Аңдатпа
Жұмысымыздың басты мақсаты - зертхана жағдайында атиптік микобактериялармен сенсибилезденген және вирулентгі пггамдарымен жұқтырылған теңіз шошқаларының патологиялық материалдарынан туберкулез антигендерін нүктелі иммунды ферментгік талдаудың тікелей қойылыммен анықтау.
Жұмыс барысында атиптік және вирулетті микобактериялармен жұқтырылған теңіз шошқаларының патологиялық материалдары қолданылады. Барлық теңіз шошқаларын жұқтырғаннан кейін, 3 айдан соң жарып - сойып, патморфологиялық өзгерістерін зерттеп, талдау жасадық. Теңіз шошқаларының патологиялық материалдарынан (бауыр, өкпе кесінділері, лимфа бездері, зәр) туберкулез антигендерін анықтау үпгін нүктелі ИФТ - дың нәтижелерін патморфологиялық өзгерістердің көріністермен салыстыра отыра бағаладық.
Нәтижесінде M. Bovis 8 штамымен жұқтырылған теңіз шошқаларының алынған патологиялық материалдардың барлықтарынан қоздырғыш антигендері нүктслі иммунды ферменттік талдауда айқындалса, ал олардың зәрін тексеру барысында тек 1 - і ғана оң нәтиже көрсетті. Атипті микобактериялар мен M. Tuberculosis жұқтырылған зертханалық жануарлардан алынған үлгілерінің барлықтары теріс нәтиже берді. Патологоанатомиялық өзгерістерге көңіл аудару барысында микобактериялармен жұқтырылған барлық теңіз шошқаларының ағзаларынан өзгерістер байқалды. Ал патологоанатомиялық зерттеу нәтижелері нүктелі ИФТ - дың тек Mycobacterium bowis түрін анықтау нәтижелерімен сәйкестеніп, нүктелі ИФТ - дың телімділігін дәлелдей түсті. Үлгілердегі туберкулез антигендерінің телімді конъюгатпен әрекеттесу сезімталдылығы лимфа бездерінде 1:8-1:16, өкпеде 1:64 - 1:128, бауырда 1:32 - 1,64 титр аралығында болса, ал зәрде бүл көрсеткіш 1:16 титрді құрап отыр.
Демек, өкпе мен бауырда туберкулез антигендерінің телімді коньюгатпен әрекеттесу барысында жоғары сезімталдық көрсетті. Телімді пероксидазамен танбаланған моноклоналды антиденелер негізінде әзірленген нүктелі иммунды ферменттік талдаудың тікелей қойылымымен патологиялық материалдардың туберкулез антигендерін анықтауға болатындығы айқындалды.
Kipicne
Туберкулез -әртүрлі мүшелер мен ұлпаларда спецификалық түйіншек құраумен сипатталатын үй және жабайы жануарлардың, оның ішінде құстардың сонымен қатар адамның созылмалы жүқпалы ауруы.
Туберкулез - жануарлар мен адамда ішкі бездер мен мүшелерде ерекше түйіндердің (туберкула) дамуымен сипатталатын ауру.
Туберкулез ауруы ауыл шаруашылыгы малдары мен үй құстары арасында кездеседі.
Туберкулез. Қоздырғышы - mucoBacterium tuberculosis. Туберкулездің қоздырғышы жіп - жіңішке түзу немесе жіңішкелеу келген, ұштары дөңгеленген ұзындығы 1,5-5 м таяқшалар болады. Бактериялық спора немесе сауытша жасамайды, Грим әдісімен боялады, жылжымайды. Туберкулезді қоздыратын микробактериялар қышқыл мен спирт эсер етпейтін таяқшалар қатарына жатады. Олардың минералды қышқыл жэне спиртпен өңдегенде түсін өзгертпейді. Сондықтан мұның негізінде туберкулез таяқшаларын бояуда дифференциялды Циль - Нильсен эдісін қолданады. Патологиялық затта таяқшалар шағын - шағын топ - топ болып, қатар - қатар немесе үштары түйісіп жатады.
Ауырған немесе аурудан күдікті малды білу үшін көпшілік жағдайда қан сарысуын зертханаға жіберіп зерттейді. Erep мал қанында ауру қоздырушысына қарсы арнайы денелер болса, олар анықталынып, реакция түрінде байқалады. Кейбір жұқпалы ауруларды қазіргі кезде арнайы анықтағыш затты (туберкулин, бруцеллин, маллеин, т.б.) тері ішіне енгізу арқылы анықтауға мүмкіндік бар.
