Другие статьи

Цель нашей работы - изучение аминокислотного и минерального состава травы чертополоха поникшего
2010

Слово «этика» произошло от греческого «ethos», что в переводе означает обычай, нрав. Нравы и обычаи наших предков и составляли их нравственность, общепринятые нормы поведения.
2010

Артериальная гипертензия (АГ) является важнейшей медико-социальной проблемой. У 30% взрослого населения развитых стран мира определяется повышенный уровень артериального давления (АД) и у 12-15 % - наблюдается стойкая артериальная гипертензия
2010

Целью нашего исследования явилось определение эффективности применения препарата «Гинолакт» для лечения ВД у беременных.
2010

Целью нашего исследования явилось изучение эффективности и безопасности препарата лазолван 30мг у амбулаторных больных с ХОБЛ.
2010

Деформирующий остеоартроз (ДОА) в настоящее время является наиболее распространенным дегенеративно-дистрофическим заболеванием суставов, которым страдают не менее 20% населения земного шара.
2010

Целью работы явилась оценка анальгетической эффективности препарата Кетанов (кеторолак трометамин), у хирургических больных в послеоперационном периоде и возможности уменьшения использования наркотических анальгетиков.
2010

Для более объективного подтверждения мембранно-стабилизирующего влияния карбамезапина и ламиктала нами оценивались перекисная и механическая стойкости эритроцитов у больных эпилепсией
2010

Нами было проведено клинико-нейропсихологическое обследование 250 больных с ХИСФ (работающих в фосфорном производстве Каратау-Жамбылской биогеохимической провинции)
2010


C использованием разработанных алгоритмов и моделей был произведен анализ ситуации в системе здравоохранения биогеохимической провинции. Рассчитаны интегрированные показатели здоровья
2010

Специфические особенности Каратау-Жамбылской биогеохимической провинции связаны с производством фосфорных минеральных удобрений.
2010

Эл хорезмидің астрономиялық еңбектері

Қазіргі кезеңде жоғары білімді маман тек қана таңдаған мамандығының қыры мен сырын терең игеруімен қатар, осы сала ғылымының даму тарихымен де етене таныс болуы тиіс. Сол себепті университетіміздің 5В010900 - Математика мамандығы студенттері үшін элективті пәндер каталогына «Математика тарихы» пәні енгізілді. Бұл жүмыстың негізгі мақсаты - пәнді оқып үйренуші студенттердің математика тарихына деген қызығушылығын арттыру, бәлкім, зерттеушілік қабілеттерін ояту.

Әбу Абдуллах Мухаммед ибн Муса эл Хорезми - Орта ғасырлық әлемге әйгілі ғалым. Математика, астрономия, тарих, жағрапия салаларына еңбек сіңірген және алгебраның негізін құрушы ретінде әлемге аты шыққан. Әл Хорезми 783 жылы қазіргі Өзбекстанның Хиуа қаласында дүниеге келген. Хорасан өңірінде орналасқан Хорезмде алғашқы білімін алған әл Хорезми, білімін әрі қарай Бағдадта жалғастырды [1].

Әл-Хорезми - әлемдік қазіргі алгебра ғылымының негізін салушы ретінде белгілі. Орта ғасырлық ұлы ғалым - математик, астроном (жұлдызшы), тарихшы, жағрапияшы. Ғалымның латынша есімі «Алгоризми», «Алгоритми» түрінде айтылған. Әл-Хорезми - жан-жақты энциклопедист ғалым болған тарихи ерекше тұлға. Оның есімі негізінен әлемге, кейінгі ұрпақтарға математика саласындағы зерттеулермен танымал болды. Сондықтан, қазіргі математика ғылымдарының, алгебра ғылымының атасы болып саналады. Қазіргі "алгебра", "алгол" және "алгоритм" сөздері әл Хорезми есімімен байланысты, яғни, бұл ғұламаның есімінен (Алгоритми) тікелей шыққан... Әлемге танымал ғалымның негізгі ғылыми өмірі негізінен Араб халифатының Орталығы болған Багдад қаласындағы "Даналық үйінде" өткен. Бұл ғылыми Академияға халифаттың түкіпір-түкпірінен данышпан ғалымдар жиналған және аса ірі обсерватория және ғылыми-тарихи қолжазбалар қоры мол кітапхана бар еді. Еалымды замандастары "Әл Мажуси" деп мадақтаған. Бұл араб тілінен алғанда "Еажайыптар иесі" деген мағынадағы сөз [2]-

Біз ғұлама ғалымның тек астрономияға байланысты шығармаларына тоқталайық. Замандастарының көрсетуінше Әл-Хорезмидің осы саладағы жазған төмендегі еңбектері белгілі:

  1. «Зидж-ул Хорезми» - Астрономиялық кестелер (зидж). Жұлдызнамалық еңбек, яғни аспан денелерінің, ғаламшарлардың қозғалысын зерттеуге арналған;
  2. «Китаб әл-Амал бил Устурлаб» - Астролябияның көмегімен жасалатын зерттеу әдістері туралы кітап;
  3. «Китабул Рухнаме» - Еврейлер дәуірінің (пайғамбарлар дәуірі) сипаты және оның мейрамдары туралы трактат [2].

