эстетикалық бұзылудың жсңіл түрінс əкслсдɪ. Ауыр түріндс көптүрлі функционалды және морфологиялықезгеруімен қатар əдсби тілмсн айтқанда "самай-төмснгі жак, буынның дифункциялык, синдромы" тістсмнің альвсоларалық биіктіктің төмсндсуі, томенгі жақ сүйегінің ығысуы, тіс қатарының окклюзиялық-артикуляциялық өзарақатынасы және самай-томенгі жак, буынның к‚ызметɪ, шайнау бұлшықсттсрінің бұзылуымсн сипатталады [3]. Сонымен қатар Koctch синдромы (буын ауруы, сықырлау, бастың, бетт¡н жəне нсвралгиялық аурулар, парэстези, глоссалгия, глоссоадения, секреторлы бұзылулар) сияқты белгілері бар асқынулар пайда болуы мүмкін [4,5].
Мүндай ауру белгілсрінің жиынтығы белгілі болғандай т¡стер, пародонт, торт езарабайланысты белɪктсрдɪн самай-томснгǐ жақ буыны жəне нейро-бұлшықет аппаратымеп байланысты екенɪн корсетсд¡. Бɪр болшсктɪц жагдайы өзгерсе, басқа бөлшектің де қызметі өзгереді (6). Барлық қозғалыстың рефлекторлы табиғатты бар. Миостатикалық немесе шайнау талшықтарының созылуышайнау аппарагының физиологиясын түсіну үшін маңызды,тіс-жақ жүйесі элементтсрінің орналасуын рсттеуге ықпал етеді [7,8].
Протездеуде жіберілген қателіктің салдарынан асқынған жалған прогения жасаудың клиникалық мысалын келтіреміз. Науқас X, 52 жас, ас қабылдағанда жəне тістері түйіскенде самай төменгі жақ бетіндс ауру пайда болатынына, тіл ұіпыныц күйіп ауыратынына, эстетикалық ақауына шағымданды. Үш жыл Tic протезі үш жыл бұрын жасалған. Науқастың айтуы бойынша бүл белгілер протезделгеннен соң жарты жылдан кейін пайда болған.
Объективгі: Бет-элпеті ассиметриялы. Тістем биіктігінің төмендеу белгілері айқын (мүрынерін қагпарлары тсреңдегсн, ауыз қуысы бұрыпітары темен түсіп кеткен, беттіц биіктігінің үштен бір бөлігі томендеген). Науқас төменгі жақ сүйегін тістем езінде күшпен ұстайды, алдыға қарай шыққан, жоғарғы срін темен түскен. Ауыз бұрышында езулері қабынған.
Жоғарғы жақ сүйсгі: Көпірлі металлоксрамикалық протез 17,15 тістерде, 12,22 тіректі тістсрі бар сары мсталдан жасалған копірлі протез, 24,25,26,27 тістердегі металлокерамикалық сауыттар.
Төменгі жақ сүйегі: 34-36 тіректі тістері бар сары металдан жасалған көпірлі протез. 44-47 тіректі тістері бар металлокерамикалық көпірлі протез. Алдыңғы тістср тобы тігінен піығып түр, тіс түбірініц мойны 1/3 ұзындығына жалаңаштанған.
Сипап жəне соғып тексергенде ауырмайды. Шырышты қабығы гиперемирленген, кей жерлерінде ісінген. Панорамды рентгенографиясында түбір 1/3 ұзарғанда альвеолярлы өсіндісі семген, сүйек тіні тығыз, патологиялық өзгеріссіз, 36 тіс сауыты бүзылған, тіс түбірі бифуркация бойыпша бөлінген. Металлокерамикалық протезге арналған тістер үлпасыздандырылған.
Науқас тістерін түйістіргендс жақ сүйектері алдыңғы окклюзияда аздаған прогениялық қатынаста бскиді (көпірлі протездің дүрыс жасалмағандықтан),
Жак, сүйектсрі толық түйіскенде терең жабылған прогеникалык, тістем анықталды, жоғарғы жақтың алдыңғы тістері көрінбейді (сурет 1 а‚б‚в).
Наук‚астын шағымы мен обьективті мəлɪмегтерге қарап диагноз қойылды:
Жалған прогения (мэжбүрлі прогениялық тістем), төмендетілген тістем, самай-төменгі жақ буыны қызметі бүзылған, дентоальвеолярлы ұзарған, ұтымды емес протездеу.
¥сынылды:
- Бақылау диагностикалық мүсіндер.
- Панорамды рентгенография
- Тісқызылиекүсті каппа арқылы алдын ала фунционалды миостатикалык, рефлексті қайта құру көмегімен жоғарғы жаққа 6-8 апта ішінде екікезенді емдеу жүргізу.
- Ұтымды протездеу.