Жұмысымыздың басты мақсаты - зертхана жағдайында атиптік микобактериялармен сенсибилезденген жэне вирулетті штамдармен жұқтырылған теңіз шошқаларының патологиялық материалдарынан туберкулез антигендерін нүктелі иммунды ферменттік талдаудың тікелей қойылымымен анықтау.
Жұмыс барысында атиптік жэне вирулетті микобактериялармен жұқтырылған теңіз шошқаларының патологиялық материалдары қолданылады. Барлық теңіз шошқаларын жүқтырғаннан кейін, 3 айдан соң жарып - сойып, патморфологиялық өзгерістерін зерттеп, талдау жасадық. Теңіз шошқаларының патологиялық материалдарынан (бауыр, өкпе кесінділері, лимфа бездері, зэр) туберкулез антигендерін анықтау үшін нүктелі ИФТ - дың нэтижелерін патморфологиялық өзгерістердің көріністермен салыстыра отыра бағаладық.
Нэтижесінде М. Bovis 8 штамымен жұқтырылған теңіз шошқаларының алынған патологиялық материалдардың барлықтарынан қоздырғыш антигендері нүктелі иммунды ферменттік талдауда айқындалса, ал олардың зэрін тексеру барысында тек 1 - і ғана оң нэтиже көрсетті. Атипті микобактериялар мен М.tuberculosis жұқтырылған зертханалық жануарлардан алынған үлгілерінің барлықтары теріс нэтиже берді.
Патологоанатомиялық өзгерістерге көңіл аудару барысында микобактериялармен жұқтырылған барлық теңіз шошқаларының ағзаларынан өзгерістер байқалды. Ал патологоанатомиялық өзгерістерге көңіл аудару барысында микобактериялармен жұқтырылған барлық теңіз шошқаларының ағзаларынан өзгерістер байқалды.Ал патологоанатомиялық зерттеу нэтижелері нүктелі ИТФ - дың тек Mycobacterum bovis түрін анықтау нэтижелерімен сэйкестеніп, нүктелі ИФТ - дың телімділігін дэлелдей түсті. Үлгілердегі туберкулез антигендерінің телімді конъюгатпен эрекеттесу сезімталдылығы лимфа бездерінде 1:8 - 1:16, өкпеде 1:64 - 1:128, бауырда 1:32 - 1.64 титр аралығында болса, ал зэрде бүл көрсеткіш 1:16 титрды құрап отыр. Демек, өкпе мен бауырда туберкулез антигендерінің телімді конъюгатпен эрекеттесу барысында жоғары сезімталдық көрсетті.
Телімді пароксидазамен таңбаланған моноклоналды антиденелер негізінде эзірленген нүктелі иммунды ферменттік талдаудың тікелей қойылыммен патологиялық материалдардан туберкулез антигендерін анықтауға болатындығы айқындалды.
Материалдар мен зерттеу әдістері
Туберкулез ауруы ауыл шаруашылық малдары мен үй құстары арасында кездеседі. Алайда малдардың туберкулзбен ауыратыны эр қилы болады. Әсіресе бүған ірі қара малы бейім келеді. Басқа хайуанаттар ішінен: Шошқа, қой, ешкі, жылқы, буйбол, түйе, бүғы, ит пен мысық туберкулез ауруына шалдықыш келеді.
Жүмысымыздың басты мақсаты - зертхана жағдайында атиптік микобактериялармен сенсибилезденген және вирулетті штамдармен жүқтырылған теңіз шошқаларының патологиялық материалдарынан туберкулез антигендерін нүктелі иммунды ферменттік талдаудың тікелей қойылымымен анықтау.
Жүмыс барысында атиптік және вирулетті микобактериялармен жұқтырылған теңіз шошқаларының патологиялық материалдары қолданылады. Барлық теңіз шошқаларын жүқтырғаннан кейін, 3 айдан соң жарып - сойып, патморфологиялық өзгерістерін зерттеп, талдау жасадық. Теңіз шошқаларының патологиялық материалдарынан (бауыр, өкпе кесінділері, лимфа бездері, зәр) туберкулез антигендерін анықтау үшін нүктелі ИФТ - дың нәтижелерін патморфологиялық өзгерістердің көріністермен салыстыра отыра бағаладық.
