Жалпы білім беретін мектептердегі жоғары сынып оқушыларының дене дайындығын жетілдірудің тиімді жолдары

Жоғарғы сынып оқушылары қатарына IX-XI сыныпта оқитын 16-18 жастағы оқушылар жатады. Осы жастағы оқушылардың дене тәрбиесі міндеттері төмендегідей:

1. Денені мақсатты түрде жан-жақты, үйлесімді дамыту; дене тәрбиесі жаттығуларын, гигиеналық және сыртқы орта әсерлерін денсаулықты нығайтуға қолдану іскерлігін, қобалжуға (стресс) қарсылық мүмкіншіліктерін қалыптастыру; жоғарғы денсаулық деңгейінің, жан-жақты дене қуаты дайындығының қазіргі қоғамға да, өзі үшін де қажет екенін саналарында қалыптастыру.
2. Негізгі базалық спорт түрлері (жеңіл атлетика, гимнастика, спорттық ойындар, шаңғы спорты, суға жүзу) жаттығуларын ары қарай үйрену, жетілдіру, жоғары қимыл ептілігіне дейін меңгеру.
3. Дене қуаты қасиеттерін, күшті, күш-жылдамдығын, төзімділікті, икемділікті, қозғалыс әрекеттерін тез басқадай құра алу ептілігін, ағзаның тез қалпына келе алу қабілеттілігін т.б. қасиет, қабілеттерді ары қарай дамыту.
4. Қозғалыс белсенділігінің, спорттық жаттықтырудың заңдылықтары туралы, дене тәрбиесі жаттығуларының келешек өмірлеріндегі еңбек етулеріне, әскер қатарында болатын кездеріндегі, әке-ана қызметтерін орындайтын кездеріндегі маңызы туралы, білім негіздерін қалыптастыру.
5. Дене тәрбиесі жаттығуларымен, өздерінің айналысып жүрген спорт түрлерімен тұрақты, жүйелі жаттығу әдеттері мен дағдыларын қалыптастыру, бекіту.
6. Өнегелілік, көпшілдік, өмірге дұрыс көзқарас, өзін өзі бағалай білу қасиеттерін қалыптастыру, алдыға қойған мақсатқа ұмтылушылық, өзіне сенімділік, шыдамдылық, ұстамдылық, сабырлылық қасиеттерін дамыту.
7. Тұлға ретіндегі психикалық және өзіндік қасиеттерін ары қарай дамытуға көмектесу, психикалық өзін-өзі реттеу негіздеріне үйрету.

Жоғарғы сынып жасындағы оқушылардың дене өсуі мен дамуы үрдісі біртіндеп ары қарай жалғаса береді. Оқушы ағзасының мүшелері мен жүйелері бірқалыпты жағдайда дами береді. Жыныстық жетілу осы кезеңде толық аяқталады. Осы жас кезеңінде бой ұзындығының өсуі ақырындап, кеуде кеңдігі, дене салмағы көбірек өсе бастайды. Жасөспірім ұл балалар қыздарды бой және дене салмағы жағынан қуып жетіп асып кетеді. Олардың бойлары қыздардан 10-12 см биік, салмақтары 5-8 кг артық болады. Олардың жалпы дене көлемімен салыстырғандағы бұлшық ет көлемі қыздардікіне қарағанда 13% көп, ал тері астындағы май ткань 10 % аз болады. Жасөспірім ұлдардың қыздарға қарағанда кеуделері қысқа, ал аяқ, қолдары ұзын болып келеді.

