Қазіргі таңда созылмалы жүрек жеткіліксіздігі бүкіл әлемдегі клиникалық медицина, кардиология және денсаулық сақтау жүйесінің өзекті медициналық - әлеуметтік мәселелерінің бірі болып табылады. Бұл тиімсіз тенденцияның себептері-халықтың қартаюы, артериялық гипертензияның, жүректің ишемиялық ауруының және жүрек жеткіліксіздігінің дамуының белгілі бір кезеңдерінде қиындаған басқа аурулардың көп таралуы болып табылады.
Кілт сөздер: артериялық гипертензия, Борг шкаласы, жүрек жеткіліксіздігі, мейірбикелік күтім
Кіріспе: созылмалы жүрек жеткіліксіздігі бүгінгі күні бүкіл әлемдегі кардиология, клиникалық медицина және денсаулық сақтау жүйесінің өзекті медициналық - әлеуметтік мәселелерінің бірі болып табылады. Бұл қолайсыз тенденцияның себептері-халықтың қартаюы, артериялық гипертензияның, жүректің ишемиялық ауруының және жүрек жеткіліксіздігінің дамуының белгілі бір кезеңдерінде қиындаған басқа аурулардың көп таралуы болып табылады.
Эпидемиологиялық деректерге сәйкес, Қазақстанда созылмалы жүрек аурулары көптеген жүрек - қан тамырлары ауруларының, әсіресе артериялық гипертензия мен жүректің ишемиялық ауруларының асқынуы ретінде халықтың 4% - ында кездеседі. ДДҰ деректері бойынша, қан айналымы жүйесі аурулары салдарынан Қазақстан халқының өлім- жітім көрсеткіші Еуропа елдеріне қарағанда екі есе жоғары. Соңғы он жылда қан айналымы жүйесі ауруларымен сырқаттану 1,7 есе өсті [1].
Науқастарды емдеу және оңалту тиімділігінің жеткіліксіздігінің себептерінің бірі- нақты өмірде емдеу бойынша қолданыстағы ұсынымдар пациенттердің ұйғарылған терапиялық режимге комплаенсінің төмендігінен іске асырылмауы, диета мен өмір салтына қатысты дәрігерлік ұсыныстардың тиісті түрде орындалмауы болп табылады. Науқастарды өзін-өзі бақылау және өзіне-өзі көмек көрсету дағдыларына үйрету, дәлелденген емдеу әдістерін мұқият қолдану, науқастарының ауруханаға жатқызылуының және өлімінің маңызды бөлігін болдырмауға қабілетті деп саналады [2, 3]. Соңғы уақытта созылмалы жүрек жеткіліксіздігі бар науқастарға арналған мектептерді ұйымдастыруға ерекше көңіл бөлінуде. Науқасты және оның жақын туыстарын жүрек ауруларының алдын алу үшін оқыту өте маңызды мәселе болып табылады [4, 5].
Мақсаты: біздің зерттеуіміздің мақсаты мейірбикелік күтім мен бақылауды оңтайландыру негізінде созылмалы жүрек жеткіліксіздігі бар науқастардың өмір сапасын жақсарту болды.
Зерттеу материалдары мен әдістері: зерттеу Шымкент жүрек орталығында стационарлық ем алған 20 науқасқа жүргізілді. Науқастар рандомизациясыз жыныстық-жас, әлеуметтік-этникалық, клиникалық көрсеткіштері бойынша жүргізілді. Зерттеуге өмір сапасына әсер ететін ауыр қатар жүретін аурулары бар науқастар (бронх демікпесі, созылмалы цереброваскулярлық аурулар, онкологиялық аурулар) енгізілмеді.
Науқастар бір ай бойы тамақтану және диета, су режимі, дене белсенділігі және емдік дене шынықтыру, дәрі-дәрмектерді дұрыс қабылдау, жағдайды өзін-өзі бағалау және т. б. мәселелер бойынша қамқорлықтағы пациенттерге кеңес берген жоғары білімді мейірбикенің тұрақты бақылауында және психологиялық қолдауымен болды. Дәрі-дәрмексіз емдеу мен оңалтуды неғұрлым дәл және толық орындау үшін әр пациентке біз әзірлеген тәжірибелік ұсыныстар берілді, онда терапевтік диета, шамамен мәзір, өнімдердің құрамы, жаттығулардың режимі мен сипаты сипатталған физиотерапия сұрақтары сипатталған дұрыс тамақтану мәселелері егжей-тегжейлі және нақты көрсетілген, физикалық белсенділікті өзін- өзі бақылау, декомпенсация белгілерін уақтылы анықтау үшін жағдайды өзін-өзі бағалау мәселелері және т.б. сонымен қатар, әр пациент қажет болған жағдайда ұялы байланыс кураторына немесе тікелей клиникаға баруға үнемі көмек пен кеңес алуға мүмкіндік алды.
Пациенттерде 6 минуттық жүрудің стандартты тесті өткізілді, Borg шкаласы бойынша ентігу бағаланды. Науқастың шағымдарының динамикасы (ентігу, аяқтың әлсіздігі, жүрек соғысы, жүректің ауыруы), объективті деректер (қан қысымы, импульс, т.б.) талданады.
