Географияны оқытуда оқушыларға геохронолгиялық кестені тҥсіндірудің санамақ тәсілі

Ацдатпа

Берілген мақалада физикалық географияны оқу барысында оқушылардың геохронологиялық кестені зерттеу мәселелері қарастырылады. Авторлар геохронологиялық кестені, оқушылардың геохронологиялық дәуірлер мен кезендерді оңай игерулері үшін ұсынып отыр.

Kipicne

Ақпараттық жүйелер мен жаңа технологиялардың күрт даму кезеңі барысында жастарда бос уақытын өткізуге көптеген мүмкіншіліктер бар. Оқушылардың назарын сабаққа аудару қиынға түсуде. Осыған байланысты мүғалімнің шығармашылық рөлі артады. Алдынғы қатарға мүғалімнің шығармашылық қабілеті шығады. Оқушыларды қызықтыра ала білу, сабақты қызықты әрі есте қаларлықтай өткізу қабілеті ерекше бағаланады. Жақсы мұғалім оқытудың жаңа технологияларын өмірге ендіруге дайын, оқу - тәрбие ісіне шынайы жаңашырлық танытатын қоғамның ең озық бөлігінің бірі болуға тырысады [1].

География әр қашан мектеп пәндерінің арасында ең қызықты ғылымдардың бірі болып келеді, себебі география бізді қоршаған әлемді зерттеуде, оқушыларға түсініксіз сүрақтарға жауап береді және оқушылардың материалистік көзқарасын дамытуға ықпал етеді. Бірақ барлық басқа мектеп пәндері секілді, географияда да оқушыларға қиын берілетін көптеген тараулар мен бөлімдер бар. Солардың ішінде ең күрделі тақырыптардың бірі біздің планетамыздың геологиялық тарихын зерттеу. Геохронологиялық шкаланы есте сақтау оқушылар үшін ерекше қиындықты тудырады.

Геохронологиялық шкала (грекше «гео» - жер, «логос» - ілім) - жердің жасы мен үзақтығын жіктеудің негізгі құралы [2]. Геохроногиялық кестенің маңызды міндеті - жердің тарихы мен дамуын көрсету. Геохронологиялық кестені қарастырғанда, оқушылар планетаның өткені туралы, көне жануарлар мен өсімдік түрлерінің пайда болуы мен жоғалуы туралы, қай кезде және қандай жағдайда ата - бабаларымыз өмір сүрді, сондай - ақ жаңартаулар мен жер сілкіністерінің пайда болу себептерімен танысады. Бір сөзбен айтқанда, геохроногиялық кестені оқу - мектеп оқушыларының дүниетанымдық көзқарасын және білімдерін елеулі түрде дамытады. Дегенменде, жоғарыда айтылып өткендей, бүл тақырып есте сақтау үшін күрделі тақырыптардың бірі. Бұның себебі - біздің ғаламшарымыздың өте күрделі даму тарихы. Геохроногиялық шкала бес негізгі дәуірден, әрқайсысы үштен кем емес болып келетін кезеңдерден тұрады. Жердің геологиялық тарихында барлығы он екі кезең белгіленеді (Сурет 1).

Зерттеу әдістері

«Әдіс» деген сөз гректің «methodos» деген сөзінен шыққан. Ал бүл сөз орысша аудармасында, зерттеу жолы, тәсілі деген мағынаны білдіреді. Ғылымда және күнделікті тұрмыста әдіс деген сөз зерттеу жолы, әдісі, тәсілі деген мағынасында қолданылады [4]. Жүмысты орындау барысында авторлар теориялық әдістердің негізі болып келетін талдау және жіктеу әдістерін қолдана отырды.