Жоғарғы сынып оқушыларының негізгі сүйектері өздерінің өсіп болу, қатаю кезеңдеріне келе бастайды. Атап айтқанда, жауырын сүйектері жігіттерде 19-20 жаста, қыздарда 18 жаста, тоқпан жілік немесе иық сүйектері 20-25 жаста қатаяды. Кәрі жіліктің қатуы 20-25 жаста жігіттерде, 17-20 жаста қыздарда аяқталады. Шынтақ сүйегінің өсуі жігіттерде 18-20 жаста аяқталады, бой жеткендерде сәл ерте қатады. Білезік сүйектерінің қатуы 14-16 жаста, саусақ сүйектері 16-18 жаста қатып, аяқталады. Жамбас белдеуінің сүйектері: ортан жілік 18-20 жаста өсуін тоқтатады, асықты жілік пен оның шыбығының сүйектері қыздарда 16-18, жігіттерде 19-20 жасқа дейін өсіп, одан ары қарай өсуін тоқтатады. Табан сүйектерінің: өкше, бақайшақ және аяқ саусақтарының өсуі бойжеткендерде 16-18, жігіттерде 18-20 жасқа дейін байқалады. Табан күмбезі 13-17 жасқа дейін қалыптасады. Сондықтанда бойжеткендерге 17-18 жасқа дейін биік өкшелі аяқ киімді киюге болмайды. Себебі ондай аяқ киімдер табан күмбезінің дұрыс қалыптаспауын байланысты аяқты тез шаршатады. Балалар мен жастардың аяқ киімдерінің өкшесі 1,5-2 см болғанда табан күмбезі жақсы болып, табан еттері мен сіңірлері жақсы дамиды. Осы кезеңде сүйектері қатайған жастар ағзасы үлкен жүктемелерді төзімді қабылдайды.

Сүйек аппаратының бекуі бұлшық ет, сіңір дамуымен қатар жүреді. Бұлшық еттер тез, біркелкі дамиды. Жастардың бұлшық еттерінің көлемі, күштері өседі. Осы кезең жастардың бұлшық еттерінің күші мен төзімділігін дамытуға тиімді уақыт.

Жігіттермен салыстырғанда қыздардың иық деңгейі бұлшық еттері аздап, жамбас бұлшық еттері жылдам қарқында дами бастайды. Кеуде клеткасы, жүрек, өкпе, өкпенің тіршілік сыйымдылығы, тыныс алу бұлшық еттерінің күші, ауаны қабылдау көлемі де қыздарда жігіттерге қарағанда аз болып келеді. Сондықтанда қыздардың қан айналу және тыныс алу органдарының функционалдық мүмкіншіліктері төмен болады.

Жігіттердің жүректерінің көлемі қыздарға қарағанда 10-15% үлкен, жүрек соғу жиілігі 6-8 соғу / минут аз, жүректің жиырылу күші күшті болып келеді де, қан тамырларына көп қан мөлшерін жібереді. Сондықтанда, жігіттердің қан қысымдары қыздарға қарағанда жоғары болады. Қыздар жігіттерге қарағанда терең дем алмайды, жиі дем алады. Олардың өкпелерінің тіршілік сыйымдылығы жігіттерге қарағанда 100 см³ аз болып келеді.

15-17 жас кездерінде оқушылардың сыртқы ортаны танулары толық қалыптасады. Ойлау қызметтері жоғары деңгейге көтеріледі. Олардың қозғалыс құрылысын түсіну қабілеттілігі жоғарылайды. Кеңістіктік, уақыттық қимыл әрекеттерді жекелей ұғыну, дәл қайталау, бүкіл қозғалысты тұтас орындау мүмкіншілігі қалыптасады.

Жоғарғы сынып оқушыларының алдыға қойған мақсаттарға жетуге ұмтылушылығы, қажырлылығы, шаршаған, болдырған кездерде шыдау қабілеттіліктері секілді ерікжігерлік қасиеттері пайда бола бастайды. Бірақ олардың басқа мектеп жасындағы оқушыларға қарағанда дене қуаты қасиеттері даму пайыздары азырақ болады. Жоғары мектеп жасында дене тәрбиесі сабақтары қыздар мен жас жігіттер арасында бөлек жүргізіледі. Олардың ағзаларының анатомиялық, физиологиялық және психологиялық өзгешеліктері, ерекшеліктері дене тәрбиесі жаттығуларын үйрету, дене қуаты қасиеттерін дамыту амалдары мен әдістерін әр түрлі түрде таңдауды, жүктемені әртүрлі беруді, сабақты бөлек ұйымдастыруды талап етеді.

