Аннотация. Біздің Президентіміз 2018 жылғы 10 қаңтардағы «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» жолдауында айтқаны: Салауатты өмір салтын насихаттай отырып, қоғамдық денсаулықты басқару ісін күшейту керек. Жастардың репродуктивті денсаулығын нығайтуға және қорғауға ерекше назар аудару керек». Егер біз денсаулықты қолдау және сақтау туралы өзіміз күтінбесек, әлемдегі ең мықты, ешбір денсаулық сақтау жүйесі жеке адамдардың әр біреуі не денсаулықты қамтамасыз ете алмайды.
Қалқанша без патологиясы Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы ең актуалды проблемалардың бірі болып табылады. Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша әлемде 1,5млрд адам йодтапшылық аймақтарда өмір сүреді және йодтапшылық ауруларына бейім болады. Қазіргі кезде Қазақстан йод жетіспеушіліктен болатын аурулар аймағына айналып отыр. Эндемиялық жемсау ошақтары 14 облыстың 11-інде тіркелген. Соның ішінде Маңғыстау облысы зоб (жемсау) ауру эпидемиясы кең тараған облысқа жатады, оның басты себебі тұрғындар арасында йодтапшылығы, экологиялық әсер болып отыр.
Мақсаты: Қалқанша безі ауруларының теориялық тұрғыда негіздеп, пайда болуының факторларын қарастыра отырып, Жаңаөзен қаласындағы қалқанша безі ауру түрлерін анықтау.
Зерттеу міндеттері: Жаңаөзен қаласы бойынша қалқанша безі ауруларының негізгі түрлерін анықтау, сараптама жасау, алдын алу; Маңғыстау облыстық медицина колледжіндегі студенттермен, әйелдер кеңесінде жүкті әйелдер арасында сауалнама өткізу және санитарлық – ағарту жұмыстарын жүргізу.
Зерттеу әдістері: Ғаламтордан тақырып бойынша мәліметтер жинау, тақырып бойынша теориялық талдау жасау, Жаңаөзен қаласына физико-географиялық сипаттама, статистикалық мәлімет жинау, йоджетіспеушілігі және оның салдары тақырыбында сауалнама өткізу, жүкті әйелдердің йод препаратын қабылдау және маңыздылығымен ақпараттандыру деңгейі, колледжіміздестуденттер арасында
йоджетіспеушілікті анықтау, неонатальдық гипотиреозға скрининг жүргізілуін зерттеу, жергілікті мұнай-газ өнеркәсібінің қалдықтары (метилмеркаптан) ғылыми зерттеулер бойынша қалқанша безі ауруларынын себепкер ретінде Жаңаөзен қаласында СЭС басқармасынан мәлімет алу және аудағы газдын мөлшерін анықтау, қаламыздағы қалқанша бездін УДЗ жүргізілуі,анықталуы, санитарлық – ағарту жұмыстары.
Жаңаөзен қаласына физико – географиялық сипаттама:
Жаңаөзен қаласы Қазақстанның оңтүстік-батысында орналасқан. Мұнай мен газ өндіретін мекемелерге АҚ «Өзенмұнайгаз» және ТОО «КазГПЗ» жатады. Метилмеркаптан өте улы газ, ол әдеби деректер және эксперимент-тік зерттеулер (Ю.Г.Ковальский 1994–1999), қалқанша безінің тиреодтық гормондардың синтезін бұзады және қалқанша безі ауруларына алып келеді.
Статистика мәліметтері: Бүкіл әлемде жалпы халық саны: 7 473690000, қалқанша без аурулары – 2,5 млрд. адам ауырады. Соның ішінде: эндемиялық жемсау 300 млн.адам ауырады, туа біткен кретинизм 44 % құрай-ды, Қазақстанда: жалпы халық саны: 17 млн адам, соның ішінде қалқанша бездерінің қабынуы ересектерде 38.9%, балаларда 53.3%. Бұл мемлекеттік маңызды мәселе болып келеді. Жаңаөзен қаласы бойынша: 141261, ересек адамдар саны: 97391, балалар саны–55982, жалпы қалқанша безі аурулары-776, ересектер арасында қалқанша безі ауру-лары 506, балалар арасында қалқанша без аурулары – 270 науқас тіркелген, Жаңаөзен қаласы бойынша эндокриндік аурулардың 10-ға жуығы кездеседі. 52 жүкті әйелден сауалнама жүргізілді, жүктілік кезіндегі йод препараттарының маңыздылығы туралы мәлімет жоқ. Колледжімізде йоджетіспеушілікті анықтау мақсатында 194 студент тексерілді. Нәтижесінде 67 студентте йоджетіспеушілік анықталды, ал 31 студентте қалқанша без аурулары анықталды.
Санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау басқармасы: Жергілікті мұнай-газ өнеркәсібінің қалдықтары (метилмеркаптан), өте улы газ қалқанша без ауруларына алып келеді. УДЗ нәтижелері бойынша мұнай-газ саласында қызметкерлерде қалқанша без патологиясымен 949 адамда анықталған.
Қалалық перзентхана: Жаңаөзен қаласының халықаралық перзентханасында 4066 бала дүниеге келді. Солардың ішінде гипотиреозға бірде –бір балаға туа біткен гипотиреозға тексерілген жоқ. Эндокринологтың бақылауында туа біткен гипотиреозбен 2 бала есепте тұр. Олар қазір мүгедектер тобына жатады. Егер олар туылған кезінде туа біткен гипотиреозге тексеріліп, 1 айға дейін емделгенде, олар мүгедек тобына жатпас еді.
Қорытынды: Физико-географиялық сипаттама бойынша Жаңаөзен қаласы орташа дәрежелі йодтапшылық регионға жатады. Сауалнама нәтижесінде біздің колледжімізде 52 жүкті әйел бар екен. 12-32 апта аралығында осы жүкті әйелдердің ішінде 1 ғана йодамарин қабылдайды.. Нәтижесінде 67 студентте йоджетіспеушілік анықталды, ал 31 студентте қалқанша без аурулары анықталды. Метилмеркаптан - өте улы газ, ол әдеби деректер және эксперименттік зерттеулер (Ю.Г.Ковальский 1994-1999) бойынша қалқанша безі ауруларына алып келеді. Қаламызда УДЗ нәтижесі бойынша қалқанша без патологиясы 949 адамда қалқанша без патологиясы анықталды. (53% құрады). БДҰ мәлімдемесі бойынша,балалардың ақыл-ойының артта қалуы йод тапшылығынан болады. Бұл алдын алуға болатын интеллектуалды жетіспеушіліктің жалғыз түрі. Йод тапшылығын жоюға кететін шығынды есепке ала отырып, жаңа туған баланың ақыл ойының артта қалуын емдемеушілікті қылмыс деп есептеуге болады. Біздің міндетіміз азда болса, жаңа экологиялық оймен, мәдениетті түрде денсаулық сақтау, халыққа оның жодарын түсіндіру. Жастардың репродуктивті денсаулығын нығайтуға және қорғауға ерекше назар аудару керек себебі олар біздің болашағымыз.
Ұсыныс: Қалқанша безі ауруларының балалар арасында зардап шекпеу үшін балабақшаларда, мектептерде антиструминизация жүргізуді ұйымдастыру. Мектептерде, колледждерде медициналық тексеруден өткізу кезінде эндокринолог маманы қатысуға міндетті 10,12,15,17 жастарда (№145 бұйрық 16 наурыз 2010 жылы скрининг жүргізу туралы).Жүкті әйелдерге йод препараттарын беруді жолға қою.(№193 бұйрық 2009 жылы) Перзентханада неонтальды кезеңде туа біткен гипотиреозды анықтау үшін міндетті тексеруді жүргізуді ұсынамын.
Әдебиеттер
1. Базарбекова Р.Б., Зельцер М.Е., мезинова Н.Н., Кобзарь Н.Н., Курс эндокринологии АГИУВ.Сборник материалов, 2002г. Баранов А.А.,Пренатальная и постантальная профилактика йодного дефицита у детей первого года жизни. Научный центр здоровья РАМН, М.: 2001г. Проблемы здоровья thyronet.rusmedserv.com.