АННОТАЦИЯ
Жұмыстың мақсаты: Инфильтраты таралған өкпе туберкулезімен ауыратын сыркаттардың қан плазмасындағы әлсіз жарқыраудың ацетилдеу түріне байланысты өзгеруін зертеу. Өкпе туберкулезімен ауыратын сыркаттарды химиотерапиялық емдеу кезiнде пайда болатын дәрілердің жанама, жағымсыз әсерлерi медицинаның замануи негізі дымәселердің 6ірі. Осыған байланысты туберкулезге қарсы фармакотерапияның мерзімін қысқартып және туберкулостатиктердің жағымсыз әсерін алдын-алу кәзіргі фтизиатрия мен клиникалық фармакологияның негізгі бағдарламасы болып табылады
Инфидьтраты таралған өкпе туберкулезімен ауыратын сыркаттарды қанының хемилюминесценттік уыттаеу көрсеткіші (ХЛУК) күшті ацетилдеу түріндегі науқастарда 26%-ға, орта ингибиторлы сырқаттарда оның мәні бақылау тобынан 80%-ға, күшті ингибиторлы топтағы науқастардың көрсеткішінен 42,8%-ға өседі, әлсіз ингибиторлы сырқаттарда ХЛУК-тің мәні
бақылау топтағы бақылау тобының көрсеткішінен бір еседен артық (134%- ға) өссе, күшті және орта ингибиторлы топтағы сырқаттардың көрсеткішінен сәйкес 85,7%-ға және 30%- ға жоғарылайды.
Кілт сөздер: Өкпенің, ацетилирования туберкулез, сверхслабоеқанның жарық түс
Кіріспе.Химиотерапиялық емдеу кезінде пайда болатын дәрілердің жанама, жағымсыз әсерлері замануи негізі мәселердің бірі. Осыған байланысты туберкулезге қарсы фармакотерапияның мерзімін қысқартып және туберкулостатиктердің жағымсыз әсерін алдын- алу кәзіргі фтизиатрия мен клиникалық фармакологияның негізгі бағдарламасы болып табылады [1]. Туберкулостатиктердің негативті жағымсыз әсерінен бауыр ағзаларының зақымдануы және дәрілік гепатиттердің орын алуына байланысты, арнайы туберкулезге қарсы антибактериялық емдік әдістерді тоқтатуға мәжбір ететін жағдай [1]. Дубровская Н.А. [1], Шмелев Н.А. [2] ғылыми дәректері ойынша туберкулезге қарсы химиотерапияның әсерінен дәрілердің теріс, жағымсыз, жанама әсерлері 13% және 61,3%-да орын алады, ал Мишин В.Ю. және б.а. [3] мәлiметтерi бойынша негізгі туберкулезге қарсы антибактериалды препараттардың жағымсыз әсерінен 45,5% науқастарда токсикалық жанама реакциялар, ал 37% сырқаттарда аллергиялық реакциялар орын алған. Негізінен препараттардың жағымсыз әсерлерi 15,6 есе жоғары iлеспелi сырқаттары бар туберкулезбен науқастарда және бұл жағдай олардың генетикалық фонымен тікелей байланысты, Нр-2-2 фенотипті, ГИНК-ті нашар инактивациялайтын науқастарды емдегенде 100%-да дәрілердің жанама әсерi орын алады, кездеседi [4]. Убайдуллаев А.М. және т.б. деректерi бойынша өкпе туберкулезi химиотерапиясының әсерінен Нр1-1 фенотипті сырқаттарда бауырдың зақымдануы 51, 6%да, ал жалпы науқастарда 21,4%-да кездескен [5,6]. Антибактериалды химиотерапияның әсерінен өкпе туберкулезді науқастардың қанындағы липидтердің еркін радикалды асқын тотығуы мен антитотықтырғыш жүйесінің интегралдық көрсеткіші 1, 2 және 3 айлық емнен кейін күшті ингибиторлы топта 20,4%, 47,2% және 86%-ға ғана өссе, орта ингибиторлы топта 48,6%, 82% және 167,4%-ға, ал әлсіз ингибиторлы
науқастарда 64,5%, 94,5% және 209,9%-ға сәйкес жоғарылады[7,8].