Туберкулезге диагноз қою індеттанулық деректерді ескерумен, сыртқы белгілерге назар аударумен қатар, аллергияіык және серологиялъщ зерттеулерге сүйене жүргізіледі.
Аллергиялъщ зерттеу - қазіргі кездегі негізгі әдіс. Аталған жүмысты жүргізу үшін туберкулин қолданылады.
Туберкулин (Tuberculinum - Туберкулезді аллергиялық әдіспен анықтау үшін қолданылатын биологиялық препарат. Осыған орай: алъттуберкулин (ATK) - сүтқоректілер туберкулезін анықтау үшін қолданылатын, қүрамында өлі туберкулез микробтарынан басқа қосымша заттар мен глицерин бар сироп тәрізді хош иісті зат.
Туберкулин енгізер алдында ірі қара малдың терісінің қалыңдығы өлшенеді. Алғашқы өлшемнен соңғы тері қалыңдығы 3 мм артық болса, мал ауру деп саналады. Аталық бұқаның мойын терісінің қалың болуына сәйкес реакция құйрық асты қатпарында жүргізіледі (тек айырмасы 2 мм - ден артық болуы шарт).
Серологиялық реакциялардың ішінен конглютиндеуші кешенді ұзақ байланыстыру реакциясы (КК(БР) - Сайдуллин реакцияциясы (CP) ең нәтижелі деп табылуда.
Туберкулез қоздырғыштарының пайда болуына және патогендік қызметіне қарай, ларды үш түрге бөледі.
1. Typus hovinus - көбінесе ірі қара туберкулезінің қоздырғышы. Бактрияның бұл түрі күйіс қайыратын уақ түліктерінде де, шошқа мен жылқыда және құстардан да кездеседі.т.с.с.
Туберкулез ауруын клиникалық белгілерге, потолого - анатомиялық өзгерістерге, микроскопиялық және бактериялық зерттеулерге, сондай - ақ серологиялық және аллергиялық реакциялардың көрсетулеріне қарап анықтайды.
Алғашқыда өкпеде дамыған ошақтар кейіннен жөтелгендегі сораны ішке жүтып қоюына байланысты ішек туберкулезіне әкеліп соғады. Aypy ірі қара мал азып, арықтайды, азықтан қалады, ентігіп дем алады, жиі жөтеледі. Өкпені аускультациялау кезінде сырыл естіледі [1].
Ғылыми жацалыгы: Патологоанатомиялық зерттеу нәтижелері нүктелі ИТФ - дың тек Mycobacterum bovis түрін анықтау нәтижелерімен сәйкестеніп, нүктелі ИФТ - дың телімділігін дәлелдей түсті. Үлгілердегі туберкулез антигендерінің телімді конъюгатпен әрекеттесу сезімталдылығы лимфа бездерінде 1:8 - 1:16, өкпеде 1:64 - 1:128, бауырда 1:32 - 1.64 титр аралығында болса, ал зәрде бұл көрсеткіш 1:16 титрды құрады. Демек, өкпе мен бауырда туберкулез анти ген д epi нің телімді конъюгатпен әрекеттесу барысында жоғары сезімталдық көрсетті. Телімді пароксидазамен таңбаланған моноклоналды антиденелер негізінде әзірленген нүктелі иммунды ферменттік талдаудың тікелей қойылыммен патологиялық материалдардан туберкулез антигендерін анықтауға болатындығының айқындалуы болып табылады.
Туберкулез - жануарлар мен адамда ішкі бездер мен мүшелерде ерекше түйіндердің (туберкулез) дамуымен сипаталатын ауру.
Тһралуь/.Туберкулезжөніндегі деректер адамзатқа ерте кезден белгілі. Бұған ауру қоздырушысының археологиялық қазбалар кезінде табылуы дәлел бола алады. Ғылыми тұрғыдан туберкулездің жүқпалылығы, қоздырушысын анықтап, аллерген ретінде туберкулезді ұсыну жұмыстарын зерттеу XVII - XVIII ғасырда Р.Кохтың еңбектерінен басталды.Қазіргі уақытта туберкулез жер шарының көптеген елдерінде кездеседі [2].
Төзімділігі микробтық клеткаларда майлы балауыздың бар болуына байланысты, салыстырмалы жоғары. Топырақта микробактерий 2-3 жыл, көңде - 7 ай, кейбір мәліметтерге қарағанда 3-5 жылға дейін, суда 2 - айға дейін, зарарсызданбаған сүттен даярланған май мен ірімшікке 10 айға жуық, тұздалған етт - 45 - 60 күн тоңазытылған етте 1 жылға дейін сақталады.
