Аннотация
Итмұрын жемістері медицинада ерте заманнан бастап қолданылып келе жатқан дәрілік өсімдік шикізаты. Итмұрын жемістерінің құрамында аскорбин қышқылы көп мөлшерде кездеседі. Құрғақ экстрактарды алуда лиофильдеу әдісін қолдану арқылы биологиялық активті заттары толығымен сақталған, яғни, сапалы, қауіпсіз және фармакологиялық әсері өте жоғарғы дәрілік препарат алуға болады. Алынған итмұрын лиофильді экстрактысының сапасын бағалау МФ XI басылымы «Экстрактар» жалпы мақаласына сәйкес жүргізілді. Осы мақала бойынша лиофильді экстракт құрғақ экстракт сияқты келесі көрсеткіштер бойынша бағаланды: сырт түрі, иісі, дәмі, ерігіштігі, ауыр металдар, ылғалдығы, құрғақ қалдық, өзі екендігі және сандық мөлшері, микробиологиялық тазалығы.
Кілт сөздер: лиофильді экстракт, аскорбин қышқылы, сапалық талдау, сандық мөлшері, микробиологиялық тазалығы.
Итмұрын жемістерінде негізгі әсер етуші зат аскорбин қышқылы болғандықтан, итмұрын лиофильді экстрактысының сандық және сапалық көрсеткіштері оның құрамындағы аскорбин қышқылы бойынша жүргізілді.
Зерттеудің мақсаты: итмұрын лиофильді экстрактысына сандық және сапалық талдау жасау.
Материалдар және әдістер. Итмұрын лиофильді экстрактына сапалық және сандық талдау жүргізілді. Сырт түрін, иісін, дәмін анықтау үшін органолептикалық талдау жасалды. Ерігіштігі, кептіргендегі масса шығыны, құрамындағы аскорбин қышқылының өзі екендігі, оның сандық мөлшері және микробиологиялық тазалығы ҚР МФ мақалаларына сәйкес анықталды.
- Лиофильді экстрактағы аскорбин қышқылының өзі екендігін анықтау
- Итмұрын лиофильді экстрактындағы аскорбин қышқылын идентификациялау ультракүлгін және көрінетін аймақта абсорциялық спектрофотометрия әдісімен жүргізілді (ҚР МФ т.1, 2.2.25).
Сыналатын ерітіндіні дайындау. 0,10 г итмұрын лиофильді экстракты суда ерітілді және бірден ерітіндінің көлемі сол еріткішпен 100 мл-ге дейін жеткізілді. 2 мл М хлорсутек қышқылы ерітіндісіне 1.0 мл алынған ерітінді қосылды және 100 мл көлемге дейін жеткізілді.
Сыналатын ерітіндінің толқын ұзындығы ультракүлгін жұтылу спектрінің 220 нм-ден 290 нм-ге дейінгі аймағында өлшенді 244 нм толқын ұзындығында максимумы болды (сурет 1).
Аскорбин қышқылының стандартты үлгісінің УК аймақтағы спектрі сурет - 2 берілген.
Итмұрын лиофильді экстрактындағы аскорбин қышқылының УК-спектрі аскорбин қышқылының стандартты үлгісінің УК-спектріне сәйкес, демек, лиофильді кептіру аскорбин қышқылының сапасына әсерін тигізбеген, бұл сәйкестік лиофильді экстрактағы аскорбин қышқылының өзі екендігін дәлелдейді.
- Итмұрын лиофильді экстрактындағы аскорбин қышқылының өзі екендігін анықтау жұқа қабатты хроматография әдісімен (ҚР МФ І, т.1, 2.2.27) де жүргізілді. Бұл тәсіл төмендегідей орындалды.
Ең алдымен лиофильді экстракт ерітіндісі дайындалды. 5 г лиофильді экстракт ұнтағына 25 мл 96 % спирт қосып, 30 мин бойы сілкіленді және сүзілді.
Салыстыру ерітіндісі 10 мг аскорбин қышқылын 5.0 мл 60 % (көл/көл) спиртте еріту арқылы дайындалды.
Силикагель GF254 Р қабатты ЖҚХ пластинкасының старт сызығына 20 мкл сыналатын ерітінді және 2 мкл салыстыру ерітіндісі тамызылды. Пластинка сірке кышқылы - ацетон - метанол - толуол (5:5:20:70) еріткіштер жүйесі бар камераға салынды. Еріткіштер шебі старт сызығынан 15 см өткенде, пластинка камерадан шығарылды, ауада кептірілді және 254 нм толқын ұзындығында УК-жарықта хроматоскоптың астында қаралды.