Жұмыстың мақсаты: Инфильтраты таралған өкпе туберкулезімен ауыратын
сыркаттардың қан плазмасындағы әлсіз жарқыраудың ацетилдеу түріне байланысты өзгеруін зертеу
Зерттеу әдістері. Қан плазмасының хемилюминесценттік қасиеттері Орманов Н.Ж. [9] әдісімен анықталды.Хемилюминесценттік көрсеткіштерді қолданып, хемилюминесценттік уыттану көрсеткіші келесі өрнек арқылы анықталды:
СпЖн ӘЖЖҚн АТРТЖн
ХЛУК = СпЖб + ӘЖЖҚб + АТРТЖб
(1)
мұнда: СпЖн-спонтанды жарқырау; ӘЖЖҚ-әсерленген жалпы жарқыраудың қосындысы; АТРТЖ - асқын тотық радикалдарының түзілу жылдамдығы; н- науқас; б- бақылау.
Бауыр жасушаларының ацетилдеу белсенділігі стандартты изониазидтті сынақ арқылы Киселева Т.А [10] әдістері арқылы анықталды.
Зерттеу нәтижелері. Өкпе туберкулезінің инфидьтраты таралған(ИТ) сырқаттардың қан плазмасында әлсіз жарқыраудың деңгейі ацетилдеу үрдісіне байланысты әртүрлі деңгейде өзгереді. Бұл сырқаттардың қанындағы әлсіз спонтанды жарқыраудың деңгейі күшті ингибиторлы (КИ) сырқаттарда дені сау адамдардың көрсеткішіне қарағанда 61,7%-ға көтерілді, иницирленген әлсіз жарқыраудың жалпы қосындысының мөлшері 73,7%- ға жоғарылайды, осындай өзгерістер АТРТЖ зерттегенде орын алады.
Орташа ацетилдеу түріндегі өкпе құрт ауруының инфильтраты таралған түріндегі сырқаттардың қанында әлсіз спонтанды жарқыраудың мөлшері дені сау адамдардың көрсеткішімен салыстырғанда бір еседен артық (129,4%) өседі, иницирленген жалпы жарқыраудың және АТРТЖ дені сау адамдардың көрсеткішімен салыстырғанда 145,2%-ға және 144,4%-ға өседі.
Әлсіз жарқыраудың ең үлкен мәні өкпе туберкулезімен сырқаттар қанының әлсіз ингибиторлы науқастарында орын алады, спонтанды әлсіз жарқыраудың өсуі деңгейі дені сау адамдардың көрсеткішінен екі есе (200%) өседі, иницирленген жалпы жарқыраудың қосындысы мен АТРТЖ екі еседен артық (216,7% және 315,7 %) жоғарылайды.
ИТ ӨТ сырқаттардың қанының ХЛУК күшті ацетилдеу түріндегі науқастарда 26%- ға, орта ингибиторлы сырқаттарда оның мәні бақылау тобынан 80%-ға, күшті ингибиторлы топтағы 135
науқастардың көрсеткішінен 42,8%-ға өседі, әлсіз ингибиторлы сырқаттарда ХЛУК-тің мәні бақылау топтағы бақылау тобының көрсеткішінен бір еседен артық (134%- ға) өссе, күшті және орта ингибиторлы топтағы сырқаттардың көрсеткішінен сәйкес 85,7%-ға және 30%- ға жоғарылайды.