Алғашқы еңбегі тригонометриялық және астрономиялық кестелерге арналған. Ол жылнама мен күнтізбе туралы мэліметтен басталады жэне алғашқы зидждардың (сызбалар) бірі болып табылады. Араб ай күнтізбесі мен юлиан күнтізбесін салыстыра отырып, "тасқын су дэуірі" (Нүх пайғамбар заманы) мен Селевк дэуірі (коне Грек кезеңі), "темір ғасырының" жылнамалары туралы мэліметтер үсынады. Шамамен 820 жылдарында жазылған бүл еңбек, астрономиялық бақылау диаграммасын қарастырады. Айды, күнді бақылау уақыттары мен жер айналуын есептеулері мен осыған ұқсас синус жэне тангенс диаграммалары берілген. ¥зын жылдар шығыс пен батыста астрономдардың ең бірінші болып қолға алтын кітабы ретінде белгілі. Бұл еңбек - Әл Хорезмидің алгебра кітабынан кейін өзінің мазмұнымен ең көп эсер еткен шығармасы. Ең алғаш XII ғасырда Батхлы Аделард тарапынан «Ez-zich Djafris Al-Karezmi» атымен латын тіліне аударылғаны белгілі болып отыр. Бұл аударма Оксфорд кітапханасында сақтаулы. 1000 жылы Испаниялық астроном Маслама Әл- Мажрити осы шығарманы зерттеп, дәл осы атпен испан тіліне аударған. Кейін испан тіліндегі аудармаға зерттеулер жасаған Р.Бостборн мен Х.Сутер жүмыстарын, 1914 жылы «Die Astronomischen Taeln des Muhammed Ibn Musa Al- Khwarizmi» атымен Копенгагенде басып шығарды. Осыған ұқсас жүмыс О.Нойгебауер тарапынан 1962 жылы «The Astronomical Tables of Al Khwarizmi» атымен тагы да Копенгагенде басылып шықты. Әл Хорезмидің астрономиялық диаграммаларының бір көшірмесі Бодлеан кітапханасында (Англия) орналасқан И-

Келесі еңбегі сол замандағы астрономиялық зерттеулерде кеңінен қолданылған құрал - астролябияны пайдаланудың қыр-сыры туралы мэселелерге арналған.

Әл Хорезми «Күн сағаттары туралы еңбек» атты астрономиялық трактат жазды деген де мэлімет ұшырасады. Алайда бұл еңбектің мазмүны беймэлім.

Осындай астрономиялық жэне математикалық еңбектерімен бірге оның жағрапия саласындағы шығармасының да орны бар. Хорезми адам мекендейтін құрылықтың, онда орналасқан эртүрлі халықтар мен жер бедерін, өзен-көлдерін, тау-құмдарын, теңіз-мүхиттарын, мемлекеттері мен қалаларын мен сауда жолдарын көрсете қамтитын жер шарының жағрапиялық картасын құрастырды. Бұл мақсатта ол түрлі ғылыми саяхатшылардың, алысқа сапар шегерін саудагерлердің мэліметтерін пайдаланумен қатар, Византия, Хазария жэне Ауғанстан елдеріне ғылыми экспедициялар ұйымдастырып, бүл саяхаттарға, шэкірттерімен бірге зерттеуші ретінде тікелей өзі қатысқан. Мысалы, ол карта құрастыру барысында жер меридианының бір градусының ұзындығы туралы өте дэл есептеулер жүргізді. Әл-Хорезми негізін салған алгебра ғылымы жэне оның жасаған есептеулері мен теңдеулері қазір жер шарының барлық оқу орындарындағы мектептерде оқытылады. Әлемдік, адамзат ақыл-ойының жэне ғылымның тарихын жазған Дж. Сартон: "Әл-Хорезми - адамзат тарихындағы ең ұлы математиктердің бірі" деп баға берді. Қазіргі элем жүртшылығы, өркениетті адамзат пен тарихшылар Әл Хорезмиді негізінен ¥лы математик, қазіргі алгебра ғылымының негізін салушы ретінде, Ислам элемінің ежелгі Орта Азиядан шыққан ғұламасы ретінде біледі [2].