Ді мен 3 процент күйдіргіш натры бар формальдегидтің сілті ерітіндісі, хлорлық әктің тұндырылған ерітіндісі немесе 5 проценттен аз емес активті хлорлы бар тексаниттің, гипохлордың ертінділері, 20 процент жаңа сөндірілген әктің тұндырылған ертіндісі (интервалы 1 сағат 3 рет ағарту); 8 процент феносмолиннің эмульсиясы, глутарлық альдегидтің 1 процент судағы ертіндісі [3].
Індеттік деректер.Ірі қара малы, шошқалар мен тауықтар - ауруға ең көп бейімділер. Қоздырғышының бастапқы енуі көбінесе аурудан сәтті табынға залалданған малдарды қосқанда болады. Aypy табында негізінен қысқы - тұрғылықты мезгілде тарайды.
Қоздырушының ошағы - сыртқы микробактерийларды қақырындымен, нәжіспен, несеппен,сүтпен, кейде ұрықпен шығаратын ауру малдар. Әсіресе, ауруының ашық формасы бар малдар қауыпты (өкпе, ішек, желін туберкулезі). Қоздырушының жемшөп, су, төсеніш, аурудың зарарымен ластанған күтім заттары арқылы таралуы мүмкін. Төлдер негізінен ауру сыйырлардан алынған сүт, көк сүт арқылы залалданады. Ол көбіне респираторлық және алиментарлық жолдарымен, ал құстарда және трансовариальды жолымен болады. Аэоргендік қағыну жөтелгендегі қақырындының өте үсақ тамшыларын ауамен жүтқанда немесе шаңның инфекцияланған бөлшектерімен дем алғанда болады. Алиментарлық қағыну шошқаларда, бүзауларда, қүстарда негізгі болып саналады.
Туберкулезбен ауру құстардан малдың қағынуы және керісінше болуы мүмкін. Туберкулездің, ашық формасымен ауыратын адамдарда да малдар үшін қауіпті.
Малдардың резистенттігін төмендететін қанағатсыз күтім жағдайы (сыз, өтпе жел, тығыздық), құндылығы томен азықпен азықтандыру және басқа да факторлар табында туберкулездің кең таралуына себепкер болады. Erep диагноз уақытысында қойылмаса, көп жағдайда аурулық 50 пайыздан асып кетеді.
Патогенезі. Бастапқы зақымдану бәрінен жиірек өкпеде (аэрогендік қағыну), сирегірек - ішекте (алиментарлық қағыну) және басқа органдарда дамыйды. Кірген жерінде қоздырушы специфиті экссудативтік пролиферативтік немесе түйіншектер (туберкулездер) - бастапқы аффект құрайтын аралас қабынуды тудырып өсіп - өнеді, егер бір мезгілде регионарлық сөл түйіндері зақымданса патологиялық процесті толық алғашқы комплекс, ал егер тек қана сөл түйіндері зақымданса - толық емес алғашқы комплекс деп атайды. Процестің әрі қарай дамуы малдың резистенттілігіне байланысты болады. Аурудың өтуі жәйлі болса алғашқы ошақ ізбестелінеді, оның айналасына тығыз дәнектер тканьді капсула құралады және патологиялық процестің дамуы тоқталады. Erep малдың ауруға қарсы тұрушылығы төмендесе, ал залалдану вирулентті микробактерийлердің массивты дозасына болса,олар алғашқы ошақтан көрші үлпаларға өтеді; бір - бірімен қосылып ірі фокустарға айналатын жаңа түйіншектер қүрайды. Қоздырушы сөл жүйесі мен қанға түсіп бүкіл организмге тарайды (генералдық инфекция).
Туберкулездік түйіншек (туберкул) - ортасында казеоздық (сүзбе тәріздес) массасы бар, ал айналасына гуануляциялық үлпа орналасқан кішкентай зақымдану ошағы. Жеке туберкулдер кейде неғұрлым ірі ошақтарға қосылады: өкпеде каверналар құрылуы мүмкін - яғни ұлпалдардың ыдырауының нәтижесінде және бронхы арқылы казеоздық массалардың бөлінуімен пайда болатын қуыстар [4].