172
Суреттен көрініп тұрғандай сыналатын ерітіндінің хроматограммасында салыстыру ерітін- дісінің хроматограммасындағы аскорбин қышқылының дағының деңгейінде негізгі дақ анықталды.
Пластинка 0,2 г/л дихлорфенолиндофенол натрий тұзының 96% спирттегі ерітіндісімен бүркілді және күндізгі жарықта қаралды.
Сыналатын ерітінді хроматограммасында қызғылт фонда салыстыру ерітіндісі хромато- граммасындағы негізгі аумаққа орны және қарқындылығы бойынша сәйкес келетін ақ аумақ пайда болды.
Алынған дақтардың Rf мәндері есептеліп, нәтижесінде аскорбин қышқылының стандартты үлгісінің Rf мәні 0,60-ке, ал итмұрын лиофильді экстрактының Rf мәні 0,58-ге тең болды. Бұл нәтижелер де лиофильді экстрактағы аскорбин қышқылының өзі екендігін дәлелдейді.
2. Итмұрын лиофильді экстрактысының ерігіштігін анықтау әр түрлі еріткіштерде ҚР МФ III т., 5.11 «Ерігіштік» мақаласына сәйкес жүргізілді.
Ерігіштікті анықтау үшін тазартылған су, диэтил эфирі және этил спирті қолданылды.
Еріткіштің қажетті мөлшерін шыны түтікке (ішкі диаметрі 16мм, ұзындығы 160 мм) құйып, 1 минут бойы қарқынды араластырылып, 15 минутқа 25,0±0,5°С температурадағы термостатталған қондырғыға салынды. Егер субстанция толық ерімесе, шыны түтік қайтадан 1 минут бойы қарқынды араластырылып, 15 минутқа термостатталған қондырғыға салынады.
Итмұрын лиофильді экстрактының ерігіштігінің нәтижесі мына төмендегі кесте 1-де берілген.
3. Итмұрын лиофильді экстрактының кептіргендегі масса шығынын анықтау ҚР МФ I том, 2.8.17 «Экстрактыларды кептіргендегі масса шығыны» бөліміне сәйкес жүргізілді.
Диаметрі шамамен 50 мм, биіктігі 30 мм жалпақ түпті ыдысқа 0,5 г итмұрынның лиофильді экстракты салынды. 105 С0-де кептіргіш шкафта 3 сағат бойы кептірілді және фосфор (V) оксиді үстінде қақпағы тығыз жабылған эксикаторда салқындатылды. Содан соң масса өлшенді. Кептіргендегі масса шығыны нәтижесі кесте - 3 берілген.
|
Суда |
Этил спирті |
Диэтил эфирі |
|
Оңай ериді |
Аз ериді |
Өте аз ериді |
|
100 мг < 1 мл |
10 мг < 27 мл |
1 мг < 27 мл |
Кесте 1 - Итмұрын лиофильді экстрактының ерігіштігінің нәтижесі
4. Итмұрын лиофильді экстрактысының микробиологиялық тазалығын зерттеу. Микробиологиялық тазалығын зерттеу өмір сүруге бейім саңырауқұлақтар мен бактерияларды сандық анықтау, сондай-ақ стерильді емес дәрілік заттарға жіберілуге рұқсат етілген белгілі микроағазаларды анықтау болып табылады.
Лиофильді экстрактың микробиологиялық тазалығын анықтау ҚР МФ т.1, 5.1.4 талаптары- на сәйкес зерттеулер жүргізілді. Зерттеу нәтижелері кесте - 2 берілген.
173
Кесте 2 - Микробиологиялық тазалығына анықтау нәтижелері
|
Нормативті құжат талаптары |
Іс жүзінде алынған нәтиже |
|
Өмір сүруге қабілетті аэробты бактериялар 105- ден артық болмауы керек |
Етті-пептонды агар қоректік ортасы 104 - 250000 105 - 150000 |
|
Қалыпты және ашытқы саңырауқұлақтар 104-нен артық болмауы керек |
Сабуро ортасы 103 - 210000 Сипаттық колония жоқ |
|
Escherichia coli болуы рұқсат етілмейді |
Эндо ортасы Сипаттық колония жоқ |
Кестеден көрініп тұрғандай, итмұрын лиофильді экстракты микробиологиялық таза, сипаттық колониялар жоқ екендігі анықталды.
5. Итмұрын лиофильді экстрактындағы аскорбин қышқылының сандық мөлшерін анықтау (ҚР МФ т.1, 2.2.25).