Кесте 1- Өкпе туберкулезінің инфильтраты таралған сырқаттар қаны плазмасындағы хемилюминесценттік қасиетінің ацетилдеу түріне байланысты өзгеруі
|
^Өресхкіштер Топтар |
Хемилюминесценттік көрсеткіштер |
|||
|
Спонтанды жарқырау (кв/сек) |
ӘӘЖЖҚ (103кв ) |
АТРТЖ (кв/сек) |
ХЛУК (шб) |
|
|
1. Жалпы |
3,4 ± 0,09 |
32,3 ± 1,9 |
108 ± 7,5 |
1,0 ± 0,01 |
|
Күшті ингибитор |
5,5 ± 0,27* |
56,1 ± 2,8* |
187 ± 9,3* |
1,69 ± 0,08* |
|
Орта ингибитор |
7,8 ± 0,31* |
79,2 ± 3,1* |
264±13,1* |
2,38 ± 0,3* |
|
Әлсіз ингибитор |
10,2± 0,33* |
102,3 ± 4,3* |
341±10,2* |
3,1 ± 0,02* |
Нұсқама: *- р-0,05 бақылау тобымен салыстырғандағы дәлдік көрсеткіш;
Алынған мәліметтер өкпе туберкулезінің ИТ сырқаттар қаны плазмасындағы еркін радикалды үрдістерінің көрсеткіші ацетилдеу түріне тікелей байланысты екенін көрсетті, олардың өсу деңгейлері әлсіз ингибиторлы тобында ең үлкен нәтижеге ие болса, күшті ингибиторлық тобында төменгі деңгейде, бірақ дені сау адамдардың көрсеткіштеріне қарағанда жоғарғы деңгейде болады.
Қорытынды
Инфильтраты таралған өкпе туберкулезімен ауыратын науқастар қанының хемилюминесценттік уыттану көрсеткіштері сырқаттардың ацетилдеу түріне тікелей байланысты екені анықталды. Күшті ингибиторлы науқастарда бұл көрсеткіш орта және әлсіз ацетилдеу түріндегі науқастарға қарағанда 30% және 46,2% төмендеді, бірақ бақылау тобы на қарағанда 26% жоғары деңгейде орын алды.
ӘДЕБИЕТТЕР
- 1.Дубровская Н.А. Клинико-иммунологические проявления побочных действий рифампицина при лечении больных туберкулезом легких: автореф канд. мед. наук. - М. - 1984. - С. 30.
- .Шмелев Н.А., Степанян. Побочные действия противотуберкулезных препаратов // Проблемы туберкулеза.- 1977, №4. - C.24.
- .Мишин В.Ю., Васильев И.А., Макиева В.Г. Частота, характер и диагностика побочных реакции у больных туберкулезом легких при химиотерапии основными препаратами.// Проблемы туберкулеза. - 2003. - №7. - С.24-29.
- .Ташбулатова Ф.К. Профилактика побочных реакции противо-туберкулезных препаратов при туберкулезе легких у больных с различным генетическим фоном // Проблемы туберкулеза и болезней легких. -2003. - №6. - C. 17-20.
- Убайдуллаев А.М., Ташпулатова Ф.К., Казаков К.С. Частота и характер рецидивов побочных реакции с разными фенотипами гаптоглобулина при химиотерапии туберкулеза легких // Проблемы туберкулеза. -1998. - №4. - C.23-24.
- Скакун Н.П., Табачук О.Е. Сравнительная гепатоксичность изониазида, рифампицина и этамбутола // Проблемы туберкулеза. - 1991. - №10. - С.77-79.
- .Бисимбаева С.Б., Орманов Н.Ж. Инфильтраты шектелген өкпе туберкулезді науқастардың эритроциттеріндегі ЛАТ өнімдерінің ацетилдеу типіне байланыс ты өзгеуі// «Қазақстан Фармациясы: ғылым,білім және өндіріс интеграциясы» Халықаралық ғылыми тәжірибелік конфер. матер. ОҚММА. -Шымкент. -2009(2). -341-342 бет.
- . Бисимбаева С.Б., Орманов Н.Ж. Өкпе туберкулезімен ауыратын науқастар жағдайының «Прооксидант-Антиоксидант» жүйесінің ацетилдеу түріне байланысты өзгеруі // Здоровье и болезнь -2009. -№4(80)-С.113-115.
- .Әділбекова Д.А., Орманов Н.Ж.,Жумабаев У.А. Использования хемилюминесцентного свойства сыворотки (плазмы) крови для диагностики хронической интоксикации соединениями фосфора// Методическая рекомендация. -Шымкент,1993.-16с.
- . Гармонов С.Ю., Киселева Т.А., Салихов И.Г., Евгеньев М.И., Шитова Н.С., Полехина О.В., Погорельцев В.И. Оценка фенотипов ацетилирования и окисления у больных сахарным диабетом 2 типа // Нижегородский медицинский журнал. - 2005. - № 3. - С. 29-35.