Қыздарға қарағанда жасөспірім жігіттердің жүктеменің көлемі мен қарқынын ұзақ, жоғары деңгейде орындауларының функционалдық мүмкіншіліктері көп. Олар үлкен жүктемелерді жүрек соғу жиілігі аз, қан қысымы жоғары жағдайда орындайды. Осы жүктемелерден кейінгі ағзаның қалпына келуі қыздарға қарағанда жас жігіттерде аз уақыт алады.

Жоғарғы мектеп жасындағы оқушыларға сабақ бергенде ең алдымен күш, күш жылдамдығы жаттығуларына, күш төзімділігіне, аэробты төзімділікке көп көңіл аудару қажет. Қимыл үйлесімділігі қабілеттілігін дамыту жаттығуларының арасынан қимыл әрекетті тез, басқаша құра алу, тепе-теңдікті ұстай, бұлшық еттерді босаңсыта білу жаттығуларына назар аударса дұрыс болады.

Жоғарғы сынып жасындағы оқушылармен өткізілетін дене тәрбиесі сабақтары көбінесе жаттықтыру түрінде жүргізіледі. Жаттығуларды ойын әдісімен орындаулар азайтылып, сабақтарда көбінесе жарыс әдістері қолданылады.

Осы жас кезеңінде олардың дене құрылыстарын, дене қуаты және техникалық дайындықтарын ескеріп, жеке тапсырма беру әдістерін көбірек қолданамыз. Қосымша жаттығулар беру арқылы олардың жаттығулар техникасын тез меңгерулеріне, дене қуаты қасиеттерін дұрыс деңгейде дамытуларына көмектесеміз.

Мектеп бағдарламасындағы оқу материалдарын үйрену және меңгеру дұрыс ойластырылып, сабақтар бір-біріне байланысты, сабақтасты болып жүргізілуі қажет.

Жалпы білім беретін мектептердегі жоғары сыныпта оқитын жасөспірімдердің жоғары дайындығына қол жеткізу үшін олардың дене дайындығы үлкен маңызға ие. Оған қозғалыс қасиеттерінің қажетті даму деңгейі, бәрінен бұрын күш, шыдымдылық, жылдамдық, икемділік, сондай-ақ жүйкеге түсетін психикалық ауырлықтарға, сыртқы ортаның жағымсыз әсерлеріне қарсы тұрақтылық пен батылдықтар да енеді.

Мектептерде жоғары сыныптардың әрбір оқушысы Президент сынамаларының нормативтерін сенімді түрде орындауына, спорттың әскери-қолданбалы түрлерімен үздіксіз айналысуға, туристік жорықтарды қатысуға, өз денесін жетілдіруге үнемі назар аударуға өз бойында батылдықты, ерік-күшті, моральдық-психологиялық тұрақтылықты, денеге түсетін көп көлемдегі ауырлықтарды көтере білу қабілеті мен даярлықты, бастапқы дәрігерлік жәрдемді көтере білуді және дене жаттығуларын орындауда қауіпсіздікті қамтамасыз етуге барлық жағдай жасалуы қажет.

Осы айтылып отырған ұсыныстар жалпы білім беретін мектептің жоғары сыныптарындағы жасөспірімдердің дене дайындығын күшейту, үшін жаттығудың сабақтық және сабақтан тыс түрлерін ұйымдастыру жүйесін қарастырады. Жаттығуды әдістемелік жағынан дұрыс ұйымдастырғанда, бұл шақырылу жасындағы жасөспірімдердің Қазақстан Қарулы Күштерінің қатарында қызым ет етуге жоғары дайындығын қамтамасыз етеді. Дене дайындығының осындай жүйесінің нәтижелі болуының маңызды шарты оқушылардың дербес, үйде жаттығуы, спорттық секциялар мен БЖСМ-дардың жалпы дене дайындығы топтарында жаттығуы, Президент сынамаларына, спорттың әскери-қолданбалы түрлері бойынша жарыстарға, туристік жорықтарға қатысуы болмақ.