 

Эдебиет:

  1. 1. Көбесов А. Математика тарихы. Алматы: Қазақ университет!. 2007.
  2. 2. Розенфельд Б.А., Сергеева Н.Д. Об астрономических трактатах ал Хорезми // Историкоастрономические исследования. - Т. 13, 1977. -С. 201—218.

Разделы знаний

Биология

Биология бөлімінде сіздер Қазақстанның ғылыми журналдарында жарияланған  ғылыми және тәжірибелі биология бойынша көптеген мақалалар мен баяндамаларды таба аласыздар.  Авторлар өздерінің жұмыстарында қазіргі билогияның негіздері, тарихы,  зерттеу бағыттары мен ғылыми зерттеулердің нәтжелері және биология ғылымының басқа да бөлімдері жайлы толық анықтама береді.

Медицина

Совокупность наук о болезнях, их лечении и предупреждении.

Педагогика

Бұл бөлімде сіздер педагогика пәні бойынша көптеген тақырыптарға арналған мақалалар мен баяндамаларды таба аласыз. Бұл мақалалар сіздерге түрлі педагогика жайлы ғылыми жұмыстарды жазуға бағыт-бағдар бере отырып, жаңа ғылыми ашылымдар мен тәжірибелік зерттеулердің нәтижелерін танып-білуге көмектеседі.

Психология

Психология бөлімінде психология пәні, міндеттері мен мақсаттары, психикалық құбылыстардың пайда болу заңдылықтары, психология бөлімінің тармақтары, психология ғылымының пайда болу тарихы, қалыптасуы және психологияның басқа да тақырыбындағы қызықты мақалаларды таба аласыздар. 

Социология

 Бұл бөлімде социология немесе әлеуметтану ғылымы жайлы, қоғамның қалыптасуы, жұмыс істеуі және даму заңдылықтары туралы мақалалар қарастырылған. 

Тарих

Бұл бөлімде сіздер тарих ғылымының түрлі тақырыбына жазылған көптеген ғылыми мақалаларды таба аласыздар. Бұл мақалалар сіздерге рефераттар мен баяндамаларды жазуға көмектеседі.

Техникалық ғылымдар

Мұнда келесідей ғылыми мақалалар жарияланады: физика-математикалық , химиялық, гелогия-минерология, техникалық және гуманитарлық ғылымдардың өзекті  мәселелері, ғылыми конференциялардың, семинарлардың материалдары, ғылыми-техникалық комиссияның қағидалары, техникалық білімнің мәселелері.

Филология

 Бұл бөлімде филология пәні жайлы, филологияның түрлі тақырыбына жазылған мақалалардың жиынтығы қарастырылған. 

Философия

Қазақстанның ғылыми журналдарында жарияланған  философия пәні бойынша ғылыми мақалалар. Бұл бөлімде қоғам тану жайлы көзқарастар, сонымен қатар қазақ халқының ұлы тұлғаларының философиялық көзқарастары келтірілген.

Халықаралық қатынастар

Халықаралық  қатынастар  бөлімінде сіздер Қазақстанның ғылыми журналдары мен жиынтықтарында жарияланған, мақалалар мен баяндамаларды табасыздар.  Авторлар өздерінің жұмыстарында халықаралық қатынастарды дамытудың жолдары мен оларды дамытудағы негізгі алғышарттарды қарастырады. Халықаралық экономикалық қатынастардың мемлекетті дамытудағы ролі мен маңызын ашып көрсетеді.  Мұнда сіздер халықаралық қатынастар, сыртқы экономикалық саясат тақырыбы бойынша көптеген материалдарды таба аласыздар.  

Экология

Экология

Экономика

Экономика бөлімінде сіздер Қазақстанның ғылыми журналдары мен жиынтықтарында жарияланған, мақалалар мен баяндамаларды табасыздар.  Авторлар өздерінің жұмыстарында материалдық игіліктерді өндіру, айырбастау, бөлу және тұтыну үрдісі кезінде адамдар арасында пайда болатын өндірістік қатынастарды дамытудың жолдарын қарастырады.  Мұнда сіздер экономика, экономикалық теория тақырыбы бойынша көптеген материалдарды таба аласыздар.  

Құқық

Құқық бөлімінде сіздер Қазақстанның ғылыми журналдары мен жиынтықтарында жарияланған, мақалалар мен баяндамаларды табасыздар.  Авторлар өздерінің жұмыстарында құқық туралы жалпы түсінікті ашады, құқықтық қоғамның қалыптасып дамуы жайлы және оның маңызын қарастырады. Мұнда сіздер құқық пәні тақырыбында жазылған көптеген материалдарды таба аласыздар.