Құстар негізі алиментарлық жолмен қағынады, сондықтан алғашқы зақымдану, әдетте, ішек қабығы, сөл фолликулдарында дамыйды, одан соц микробактерий туберкулездік түйіршіктердің ең көп саны құралатын бауырға енеді. Туберкулез, сонымен қатар өкпеде, талақта және басқа мүшелерде пайда болады.
Көп мөлшердегі туберкулдердің құралуы өкпенің, ішектің, бауырдың және басқа мүшелер мен жүйелер жүмыстарының бүзылуына үлкен қауіп тудырады. Анемия дамыйды, арықтау басталады. Туберкулинге аллергиялық реакция аурудың клиникалық белгілерінен бүрын көрінеді.
Табиғи ошақтылық инвазиялық, вирустық және індет ауруларыеа тән.
Тасымалданушы аурулардың табиғи ошақтылығы Е.Н. Павловловский мынандай анықтама береді: «тасымалданушы аурулардың табиғи ошағы дегеніміз, бүл қоздырғыш және оның арнайы тасымалдаушысы, онымен қоса қоздырғышы сақтаушы мал өз үрпақтарының ауысуына қарамастан, шексіз үзақ уақыт табиғи жағдайда сақталып, өзінше дамитын құбылыс.
Табиғи ошақтылық көптеген инвазиялық ауруларға тән [5].
Клиникалъщ белгілері. Жасырын кезең - 2 - 6 апта, кейде көбірек. Патологиялық процесс жәй дамыйды. Туберкулезді белсенді (ашық) және жасырын деп шартты бөледі. Ішек, желін, жақтыр, өкпенің зақымдауымен жүретін активті туберкулезде қоздырушы сыртқы ортаға шығарылады.
Ipi қара малының ауруы көбінесе жиірек созылмалы болып және басында симптомсыз жүреді. Aypy жүқтырған малдарды бүндай жағдайда тек қана аллергиялық тексерумен табуға болады. Erep аумақты зақымдану организидердің тіршілік әрекетін бүзатын болса, аурудың белгілері көрнекті болады. Өкпенің туберкулезінде дене температурасының 39,5 - 40° C дейін көтерілуі, қысқа және құрғақ (кейінірек ылғалды) жөтел байқалады. Erep ауру үдесе, жөтел ауыртқыш және жиі болады, демікпе пайда болады, малдың қоңдылығы мен өнімділігі төмендейді. Өкпені тыңдағанда құрғақ және ылғалды сырылдар естіледі, ал перкуссия перкуторлық дыбыстың өзгеруін табады. Ол каверн бар болса күшейеді. Ішек зақымданғанда оның жүмысы ауық - ауық бүзылады, ауру малдың тез арықтауы басталады (кахексия). Желіннің туберкулезінде сипап білу арқылы оның тканьдерінің тығыздалғанын біледі: едәуір зақымдануы желін бөліктерінің пішінінің өзгеруіне, бездіүлпалардың атрофиясына, сүт берудің тоқталуына әкеп соғады. Әжептәуір жиі тек қана желін түбіндегі сөл түйіндерінің үлғаюы байқалады.
Зақымданған үстіңгі сөл түйіндері (жүтқыншақтың, құлақтың, мойынның, жауырынның, тізе бүкпесінің және т.б.) тығыз, ауырмайтын, көлемі ұлғайған болады.
Қүстардың туберкулезі де симптомсыз өтеді, бірақ генералданған инфекцияда енжарлық пен көп қозғалмайтындық, іш өту, арықтау, айдары мен сырғасының қан аздығы, жұмырткалаудың тоқтауы сияқты аурудың белгілері білінеді. Кейде сипап білу арқылы бауырдың үлкейгені анықталады
Індет аурулар туралы ғылым. Жұпалы және инвазиялық аурулардың туу себептерін, белгілерін, сипатын, сол аурулардың айналаға тарау заңдылықтарын,олардан сақтану, арылу шараларын зерттейтін, микробиология, паразитология, патанатомия, патфизиология, патанатомия, патфизиология, терапия, зоогигиена ғылымдарымен тығыз байланысты ғылым [6].
Кез келген жұқпалы ауруды өзіне тән қоздырушысы ғана тудырады және олар сан қилы жолдар аркылы ауру малдан бөлініп, сау малға жүғады. Аурудың бір малдан келесі малға жұғуын індеттану (індет процесі) дейді. Қоздырушысы ластанған азық, су, топырақпн енсе - алиментарлық, ауамен енсе - аэрогендік, қан сорғыштардың ыкпалынан болса - трансиссивтік деп атайды [7].