Дене тәрбиесі сабақтарының жаттығу тиімділігін арттыруда жоғары сынып жасөспірімдері үшін, қоғамдық нұсқаушылар өткізе алатын жалпы дене дайындығы бойынша ұзақтығы 30-40 минуттік апта сайынғы сабақ өткізу ұсынылады. Бұл ретте дене тәрбиесі мұғалімі мен алғашқы әскери даярлық оқытушысының тарапынан педагогикалық басшылық жасау міндетті болып табылады. Жасөспірімдердің дене және әскери-қолданбалы дайындығын күшейту үшін оқудан тыс жаттығуларда әскериспорттық ойындарды (бұрынғы «Өжет» ойынына ұқсас) кең пайдаланған жөн.

Сабақ-жаттығу барсында қозғалыс қасиеттерін дамытуға көбірек назар аударылу керек. Олардың даму деңгейінің артуына жүгіру, кросс, шаңғымен жүгіруді қол-

дана жоғарлаған жаттығу жүктемелерін ұзақ уақыт бойы және жүйелі жүреде орындау, сондай-ақ күшті, икемділікті, күш және статикалық шыдамдылықты дамытуға себепші болатын ауырлықтарды (штанга, батпандарда, кірлерді) көтеру, гимнастикалық снарядтардағы жаттығуларды пайдалану себепкер болады.

Қозғалыс қасиеттері жақсы дамуы үшін сабақтың тығыздығы мен қарқындылығын арттыру қажет. Бұл үшін жаттығушылардың қызығушылығы мен белсенділігін көтермелейтін жаттығудың айналма әдісін, кедергілер алабынан өтуді жиі қолдану, көп адам жаттыға алатын снарядтарды, тренажерларды, ұсақ спорттық жабдықтардың көптеген жиынтығын, оқытудың техникалық құралдарын пайдалану керек.

Қажетті қозғалыс қасиеттері мен іскерліктердің дамуы мен бірге оқушылар да моральдық-ерік қасиеттерін, мектепте де, сондай-ақ одан тыс жерлерде де дене жаттығуларымен дербес айналысуға деген ұмтылысты тәрбиелеу қажет.

Барлық сабақтардың мазмұнында теориялық материалдар бар. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің жауынгерлерінің дене дайындығына қойылатын талаптар жоғарғы сынып оқушыларын таныстыру маңызды болмақ.

Жоғары сынып оқушыларының дене тәрбиесі сабақтары елеулі ерекшеліктерге ие. Олар мыналармен сипатталады:

• Негізгі қозғалыс дағдыларын дамытуға, Президент сынамаларының және оқу бағдарламасындағы нормативтік талаптарды тапсыруға даярлауға баса назар аударылады.
• Әскери-қолданбалы жаттығулар үлесінің көптігімен, дағдылар мен іскерліктерге үйретуде стандартты емес жағдайларды пайдаланумен; жекпе-жек тәсілдерін, күрделі және күтпеген жағдайларда шешім қабылдауды қажет ететін жаттығуларды сабаққа енгізумен; үлкен дене жүктемелерінен (ұзаққа созылған жүгірістен, шаңғы қашықтығын жүріп өткеннен және т.б.) кейін қозғалыс үйлесімділігі үшін қажет қозғалыс қимылдарын орындап жаттығумен; моральдық-ерік қасиеттерін, денеге түсетін үлкен күш пен психикалық қиналысты жеңуге деген қабілеттілікті тәрбиелеуге басты назар аударумен.

Жоғары сынып оқушыларының қозғалыс қасиеттерін дамытуда төмендегідей әдістемелік қағидаларды ұстану ұсынылады:

Күш қасиеттерін дамытқанда:

• Өсіңкі (көп жағдайда) және статикалық сипаттағы, бір жерге, бір аумаққа және жалпы әсер ететін жаттығулар кешенін қолданады;
• Күшті дамытқанда түсетін жүктеменің көлемі (елеулі қиналыспен бір жаттығуды 6-8 рет қайталағанда) көп, ал күш шыдымдылығын дамытқанда аз (20-25 рет қайталағанда) болады;
• Жаттығулар арасындағы демалыс аралығы 1-3 минут;
• Кешенді орындаудың ұзақтығы 1012 минут;
• Жаттығуларды сабақтың негізгі бөлігінің екінші жартысына енгізеді. Жекелеген жаттығуларды кіріспе бөлімде орындауға болады.