Орта білім беру мектеп оқушылары геохроногиялық кестемен 6 - шы сыныптан бастап танысады. Бұл курста жердің геологиялық тарихы туралы жалпы ақпарат беріледі. Оқушылар тек дәуір мен кезеңдермен танысады. Тәжірибеге сүйенсек, осы деңгейдің өзінде көптеген оқушылар геохронологиялық кестедегі кезеңдердің атауын жаттауда бірнеше қиындықтармен кездеседі. Бұл таңқаларлықтай жағдай емес, өйткені, кезеңдер үшін нақты атаулар әр түрлі себептер бойынша берілген. Көбінесе географиялық терминдер қолданылған. Осылайша, Кембрий дәуірінің атауы Cambria - латын тілінен Уэльстің атауы (Рим империясының құрамында болғанда), Девон - Англияның Девоншир елдімекені, Пермь - Ресейдегі Пермь қаласынан, Юралық - Еуропадағы Юра тауынан. Ежелгі Венд тайпасының құрметіне ордовик жэне силур дәуірлері аталған. Халықтың тұр - сипатына байланысты осы атаулар жиі айтылып отырған. Tac көмір дәуірі, көмірдің көптігіне байланысты, ал бор дәуірі, жазуға қолданылатын бордың көп таралуынан аттарын алған [3].

Зерртеу нәтижелері

Осыған байланысты, оқушыларға геохронологиялық шкала кезеңдерін есте сақтауды жеңілдету үшін, Семей қаласының Шәкәрім атындагы Мемлекеттік университетінің «Химия жэне география» кафедрасыныц студенттері қиын емес санамақты (Керемет Оқитын Студенттер Демалыс Күндерін Пайдаланып, Топпен Юкатанға Барып, Пайдалы Нәрселермен Танысты) география сабақтарында қолдануды үсынады. Тиісті әдебиеттер мен ғаламтор көздерін талдай отырып, мүндай санамақ орыс тілінде қол жетімді, бірақ қазақ тілінде жоқ екендігі туралы айтуға болады.

Ұсынылған нұсқа бос орынды толтыруға бағытталған. Санамақ кезеңдерді есте сақтау үшін түйінді сөздерден құралған сөйлемдерден тұрады (1 Кесте).

Кесте 1 Геохронологиялық санамақ

Сөйлемдегі сөздердің бір - бірімен логикалық түрде тығыз байланысы және мәтіндік мағынасы бар. Әрбір дәуір үтірмен аяқталады {Палеозой - Керемет Оқитын Студенттер Демалыс Күндерін Пайдаланып,). Мезозой дәуірінде планетамызды ғаламат динозаврлар мекендеген. Ғылыми мәліметтер бойынша динозаврлар дәуірі Юкатан (Мексика) (санамқта көрсетілген) түбегіндегі алып метеориттің қүлдырауы салдарынан жойылды. Осылайша оқушылар кезеңдер тізбесін естерінде сақтап қана қоймай, қызықты мәліметтер ойдарына келеді.

Қорытынды

Дидактиканың оқыту әдісінде мұғалім оқушыларда білім, іскерлік, дағды сияқты қасиеттерін пайда болуын көздейді. Мектеп географиясының басқа пәндер секілді де өзіндік оқыту ерекшеліктері бар [4]. Ұсынылып отырылған геохронологиялық санамақты 6-7 сыныптарда ғана емес, орта және жоғарғы буын сыныптарында да қолдануға болады. Себебі, осы тақырыыпқа байланысты сүрақтар барлық маңызды географиялық емтихандарда кездесуі мүмкін.

География студенттерінің ұсынып отырған геологиялық санамақ, география мүғалімдеріне осындай қиын әрі ауқымды тақырыпты жеңіл түсіндіруге, және оқушыларға мәліметті оңай қабылдауға мүмкіндік береді деп үміттенеміз.

Әдебиет:

1. Кадимов Р.Г. Роль учителя в современном обществе // Международный журнал экспериментального образования. - 2012. - № 12 - 1. - С. 86 - 88.
2. Ю.П. Пармузин, Г.В. Карпов «Словарь по физической географии».- M.: Просвещение, 1994, 20-21 б.
3. Википедия - свободная энциклопедия [Электронный ресурс], -http://wikipedia.org. - (қаралған күні: 24.12.2017).
4. Ақашева Ә.С., Дүйсебаева К.Ж. Географияны оқыту әдістемесі: оқу - әдістемелік қүралы. - Алматы: Қазақ университет!, 2013. - 175 б.