Аннотация
Мақалада аймақтық қазақстандық фармацевтикалық нарықта ұйықтататын дәрілік препараттарға жүргізілген маркетингтік зерттеулердің нәтижелері берілген.
Кілт сөздер: ұйықтататын препараттар, эксперттік бағалау, инсомния, фармацевтикалық нарық, сауалнама
Өзектілігі. Дәріхана ұйымдарының ассортимент саясатына әрқашан ұйықтайтын таблеткалар тобы ерекше қызығушылық танытады. Әсіресе, соңғы жылдары дәріханалық рецептурада ұйқыны емдеуге арналған препараттарды сатудың өсуі байқалған кезі [1,2].
Кез-келген ауру кезінде шағымдардың ең көп саны ұйқының бұзылуымен байланысты. Бұл бұзылулар таралуы бойынша (халықтың 45-50% дейін), өмірлік белсенділікке, экономикалық және уақытша шығындарға әсер етеді. Сонымен, ұйқы проблемалары жөніндегі Американдық ұлттық қордың бағалауы бойынша азаматтардағы ұйқының бұзылуы жыл сайын американдық экономикаға 100 млрд.доллардан астам шығын әкеледі [3].
Ұйқының бұзылуының халықаралық жіктемесі (2005) 8 бөлімнен тұрады, олардың ішіндегі ең кеңі – ұйқысыздық-ұйқы-ояту циклінің бұзылуының триадасының негізгі компоненттерінің бірі. Инсомния- ұйқының ең көп таралған бұзылуы-халықтың 28-45% және халықтың 12-22% - ы үшін дәрі-дәрмекпен емдеуді талап ететін клиникалық проблема болып табылады[4,5].
Ұйықтайтын таблеткалар физиологиялық ұйқыға жақын ұйқыны тудырады, оның басталуын тездетеді, тереңдігі мен ұзақтығын қалыпқа келтіреді. Олар орталық жүйке жүйесін тежейтін препараттарға жатады, табиғаты бойынша анестезияға жақын, бірақ аз белсенді, оларды ішке енгізеді және әсер баяу дамиды. Кішкентай дозаларда ұйықтайтын таблеткалар тыныштандырады, үлкен дозаларда олар анестезия әсерін береді және тыныс алу орталығының параличін тудыруы мүмкін. Ұйықтайтын таблеткалар пациенттер үшін қауіпсіз болуы керек, есте сақтау қабілетін төмендетпеуі, тыныс алуды бәсеңдетпеуі, тәуелділік, физикалық және психикалық тәуелділік болмауы керек. Ұйықтайтын таблеткалардың ассортименттік құрылымын жақсарту мақсатында, оның негізі ең танымал, тиімді және қауіпсіз анықтау болып табылады, фармацевтикалық қызметкерлерге – бірінші үстелдің қызметкерлеріне сауалнама жүргізілді.
Зерттеудің мақсаты: ұйықтайтын таблеткалардың аймақтық фармацевтикалық нарығының сегментін қолдануға талдау жүргізу
Зерттеу материалдары мен әдістері: маркетингтік, аналитикалық, графикалық, статистикалық, социологиялық талдау әдістері.
Нәтижелер және талқылау:
Қазақстанның фармацевтикалық нарығында ұйықтататын заттар ұсыныстарын маркетингтік зерттеу, олардың ассортиментін анықтау мақсатында жүргізілді. Сонымен, ҚР-да, сондай-ақ Ресейде 8 белсенді зат және 1 аралас препарат тіркелген, олар Н.Б.Дремованың деректері бойынша бес фармакологиялық кіші топқа жүйеленген[6]: 1) бензодиазепин туындылары; 2) бензодиазепин тәрізді дәрілер; 3) басқа құралдармен комбинациядағы барбитураттар; 4) алкиламин эфирлері; 5)ұйықтайтын таблеткалар мен седативтер.
- Бензодиазепин туындылары: Нитразепам. Мидазолам. Триазолам.Флунтразепам.Бротизолам
- Бензодиазепин тәрізді дәрілер: Золпидем. Зопиклон. Залеплон.
- Барбитураттар басқа құралдармен біріктірілімде: Реладорм.
- Алкиламин эфирлері: Доксиламин.
- Басқа ұйықтайтын таблеткалар мен седатиндер: Клометиазал. Бромизовал.
- Барбитураттар және олардың туындылары: Фенобарбитол.