Шапшаңдық қасиеттерін дамытқанда:

• Орындау шапшаңдығына оқушылар назарын толықтай аударуға (мысалы, бар екпінімен 30-50 метрлік қиындыларды қайталап жүгіріп өту; арасына 1,5-2,0 минут салып 2-4 рет қайталау), кенеттен берілген белгі, санау арқылы қимылды орындауға мүмкіндік беретін техникалық жағынан күрделі емес жаттығуларды пайдаланады,
• Жаттығу ұзақтығы шапшаңдық (қозғалыс екпінділігі) төмендемейтіндей болуы керек;
• Жаттығуды, әдетте, сабақтың бірінші жартысында, алдын ала қыздырылғаннан кейін орындайды.

Шапшаңдық күштілік қасиеттерін дамытқанда:

• Шапшаңдық күштілік қасиеттерін көрсетуді талап ететін жаттығуларды қолданады, оларды жоғары деңгейде орындайды, денеге түсетін жүктеменің ұзақтығы 20-25 сек, демалыс аралығы 1,5-3 минут;
• Қосымша түсетін ауырлықтар (қарсылық) көлемі шапшаңдық күштілік жаттығуларының басты бағыттарын анықтайды, ауырлықты азайту шапшаңдық қасиеттеріне көп әсер етуге, ал арттыру күш қасиеттерінің артуына әкеп соғады;
• Кешен 3-4 жаттығудан тұрады және 608 минут ішінде орындалады;

Әрбір сабақта кемі 2-3 қозғалыс қасиеттерін дамытатын жаттығуларды орындау.

Күш қасиеттерін дамыту. Күшті дамытуды динамикалық және статикалық режимде орындалатын жаттығуларды пайдалана отырып, қайталау әдісімен жүзеге асырады. Белсенді демалыс кезінде иілгіштікті, тыныс алуды, қозғалыс үйлесімділігін дамытатын жаттығулар жасалады. Күшті кешенді түрде дамыту үшін арқаның, іштің, иық белдеуінің, аяқ пен қолдардың негізгі ет топтарына әсер ететін жаттығулар іріктеліп алынады. Жекелеген ет топтарына арналған жаттығуларды алмастырып отыру керек. Күш жаттығуларын кіріспе бөлімнің немесе сабақтың негізін бөлімінің соңында орындаған тиімді.

Статикалық жаттығулар кешендері көп жағдайда сабақтың кіріспе бөлімінде орындалады. Олар жеке еттерге де, сондайақ ет топтарына да әсер етуге мүмкіндік береді. Статикалық жаттығуларды созылу мен босаңсуға арналған жаттығулармен алмастырып отыру қажет. Әрбір жаттығуды 15-20 минут орындайды, барлығы 6-9 жаттығуды құрайды.

Күшті, күш және статикалық шыдамдылықты дамыту үшін жаттығулар үлгісі:

Қол мен иық белдеулерінің еттері үшін: тіреліп, асылып жатып қолдарды бүгіп, жазу; серігінің қарсылығын жеңу; аяқтардың көмегінсіз арқанмен өрмелеу; қос сырықта таянып тұрып, қолдарды бүгіп, жазу; 16 кг кір тасын бір және екі қолмен көтеру; тартылу, белтемірге асылудан көтерілу және онда жанға созылу.

Іштің еттері үшін: отырған қалыптан түзу ұсталған аяқтарды көтеру; қос сырықта таянып тұрып, бұрыш жасау т.б.

Арқа еттері үшін: етпетте жатқан қалыптан шалқаю; аяқтардың арасын алшақ қойып еңкею; жауырынды түзу ұстап жүк көтеру (16 кг кір тасы, 4-8 кг-дық батпан, 4 кг нығыздалған доп т.б.).

Аяқтардың еттері үшін: таянбай және жүк көтеріп, бір және екі аяқпен отыру; отырған қалыптан жоғары қарай секіру; екі иыққа ауыр жүк қойып, гимнастикалық қабырғаның жанына отыру; иыққа ауыр зат қойып жүру.