Ө.іекседегі өзгерісте, әсіресе, өкпеде, желінде мөлшері тауықтың жұмыртқасындай және одан да үлкен, әжептәуір ірі әртүрлі мөлшердегі көп мүшелер мен үлпаларда спецификалық түйіншектердің (туберкулдер) бар болуымен сипатталады. Тіліп Караганда бір жағдайда ірің, екіншіде - сүзбе тәріздес, үшіншіде - әктенуді көруге болады. Өкпеден, туберкулдерден басқа, каверндерді табады. Ішек зақымданғанда оның кілегейлі қабығынан шеттері білік тәріздес ойық жаралар табылады. Ipi қараның туберкулезінің ерекше формасы фибриоздық тканьдер капсуласымен тұмшаланған, ішінде сүзбе тәріздес немесе некроздары бар көптеген түйіншектерінен құрылған плевраның, көк еттің, жүректің сыртқы қабының зақымдануы -«інжу моншақтары» болып есептеледі. Шошқалардың туберкулезінде зақымдауы ошактары көбірек сөл түйіндерінен (көмей, шықшыт астының), ауру жылқыда - өкпеден, қой мен ешкіде -сірілік жабындардан, өкпеден және сөл түйіндерінен (көкірек қуысының, бронхылардың) табады. Туберкулезден өлген қүстардың өлескелері арықтаған, ак - сүр немесе ақ -сары зақымданған ошақтарды көбірек бауырдан, ішектен, талақтан, сирегірек - өкпеден, аналық безден және басқа органдардан табады.
Диагнозды өлекселік өзгерістері, бактериологиялық (биологиялық пробаны қосқанда) және аллергиялық тексерулердің нәтижесімен қоса аурудың індеттік дерттері мен клиникалық белгілерін ескере отырып қояды. Қосымша әдіс ретінде симультандық аллергиялық пробаны - құрғақ тазаланған туберкулин мен атиптік микробактериялардын (KAM) комплексті аллергенін, сонымен қатар серологиялық зерттеуді (PCK) қолданады.
Туберкулездін клиникалық белгілері қажетінше типті емес, ал аурудың бастапқы кезінде біржола белгісіз, сондықтан малдың тірі кезіндегі туберкулездің диагнозын қоюдың негізіне аллергиялық әдіс қабылданған.
Туберкулиндік сынаманың көрсетуіне тексерілетін малдың жалпы иммунологиялык реактивтігі және олардың туберкулинге сезімталдығы елеулі ықпал жасайды. Көбіне мал организмінің атиптік микробактериялармен және құстардың туберкулез қоздырушысымен сенсибилденуі себеп болатын спецификалық емес реакциялар (парааллергиялық) сирек емес. Спецификалық және спецификалық емес реакцияларды дифференциация жасау үшін симультандық сынаманы жүргізеді, қан сарысумен PCK қояды және бактериологиялық, биологиялық, гистологиялық зерттеулерді жүргізеді. Спецификалық емес реакциялар, ереже бойынша, тұрақты емес және бірнеше айдан соң білінбей қалады.
Бүрын аурудан сәтті шаруашылықтарда ақырғы диагнозды комплексті әдістерді пайдалану арқылы қояды. Erep туберкулинге 10 - нан аз мал реакция берсе, оларды ішкі мүшелері мен ұпаларын тексеру үшін сояды. Erep 10 - нан көп мал реакция берсе, олардан серологиялық (PCK) зерттеуге қан алады. Союға реакциялары ең анығырақ білінетін саны 5 - тен кем емес мал басы болуы керек. Туберкулезге, тіпті патологиялық өзгерістер сойылған малдың біреуінен ғана табылса да, барлық реакция берген малдарды ауру деп есептейді, ал щаруашылықты аурудан сәтсіз деп хабарлайды. Сойылған малдардың мүшелері мен ұлпаларында туберкулездік өзгерістер болмаса биосынамамен бактериологиялық зерттеу жүргізу үшін лабораторияға материал жіберіледі. Бұндай зерттеудің мерзімі 3 айдан аспауы керек. Туберкулез микробактерийінің культурасы бөлініп алынған болса диагноз анықталды деп есептелінеді.