Сыналатын ерітінді. 50 мг (нақты навеска) лиофильді экстрактың дәл өлшендісіне 50 мл 2 М хлорсутек қышқылын қосып, араластырылды, 2 М хлорсутек қышқылымен 100.0 мл көлемге дейін жеткізілді және сүзілді. 1.0 мл алынған фильтратты 2 М хлорсутек қышқылымен 100.0 мл көлемге дейін жеткізілді.
Кесте 3 - Итмұрын лиофильді экстрактысының сапалық көрсеткіштері
|
№ |
Көрсеткіштер |
Нормативті құжат бойынша |
Нәтижелері |
|
1 |
2 |
3 |
4 |
|
1 |
Сыртқы түрі |
Итмұрын лиофильді экстракты ашық-қоңырдан қанық-қоңыр түске дейін, жеңіл борпылдақ аморфты ұнтақ. |
|
|
2 |
Иісі, дәмі |
қышқылтым-тәтті дәмді өзіне тән иісі бар |
|
|
3 |
Ерігіштігі |
суда өте жақсы ериді, спиртте аз ериді, диэтил эфирінде іс жүзінде ерімейді |
|
|
4 |
Кептіргендегі масса шығыны |
5%-дан артық емес |
2,62±0,4% |
|
5 |
Өзі екендігі спектрофотометриялық әдіс жұқа қабатты хроматография |
Толқын ұзындығы 244 нм Стандартты үлгі Rf = 0,60 |
244 нм Rf = 0,58 |
|
6 |
Сандық мөлшері аскорбин қышқылы |
0,3%-дан кем болмауы тиіс |
5,03±0,01% |
|
7 |
Микробиологиялық тазалығы |
Өмір сүруге қабілетті аэробты бактериялар 105-ден артық емес Қалыпты және ашытқы саңырауқұлақтар 104-нен артық емес Escherichia coli болуы рұқсат етілмейді |
104 - 250000 105 - 150000 103 - 210000 Сипаттық колония жоқ |
Салыстыру ерітіндісі. 50,1 мг (нақты навеска) аскорбин қышқылының ҚР МФ СҮ 2 М хлорсутек қышқылында ерітілді, ерітіндінің көлемін 2 М хлорсутек қышқылымен 100.0 мл-ге дейін жеткізілді. 1.0 мл алынған ерітіндіні 2 М хлорсутек қышқылымен 100.0 мл көлемге дейін жеткізілді.
Компенсациялық ерітінді ретінде 2 М хлорсутек қышқылын пайдаланып, сыналатын ерітінді және салыстыру ерітіндісінің 244 нм толқын ұзындығы жұтылу максимумында оптикалық тығыздығы өлшенді.
Параллельді салыстыру ерітіндісінің оптикалық тығыздығы өлшенді.
Сонымен, итмұрын лиофильді экстрактысының сапалық көрсеткіштерін анықтау нәтижелері кесте - 3 берілген.
Қорытынды: Итмұрын лиофильді экстрактысының МФ XI басылымы «Экстрактар» жалпы мақаласы бойынша сапалық көрсеткіштері: сырт түрі, иісі, дәмі, ерігіштігі, ылғалдылығы, өзі екендігі және сандық мөлшері, микробиологиялық тазалығы анықталды. Итмұрын лиофильді экстрактысы үшін сапалық көрсеткіштері және олардың мәндері белгіленді. Итмұрын лиофильді экстрактысының сапалық және сандық көрсеткіштері ҚР Мемлекеттік Фармакопеясы және МФ XI талаптарына толық сәйкес келеді.
Әдебиеттер
- Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Фармакопеясы Т.1.-Алматы, «Жібек-жолы» баспа үйі, 2009.,67-68, 70-71б.
- Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Фармакопеясы Т.2.-Алматы, «Жібек-жолы» баспа үйі, 2009.,108-109, 705-707б.
- Сергунова Е.В., Самылина И.А.,Мухамеджанова Д.М. Определение содержания биологически активных веществ в плодах шиповника, экстракте шиповника сухом и пищевом продукте, обогащенном экстрактом шиповника сухим // Фармация на современном этапе -проблемы и достижения: Научные труды НИИ Фармации. - М. - 2000. - т. XXXIX. - ч. 2. - с. 269-271б.
- Сергунова, Е. В. Исследования по стандартизации плодов шиповника и лекарственных форм на его основе: автореф. дис... .канд. фарм. наук: 15.00.02 / Сергунова Екатерина Вячеславовна. - М., 2002. - 24 с.
- Apak Resat. Spectrophotometric determination of ascorbic acid inpharmaceutical prodact // Anal. Lett. - 1992. V 22. - № 2. - p. 469-478.