Окклюзиялық өзгерістерді жоймай, ұтымды протездеу мүмкін емес, ейткені ол самайтөмснгі жақ буыннын қызметінің бұзылуына, тістерге функционалды күпі түсуіне, төменгі жақтың қозғалыстарын келтірмеу жəне т.б. əкеп соғады. Tic қатарының окклюзиялық озара қатынасы қалыпқа келтіріледі: 1)жылжыған тістердің төмпешіктерін егеу; 2)тістерді қысқарту, окклюзияның өзгсруі, тіс тінін алдын ала жұлу; 3) альеоларалық биіктікті көтеру;
4) Ujaiinay бұлшықеттерінің фунционалды миостатикалы рефлексін қайта қүру жəне альвеолярлы осİндİнɪ қайта құру комегімен арɪıайы протездер салумен [9,10].
Бİрɪншɪ кезең.
Табиғи сауытқа қарағанда төменгі жақ сүйегі шығып тұрған алдыңғы тістер тобы 1/3 ұзарғанда емдеу қысқартудан басталды. Алдын ала фунционалды миостатикалық рефлексті қайта құру көмегімен шайнау бұлшық еттер тобына және құрылымдық тістем жасау мақсатымен жоғарғы жаққа қызылиекүсті каппа жасалды (сурет 2 а‚б‚в).
Сегіз апта бойы "баспалдак," тұрақты клиникалық белгісін анықтағанша бақылау жүргізілді, созылға бұлшық етгін бастапқы статикалық жəне озгеру кернемесі қалыпқа келтірілді, төменгі жақтың төмендеуі кезіндегі физиологиялық тыныштықтың жаңа жағдайы жасалды жəне жаңа физиологиялық деңгей қалыптасты. Осыған орай науқас осы уақыт ішінде тіс қызылиекүсті каппамен белгілі жағдайда жақсүйектерін тұрақты үстап түрды. Төменгі жақ сүйегінің жоғары жақ сүйегіне қарағанда жаңа кеңістіктік жағдайының бір белгісі, каппаны шешкеннен кейін және тістемнің бастапқы қалпында (протездеуге дейін) жақтарын түйістіргенде науқас оны аяған дейін орындай алмады.
Екінші ксзсңдс ұтымды протсздсу жүргізілді.
Екінші ксзснді жүргізгсндс "ескі" сауыттар және көпірлі протез жұлынып тасталды. Тсрапсвтік жəне хирургиялық см жүргізілді (36 тістің түбірі жұлынды). Ауыз қуысына тісқызылиск үсті каппа жасалды. Тұгас құйылған және металлокерамикалық протездерге арнап тістср қосымша сгслді.
Жоғарғы жақ сүйегіне: 17,15,13,12,22,23 тірскті тістерге мсталлоксрамикалық копірлі протез, 25,26,27 тістерге жалғыз сауыттар жасалды. 17 жəне 27 түтас құйылған.
Төменгі жақ сүйегінде алдыңғы тістер қатарына жалғыз мсталлоксрамикалық сауыттар және 33,34 және 43,44 тіректі тістерге аттачмсндс доғалы протез, 47 тұтас қүйылған сауыт жасалды.
Сауыттар мсн когіірлі протсзді жасағанда тістем биіктігі, тістердің орталық қатынасы бслгілі тісқызылиск үсті каппаға жəне оның кеңістік жағдайына бағытталды. Кейінгі бақылап тскссру үш жыл бойы жүргізілді. Науқас шағымданған жоқ (сурет 3 а‚б‚в).
Сондықтан, дәрігердің қателігі салдарынан жалған прогенияны емдеудің бірқатар тәжірибесі, екікезеңді емдеу жүргізуді ұсынуға негіз болады, бірінші кезеңде алдын ала фунционалды мпостатикалық рефлексті қайта құру кемегі жəне тістемнің құрылымын жасау кажет болса, екінші кезең ұтымды протездеумен аяқталады.
Әдебиеттер
- Куршиев А.М. Оценка гармоничности строения зубочелюстной системы у пациентов с мезиальной окклюзией: автореф. дис. канд. мед. наук. M., 2000. 129 с.
- Куцевля В.И. Кавторлармен бíрге. Ортодонтия: стоматологиялык, факультеттің студенттеріне арналған оқу құралы, дәрігер-интерндерге. Харьков қ.: ХГМУ. 2005. 464 б.
- Каламкаров Х.А. Ортопедическое лечение патологической стираемое™ твердых тканей зубов. M.: Медицина, 2004. 174 с.
- Costen J.B. Neuralgies and ear symptoms associated with distarbom function of the temporornandibulas joint // J. Amer. Med. Ass, 1936. P. 252-255.
- Costen J.B. Syndrome of ear and sinus symptoms dependent upon disturbed function of the temporomandibular joint. Ann. Otol. Rhin. AndLaryng. 1934.
- ByuiaH M.Γ. Снижающийся прикус. Кишинев, Картя Молдовеняскэ, 1967. 148 с.
- Рубинов И.С. Физиологические основы стоматологии: 2-е изд. M.: Медицина, 1970. 351 с.
- Исабаев Д.К. Ортопедическое лечение патологической стираемое™ зубов. Алматы, 2013. 78 с.
- Гаврилов Е.И. Деформация зубных рядов. M.: Медицина, 1984. 90 б.
- Клиненберг И., Джагер Р. Окклюзия и клиническая практика (ағылшыннан аударылған). M., 2006. 200 с.