Қазақстанның рецептісіз босатылатын седативтік дәрілік заттардың фармацевтикалық нарығы 63 атаумен ұсынылған, оның ішінде 7 атау (11,1%) – отандық өндіріс, 56 атау (88,9%) – импорттық өндіріс[7,8]
Фармацевтикалық нарықта бар ұйықтататын дәрілік заттарды кешенді бағалауды анықтау үшін мынадай позициялар бойынша: тиімділік, әсердің басталу жылдамдығы, қабылдаудың ыңғайлылығы, тағайындалу жиілігі, қауіпсіздік бойынша дәрігерлер сараптамалық бағалау жүргізді. Дәрігерлерге арналған арнайы сауалнама жасалды. Сауалнама дәстүрлі, 2 бөлімнен тұрады: 1 бөлім жынысын, жасын, атқаратын лауазымын, жұмыс өтілін (жалпы және мамандығы бойынша), біліктілік санатының болуын көрсетеді.
Сауалнаманың 2 бөлімінде дәрігерлерге сауалнаманы толтыру бойынша нұсқаулық ұсынылады. Ұйқысыздықты емдеу үшін қолданылатын 21 дәрі-дәрмек ұсынылады, сонымен қатар олар қолданатын, бірақ тізімге енбеген дәрі-дәрмектерді жазу керек.
Бұл препараттарды жоғарыда аталған белгілер бойынша 5 балдық жүйе бойынша 1-ден 5 – ке дейін, ал 1 – төмен көрсеткіш; 2 – орташа деңгейден төмен; 3 – орташа; 4-Жақсы; 5 өте жақсы. Сауалнамаға Шымкент қаласынан 15 невропатолог қатысты.
Сараптамалық бағалау нәтижесі
Сонымен, сауалнамаларды өңдеу нәтижесінде мыналар анықталды:
15 сауалнама жиналды, 2 сауалнама жарамсыз болып шықты. 13 сауалнама өңделді.
Сонымен, сарапшы дәрігерлердің төлқұжаттарын зерделеу кезінде әйелдер 54%, ер адамдар сәйкесінше 46% екендігі белгілі болды. Бұл кәсіпте әйелдер көп болған кезде дәстүрлі деректерден біршама ерекшеленеді.
Респонденттердің деректері :
1 кесте- Респонденттердің жас көрсеткіштері
|
№ |
Жасы |
% |
|
1 |
30 жасқа дейін |
22% |
|
2 |
31 - 40 жас |
38% |
|
3 |
41 -50 жас |
25% |
|
4 |
50 жастан жоғары |
15% |
1-кестеден көріп отырғанымыздай, ең үлкен топты 31 жастан 40 жасқа дейінгі дәрігерлер құрайды – 38%, ал 50 жасқа дейінгі топпен – 63%. Егер бұл деректер жұмыс өтілінің көрсеткіштерімен біріктірілсе (кестені қараңыз.2) (жалпы және мамандық бойынша)дәрігерлердің бағасы күмән тудырмайды.
|
№ |
Жұмыс өтілі |
% |
|
1 |
5 жасқа дейін |
23% |
|
2 |
5 -10 жас |
31% |
|
3 |
11 - 20 жас |
15% |
|
4 |
21 - 40 жас |
31% |
Жұмыс өтілі бойынша респонденттердің деректері
Кестеден көріп отырғанымыздай, респонденттердің 77% - ында мамандық бойынша жұмыс өтілі 5 жылдан 40 жылға дейін құрайды, бұл олардың зерттелетін проблемадағы құзыреттілігіне кепілдік береді.
Сауалнама жүргізу үшін біз зерттеу мақсатына сәйкес тек невропатологтарды ғана таңдаған жоқпыз. Сарапшылар тобына дәрігерлер мамандануының жаңа бағыты ретінде невропатологтар, терапевттер (отбасылық дәрігерлер), балалар невропатологы (1) және жалпы практика дәрігерлері кірді.
103
Невропатологтар-50%. 1. Терапевттер -30%. 2. ЖТД-15%. 3. Балалар невропатологы-5%.
Сарапшылардың 75% санаты бар, оның ішінде 45% - жоғары.
Жоғарыда айтылғандай, біздің зерттеуімізде дәрілік заттардың позициясы келесі тұтынушылық қасиеттері бойынша бағаланды: тиімділік, әсердің басталу жылдамдығы, қабылдаудың ыңғайлылығы, тағайындау жиілігі, қауіпсіздік. Сараптамалық бағалауды өңдеу нәтижелері бойынша біз дәрі-дәрмектер тобын бөлдік, олар балл сомасы бойынша 1, 2, 3 орынға шықты, сондай-ақ теріс нәтижесі бар дәрілер тобын бөлдік, яғни ең төмен балл жинағандар (кесте.3).
|
№ |
Дәрілік препараттын атауы |
Балл |
|
5 |
Нитрозепам |
214 |
|
6 |
Нитрозепам табл. 10,0 |
249 |
|
7 |
Нитрозепам табл. 5,0 |
231 |
Кесте 3 - I орын алған дәрілік препараттар сараптамалық бағалау нәтижелері бойынша
Кестеден нитразепамның 10 мг дозада, әсіресе тағайындаудың тиімділігі мен жиілігіне байланысты ең жоғары баға алғанын көруге болады.