Erep ағза жағымсыз факторларға кезіксе (суық тию, азықтандыру мәселесіндегі кемшіліктер, ылғалы көп қорада ұстау, далаға серуендеуге шығармау), ауру қозып, қайта жанданады. Дерттеудің деңгейіне қарай бірінші реттегі толық емес аффект, толық аффект, жайлаған, миллиарлық, т.б. түрлерін ажыратады. Сондай - ақ туберкулез таяқшалары залалданған жемшөппен суға араласып, ас қорытатын тракта арқылы және ылғалды ауамен шаң - тозаңға араласып, тыныс мүшелері арқылы ішке енеді. Бұдан гөрі санитарлық жағдай сақталмаған жерде, мал қоралары қапырық, тар және қажетті желдеткіші болмағанда, оның үтіне малға суық тиіп, бөгде бір сырқатқа ұшырап, организм әлсіреген жағдайда, сондай - ақ таза ауада тынықпай, ұзақ уақыт жол үстінде тасымалдануда болып, қажетті белоктарды, витаминдері аз, құнарсыз жемшөппен азықтанған жағдайда туберкулез ауруы асқынып өрши түседі [8].
Зерттеу нәтижелері
Нәтижесінде M. Bovis 8 штамымен жұқтырылған теңіз шошқаларының алынған патологиялық материалдардың барлықтарынан қоздырғыш антигендері нүктелі иммунды ферменттік талдауда айқындалса, ал олардың зәрін тексеру барысында текі-і ғана оң нәтиже көрсетті. Атипті микобактериялар мен M. tuberculosis жүқтырылған зертханалық жануарлардан алынған үлгілерінің барлықтары теріс нәтиже берді. Патологоанатомиялық өзгерістерге көңіл аудару барысында микобактериялармен жүқтырылған барлық теңіз шошқаларының ағзаларынан өзгерістер байқалды. Ал патологоанатомиялық өзгерістерге көңіл аудару барысында микобактериялармен жүқтырылған барлық теңіз шошқаларының ағзаларынан өзгерістер байқалды.Ал патологоанатомиялық зерттеу нәтижелері нүктелі ИТФ - дың тек Mycobacterum bovis түрін анықтау нәтижелерімен сәйкестеніп, нүктелі ИФТ - дың телімділігін дәлелдей түсті. Үлгілердегі туберкулез антигендерінің телімді конъюгатпен әрекеттесу сезімталдылығы лимфа бездерінде 1:8 - 1:16, өкпеде 1:64 - 1:128, бауырда 1:32 - 1.64 титр аралығында болса, ал зәрде бүл көрсеткіш 1:16 титрды қүрап отыр.
Нәтижелерін талдау
Демек, өкпе мен бауырда тубеоркулез антигендерінің телімді конъюгатпен әрекеттесу барысында жоғары сезімталдық көрсетті. Телімді пароксидазамен таңбаланған моноклоналды антиденелер негізінде әзірленген нүктелі иммунды ферменттік талдаудың тікелей қойылыммен патологиялық материалдардан туберкулез антигендерін анықтауға болатындығы айқындалды.
Туберкулез - әлемде ең көп таралған жүқпалы ауру, сол себептен әрбір адам туберкулез туралы жетік білсе және бұл тұрғыда өзінің білімін күнделікті өмірде қолданса, бүл дерттің өршуіне және таралуына тосқауыл қоюға болады [9].
Антигендер. Организмге енген кезде спецификалық антителдер құрайтын (антигендігі) және олармен өзара қатысу қабілетін танытатын (антигендік реакция) каллоидтық құрылымды бөгде органикалық заттарды антигендер деп атайды. Бұл қасиеттер белоктарға әбден тән. Сондықтан бөгде белоктарды және құрамында солар бар сарысуларды, токсиндерді, бактериаларды, вирустарды да толық қүнОы антигендер дейді. Липиидтер мен күрделі көмірсулар (полисахаридтер) антителді құрай алмайды, ірақ олармен реакцияға түсуге қабілетті. Бұндай заттарды толъщ қуноы емес антигендер (гаптендер) дейді. Белоктармен қоспа немесе құрама күйінде организмге енгізілгенде гаптендер толық құнды антигендердің қасиеттерін иеленеді. Бактерия жасушасының құрамына белоктар, полисахаридтер, липоидтер және күрделі комплексті құрамалар кіретіні белгілі, яғни толық құнды антигендер де, гаптендер де. Сондықтан бактериалардың антигендік құрылымы өте күрделі. Термостабильдік липопротеидтік сомаикалық (0), термобильдік протеиндік жгутикалық (H) және полисахаридік капсулалық (К) антигендер бөлініп алынған. Кейбір микроорганизмдерде жоғары иммуногендігімен ерекшеленетін вируленттігі мен протективті антигендермен сипатталатын полисахаридтік VI - антиген табылған. Микробтардың антигендік құрылымын білу аурулардың қоздырушыларының типтері мен варианттарын дәл дифференциялауға және тазаланған антигендерден нәтижелі вакциналарды даярлау мүмкіндігіне жол ашады. Микробтардың токсиндерінің өсімдік және жануарлар текті улардың (ара, жылан, шаян улары), әртүрлі ферменттердің жақсы айқындалған антигендік қасиеттері бар.