Серігімен жасалатын жаттығулар: қолды желкеде ұстап еденде жатқан қалыптан серігінің қарсылығын жеңе отырып, аяқтарды бүгіп, жазу. Қолдары мен аяқтарынан демеп ұстап, серігін иыққа салып алып жүру. 16 және 24 кг кір тастарымен жаттығу.

Ауырлықпен жасалатын жаттығулар кешеніне жұмыс жасап тұрған еттерді босаңсытатын арнайы жаттығуларды енгізу керек. Босаңсу еттердің қиналысын азайтуға себепші болады. Қан айналысының жақсаруына және шаршаған еттердің жұмыс қабілеттілігінің жылдым қалыпқа келуіне әкеледі.

Шыдамдылықты дамыту. Жалпы шыдамдылықты дамыту үшін ұзаққа жүгіруді, шаңғымен жүруді, жүзуді, кроссты және т.б. қолданады. Шыдамдылықты дамытуға себепкер болатын жаттығулардағы жүктемелерді, оларды орындаудың қарқындылығы мен ұзақтығын өзгертумен реттейді.

Шыдамдылықты өзгертіп және бір қалыпты екпінде 15-20 минут жүгіру; 200-400 м қиындықты қайталап жүгіріп өту; нәтижені есептеп 3000 м-ге жүгіру; 3,0-3,4 м/ сек орташа шапшаңдықпен 5 км-лік кросс;

Ойлы-қырлы жерлермен 10 км-ге дейін шаңғымен жүру;

• 500-600 м-лік қиындыны 4-6 рет қайталап жүріп өту, 5 км-ді шаңғымен жүгіру;
• 100-200 м-ді жүзіп өту;
• Спорт ойындары, кедергілер алабынан қайталап өту;

Шапшаңдық шыдамдылығын дамыту үшін жаттығулар үлгісі: 100-300 м-лік қиындыны қайталап жүгіріп өту; 40-50 м-лік қиындыны 10-15 рет қайталап жүгіру; шаңғымен 300-800 мді жүгіру; 25-30 м-ді 2-3 рет жүзіп өту.

Шапшаңдық-күштілік қасиеттерін дамыту үшін ауырлықтарды көтеруді, сондай-ақ өз денесінің салмағын көтеру жаттығуларын пайдаланады. Шапшаңдықкүштілік жаттығуларын әдетте сабақтың кіріспе және негізгі бөліміне енгізеді және айналма және толассыз әдіспен орындайды. Екпін – жоғары болады.үзіліс кезінде тыныс алу және босаңсу жаттығуларын қолданады. Бастапқыда шапшаңдық бағыты басым шапшаңдық-күштілік жаттығуларын орындайды. Олардың арасына 30-60 сек салып 2-3 рет қайталайды. Содан кейін күш бағыты басым шапшаңдық-күштілік жаттығуларын орындайды.

Шапшаңдық-күштілік қасиеттерін дамытулар үшін жаттығулар үлгісі: көп қайтара секірулерді; биіктікке секіргеннен кейін жоғары секіруді; орыннан және екпін алып ұзындыққа қарғуды, биіктікке секіруді; гимнастикалық снарядтарды пайдаланған эстафеталарды; ядро серпуді (5 кг), гранатаны (700 г) қашыққа лақтыруды; кедергілер алабынан және оның элементтерінен өтуді; серігіне аяқтарын ұстат қызып, екі қолмен жүруді; арқанмен шапшаңдыққа өрмелеуді қолданады. Сондай-ақ Х сыныпта 8 х 10 м қайталап жүгіруді; ХІ сыныпта 10 х 10 м-ге; арқаны алға беріп жүгіруді; кері айналып жүгіруді; салмағы 3-5 кг нығыздалған допты қолға ұстап жүгіруді, таянып жатудан қолдар және аяқтар бір мезгілде итеріле, ырғып алға жылжиды; серігін арқасы мен иығына мінгізіп жүгіруді; 2-3 снаряд арқылы таянып секіруді; тоңқалаң асуды, секіртпе арқылы секіруді пайдаланады.