Нәтижелері: тест деректері бойынша 6 минуттық жүріспен зерттеу басталғанға дейін 64,9% адам 430 м қашықтықтан өтті, бұл І функционалдық сыныпқа сәйкес келді. Тексерілген 43,2% бар болған реституция кезеңінде жүрек соғысының жиілігі баяу қалпына келтірілді. 18,9% науқаста тест жүргізуді тоқтатудың себебі ентігу, жүрек тұсындағы ауырсыну, шаршау шағымдарының пайда болуы болды. Психоэмоционалдық мәртебенің өзгеруі 78,4% адамға тиесілі болды: мазасыздықтың жоғары деңгейі 64,9% адамда, астения - 27,0% адамда, депрессия — 5,4% адамда байқалды.
Стационарлық емдеудің II кезеңінің аяқталуынан кейін физикалық жүктеме деңгейінің анық жоғарылауы анықталды 59,5% науқаста қашықтық 70 м және одан астам артты, 18,9% пациент қалыпты функционалдық деңгейге көшті. Психоэмоционалды жағдайдың жақсаруы зерттеуге енгізілген 72,9% пациентте клиникалық/субклиникалық айқын
мазасыздықтан/депрессиядан субклиникалық патологияға/нормаға ауысу түрінде байқалды. Біз алған мәліметтер науқастардың жай-күйін бақылауға және оқытылған мейірбикенің үнемі қадағалауымен және қолдауымен өмір сапасын жақсартуға қол жеткізуге болатындығын көрсетеді.
Емдеу және оңалту бағдарламаларына дәлелді қатысу үшін пациент өзінің ауруы туралы белгілі бір білімге ие болуы керек, оған оны оқыту әдістері арқылы қол жеткізіледі. Науқасты емдеу және оңалту принциптерін, оның ішінде дәрі-дәрмексіз емдеу әдістерін саналы түрде қолдау үшін пациентті оқыту және одан әрі бақылау қажеттілігі созылмалы аурулары бар науқастардың, оның ішінде созылмалы аурулары бар науқастардың жағдайын жақсартқан кезде емдеуді жиі тоқтататындығына және дәрігердің ұсыныстарын орындамайтындығына байланысты.
Қорытынды:
1. Науқастардың өмір сүру сапасы науқастардың физикалық өзін-өзі тануымен де, әлеуметтік-психологиялық аспектілерімен де айтарлықтай нашарлайды.
2. Арнайы бақылау бағдарламаларын әзірлеумен және науқасты үнемі қолдаумен мейірбике тарапынан пациенттеріне күтім жасауды оңтайландыру кезінде науқастардың өмір сүру сапасын едәуір жақсартуға қол жеткізуге болады.
Осылайша, науқастарды тиімді оңалтуға және өмір сүру сапасын жақсартуға қол жеткізу, оларды отбасында, қоғамда реадаптациялау үшін бұл пациенттерді басқаруда маңызды буын мейірбикелік бақылау болып табылады. Мүмкін, диагнозы, стандартты емдеу хаттамалары бар созылмалы науқастардың осы санаты үшін мейірбикелік күтім мен бақылау дәрігердің курациясынан да маңызды.
Бұл, әсіресе, Қазақстан Республикасы үшін өзекті, онда байырғы халықтың менталитеті төмен комплаенспен, тамақтанудың қалыптасқан дәстүрлі сипатымен және дене шынықтырумен белсенді айналысуды көздемейтін өмір салтының ерекшеліктерімен ерекшеленеді. Мұның бәрі емдеу мен оңалтудың дәрілік емес компонентін ескермеуді және сәйкесінше науқастарды бақылау мен емдеу бағдарламаларының тиімділігінің төмендігін анықтайды. Науқастарды белсенді оқыту, тұрақты бақылау, медициналық қызметкерлер тарапынан психологиялық қолдау қажет. Дәл осы медбике қызметтің осы түрін тиімді жүзеге асыра алады, бұл сайып келгенде пациенттердің өмір сапасын, олардың емделуге бейілділігін, өз денсаулығы үшін ортақ жауапкершілікті жақсарта алады.
- Мареев В.Ю. ЖСЖ бойынша эпидемиологиялық зерттеудің алғашқы нәтижелері // жүрек жеткіліксіздігі. 2003. Т.4, № 1. С. 17-18.
- Горб Ю. Г. созылмалы жүрек жеткіліксіздігі. – М.: Эксмо, 2004.– 960 Б.
- Агеев Ф.Т., Даниелян М.О., Мареев В.Ю. және басқа да созылмалы жүрек жеткіліксіздігі бар науқастар ресейлік амбулаториялық тәжірибеде: контингент, диагностика және емдеу ерекшеліктері: зерттеу дәуірі - // Жүрек жеткіліксіздігі. 2004. Т.5, № 1. Б.4-7.
- СЖЖ диагностикалау және емдеу жөніндегі ұлттық ұсынымдар (төртінші қайта қарау) 2012 жылғы 7 желтоқсанда ХССЖ Конгресінде, 2013 жылғы 31 Наурызда СЖЖ басқармасында және 2013 жылғы 25 қыркүйекте РКО конгресінде бекітілген.
- Оганов Р. ХХІ ғасырдың басындағы жүрек-қан тамырлары аурулары: медициналық, әлеуметтік, демографиялық аспектілер және алдын-алу жолдары. 13. 257-264 Б.