Антиген (грек . anti - қарсы, genos - тегі, туысы) - антиген. Қарама - қарсы тектес болу. Мал денесіне енгізілген (енген) соң мұнда осыған қарсы шығатын ерекше белок - глобулин қалыптасу. Антиденелер әрекетінен туатын зат. Иммунитет осыған негізделген.
Антиденелер белгілі бір антигеннің әсерінен мал денесінде қалыптасып, қан сарысуында жиынтықталатын белок тектес заттар. Микробтарды, түрлі токсиндерді жойып жіберетін, олардың уытын басатын заттар (антитоксиндер, антиферменттер, бактериолизиндер, цитолизиндер, гемолизиндер, агглютининдер, преципитиндер, т.б.)
Иммунитет. Залалданған малдың организмінде антителдер жасалады, бірақ олардың иммундық қорғаныстағы ролі шамалы. Қара күзендердің туберкулезін спецификалық профилактикалау мақсатымен БЦЖ вакцинасын пайдаланады. Ipi қара малының туберкулезін спецификалық профилактикалаудың өндірістік тәжірибесі жүргізіліп жатыр.
Қорытынды
Демек, өкпе мен бауырда туберкулез анти ген д epi нің телімді конъюгатпен әрекеттесу барысында жоғары сезімталдық көрсетті. Телімді пароксидазамен таңбаланған моноклоналды антиденелер негізінде әзірленген нүктелі иммунды ферменттік талдаудың тікелей қойылыммен патологиялық материалдардан туберкулез антигендерін анықтауға болатындығының айқындалуы болып табылады.
Сақтық пен күресу шаралары. Аурудан сақтандыру шараларының мақсаты - аурудан аман шаруашылықтарға таралып кетпеуін қамтамасыз ету.
Аурудан сақтандыру жолында жүргізілген күрестің ішіндегі ең маңыздысы - малды құнарлы жемөпке тойдырып, санитарлы - гигиеналық жақсы жағдайда баптап үстау. Өйткені, бүл көрсетілгендер туберкулез ауруының жүқпауына кепіл бола алады.
Әдебиет:
- А.И. Игисенова. Өкпенің төменгі бөлігінде орналасқан туберкулез ауруын анықтау. Қазх ҰМУ хабаршысы. Былыми практикалық журнал 2018 ж. №2.
- А.Қ. Бұлашев. Ветеринария негіздері Оқулық - Астана: 2014 ж.
- Беркінбай O., Ахметсадықов Н.Н., Байтұрсынов Қ.Қ. жэне басқалары. Практикум: ветеринария негіздері / Оқу қуралы. - Түркістан, 2012 ж.
- Беркинбай О., Хусаинов Д.М. Практикум: основы ветернарии /Учебное пособие. Алматы: Hyp - Принт, 2014.
- Ыбраев Б. Етқоректілердің инвазиялық аурулары. - Астана, 2008 ж.
- Қасымов Е.И. Індеттану жэне инфекциялық аурулар ветеринариялық - санитария негіздерімен. Оқу құралы. - Алматы, 2006 ж.
- Сайдуллин Т. Электронный научный журнал РННЦ. Індеттану жэне жануарлардың жұқпалы аурулары. Окулық. - Алматы, 2009 ж.
- Саттаров С.Ф. Диссертация.Особенности диагностики туберкулеза К.Р.С. в общественном и частном секторе. Душанбе - 2012 ж.
- Игликова Г.А. Ақтөбе қаласы бойынша туберкулез ауруыньщ эпидемиологиялық жағдайы Батые Қазақстан медицина журналы № 4. 2014 ж.