Икемділік пен қозғалыстың дәлдігін дамыту. Икемділікті дамыту үшін көру арқылы және онсыз да бақыланатын қозғалыстың дәлдігіне арналған жаттығуларды, қолдар мен аяқтардың, әсіресе жағдайдың кенеттен өзгеру кезіндегі өзара үйлесімділігіне бағытталған жаттығуларды қолданады. Икемділікті дамытатын жаттығуларды сабақтың негізгі бөлімінің басында өткізген жақсы.

Икемділікті дамыту үшін жаттығулар үлгісі:

Асылулар мен таянулар: белтемірде жазылып көтерілу; ақтарды алға және артқа сілтей көтерілу, аяқтарды сілтеп артқа қарай секіріп түсу.

Акробатика: кедергі арқылы алдыға созыла тоңқалаң асу; көмекпен қолға тұру; сол және оң жаққа аунап түсу.

Қозғалмайтын және жылжып бара жатқан нысанаға гранат лақтыру.

Шаңғы дайындығы: қырдан түсу; бұрылыстар; тежелу, түсу кезінде кедергілерден өту.

Жылдамдықты дамыту. Жылдамдықты дамытуға арналған жаттығулар бар шапшаңдықпен орындалады, орындалу ұзақтығы 10-20 секундтан аспайды.

Жылдамдықты дамытатын жаттығулар үлгісі: санды жоғары көтере барынша жылдам жүгіру, бастаушыға ілесе жүгіру, бар шапшаңдықпен 60, 100 м-ді жүгіру; бар шапшаңдықпен 4 х 80 м-ді қайталап жүгіру, әр түрлі қалыптағы сөреден шығу; спорттық ойындар – баскетбол, волейбол, қол добы және басқалар.

Бар шапшаңдықпен 300 м-ге дейінгі қиындыны шаңғымен жүгіріп өту.

Оқушылардың дербес жаттығуы. Қозғалыс қасиеттерін дамыту үшін жоғарыда келтірілген жаттығулар кешені оқушылар дербес жаттыққан кезде табысты пайдаланылуы мүмкін, оларды не өздері таңдайды немесе мұғалімнің тапсыруымен орындайды. Бұл тапсырмалар сынып үшін жалпы болуы немесе жоғары сынып оқушыларының қозғалыс дайындығының деңгейін есептей отырып жекелей де болуы мүмкін.

Мұғалім оқушыларға өзін-өзі бақылау күнделігін жүргізуді ұсына алады. Олар онда үй тапсырмаларының орындалуын, өз қозғалыс дайындығының өскендігі мен денеге түсетін күшті көтерудің негізгі көрсеткіштерін үнемі белгілеп отырады. Осы күнделікте нормативтер мен талаптарды оқушылардың орындауы да белгіленеді.

Жоғарыда баяндалғандарды орындау барысында қозғалыс дағдыларын меңгеру мен дене қасиеттерін жетілдіру үшін дербес тұрақты жаттығу қажеттілігі қалыптасады, болашақ жауынгерлердің дене дайындығына қойылатын білімдер жинақталады.

ӘДЕБИЕТТЕР

1. Уанбаев Е.Қ., Уанбаева Ф.Ж. Дене мәдениеті және спорттың теориясы мен әдістемесі. Өскемен: ШҚМУ баспасы, 2006.
2. Ашмарин Б.А. Теория и методика физического воспитания / под ред. Б.А. Ашмарина. – М., 1990.
3. Аулик И.В. Как определить тренированного спортсмена. – М.: ФиС, 1977.
4. Вайцеховский С.М. Книга тренера. – М.: ФиС, 1971.
5. Годик Н.А. Контроль тренировочных и соревновательных нагрузок. – М.: ФиС, 1980.
6. Гужаловского А.А. Основы теории и методики физической культуры. / Под общ. ред. проф. Гужаловского А.А. – М.: ФиС, 1986.
7. Дүйсембин Қ. Жасқа сай физиология және мектеп гигиенасы. / Қ. Дүйсембин, З. Алиакберова. – Алматы, 2003.
8. Евсеев Ю.И. Физическая культура. – Ростов – на – Дону: «Феникс», 2002.
9. Зациорский М.Я. Физические качества спортсмена. – М., 1980.
10. Коршунов А.М. Секреты долгой молодости профессора Никитина М. – М.: «Советский спорт», 1990.