Екінші орында 4-кестеде келтірілген келесі дәрі-дәрмектер болды.
|
№ |
Дәрілік препараттын атауы |
Балл |
|
1 |
Анданте 10 мг |
190 |
|
9 |
Реладорм |
187 |
|
13 |
Бротизолам |
183 |
|
15 |
Зопиклон (имован) |
187 |
Кесте 4- II орын алған дәрілік препараттар сараптамалық бағалау нәтижелері бойынша
II орынды 4 дәрілік препарат анданте, реладорм, бротизолам және зопиклон (имован) алды, сонымен қатар анданте, зопиклон 3-ші буынның заманауи гипнозды препараттарына жатады. Әрі қарай, сарапшылардың пікірінше, дәрі-дәрмектерге. III орынға мыналар жатады (кесте.5) 7 препарат.
|
№ |
Дәрілік препараттын атауы |
Балл |
|
3 |
Ивадан |
179 |
|
8 |
Радедорм,5 |
177 |
|
18 |
Фенобарбитол |
177 |
|
2 |
Донормил, табл |
176 |
|
17 |
Реладорм |
175 |
|
4 |
Имован |
171 |
|
16 |
Залеплон |
170 |
Кесте 5 - III орын алған дәрілік препараттар сараптамалық бағалау нәтижелері бойынша
104
Жоғарыда аталған барлық дәрі-дәрмектер жақсы позицияға ие және сарапшылар ассортиментте болу және оны сауалнамада көрсетілген орташа көрсеткіштері бар басқа препараттармен кеңейту үшін ұсынылады.
Сарапшылар келесі дәрі-дәрмектерге өте төмен баға берді: золтем (150), доксиламин (149) және клометназол (140).
Сонымен қатар, сарапшылар сомнол, мелаксен, Валерияның тұнбалары немесе таблеткалары, амитриптилин, аминазин, Эвалар ұйықтайтын таблеткалары сияқты ұйқысыздыққа жиі тағайындалған дәрі- дәрмектер деп атады.
Тұжырым. Зерттеу нәтижесінде заманауи қазақстандық және өңірлік ФР ұйықтайтын таблеткалар сегментіндегі өзгерістер әлемдік ФР үрдісін көрсетеді: 1-ші және 2-ші ұрпақтың моральдық ескірген ДП-дан бас тарту және 3-ші буын препараттарына көшу. Осыған байланысты, міндетті түрде АҚ сатып алу портфеліне Анданте, Ивадал және Нитразепам кіруі керек. Ассортименттің қалаған позициясы ретінде кестенін Донормил және Реладорм ұсынуға болады..
Литература
- Гершелл Л. Рынок средств для нарушений сна / Л.Гершелл//Провизор – 2006 - № 21 – с.19-21
- Данилов В.Обзор мирового рынка препаратов против основных психических и неврологических заболеваний (электронныйресурс) - Режим доступа: http://www.htinvest.ru/basic_analysis/by_branch/dowload.php, свободный. – загл. С экрана.
- Журавлева И.М. Вывод на рынок новых лекарственных средств: парадоксы прогресса / И.М.Журавлева // экономический вестник фармации – 2005 - № 8 – с.37-38
- Ковров Г.В. Сон человека – от хаоса к порядку или Представление о сегментарной организации сна и его функциях/Г.В.Ковров, С.И.Посохов//Актуальные проблемы сомнологии: сб. материалов VI Всероссийской конференции с международным участием – СПб.: ООО «Аграф», 2008 – с.47
- Коржавых Э.А. Инновационные лекарственные средства / Э.А.Коржавых, Н.Б.Дремова // Новая аптека – 2006 - №8 – с.70-79
- Маркетинговая оценка позиционирования лекарственных средств: методические рекомендации / Н.Б.Дремова, Е.В.Репринцева, Н.И.Панкова, Т.Г.Афанасьева – Курск: КГМУ, 2007 – 39 с.
- Котова О.В. Нарушения сна и их коррекция / О.В.Котова // Новая аптека – 2008 - №9 – с.89-91
- Левин Я.И. Современная сомнология и инсомния / Я.И.Левин // Современная терапия психическихрасстройств – 2007 - №2 – с.4-8