ТҮЙІН
Мақалада жедел уланған ауруларды гипербариялық оксигенация әдісімен емдеу бойынша, сонымен қатар басқа этиологиясы бар науқастанғандарға нақты дәлелдер келтірілген. Автор бірнеше аруларда гипербариялық оксигенацины қолдануға клиникалық тіркемелерге өзгеріс енгізуді үсынады.
Кілт сөздер: гипербариялық оксигенация, өлім-жітім, жедел улану.
ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2050» стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына жолдауында «Ұлт денсаулығы - біздің табысты болашағымыздың негізі» тармағында сапалы және қол жетімді медициналық қызметтер көрсетуімен қамтамасыз ету жөнінде кеңінен тоқталып өтті. Осыған байланысты соңғы жылдары науқастарды емдеуде гипербариялық оксигенацияның емдеудің клиникалық тіркемелерінде гипербариялық оксигенацияның тек қана антидот ретінде пайдаланудан басқа кешендік емдеудің қүрамына ілінбей қалғаны жасырын емес.
Зерттеудің мақсаты. Гипербариялық оксигенацияның клиникалық тіркемелерде кездеспейтін жедел уланулардағы қолданысындағы нәтижесінің тиімділігін нақтылау. Оның өлім-жітім көрсеткішіне әсерін айқындау. Алынған деректерге сүйеніп, клиникалық тіркемелерге өзгеріс еңгізуге үсыныс жасау.
Зерттеудің материалдары мен әдістері. Т.О.Орынбаев атындағы Облыстық жоғары қысымды оттегімен емдеу орталығы 2008-2012 жылдар аралығындағы токсикология бойынша жылдық есептері, науқастардың медициналық картасы және Қарағанды, Алматы қалаларының токсикология бөлімшелерінің бір- бір жылдық сапалық көрсеткіштері.
- Кесте -2008-2012 жылдар арлығындағы токсикологиялық қызметтің сапасы
|
Көрсеткіштер |
Жылдар |
||||
|
2008 |
2009 |
2010 |
2011 |
2012 |
|
|
Емделген науқастардың саны |
2935 |
3101 |
2445 |
2273 |
2485 |
|
Төсек орын айналымы |
107,5 |
118,4 |
94,2 |
87,5 |
117,9 |
|
Төсек орынның орташа үзақтығы |
3,3 |
2,6 |
3,6 |
3,8 |
3,5 |
|
Өлім-жітім саны |
39 (1,32%) |
29 (0,93) |
32 (1,3%) |
23 (1,01%) |
16 (0,64%) |
- Кесте - Емделген науқастардың улану түрлері мен сандық көрсеткіштері
|
Уланудың нозологиялық түрлері |
Жылдар |
||||
|
2008 |
2009 |
2010 |
2011 |
2012 |
|
|
Күйдіргіш умен улану |
187 |
187 |
186 |
220 |
247 |
|
Дәрі-дәрмекпен улану |
546 |
559 |
440 |
532 |
655 |
|
Алкогольді ішімдіктермен улану |
1538 |
1702 |
1334 |
875 |
790 |
|
Көміртегі тотығымен және табиғи газбен улану |
266 |
254 |
217 |
327 |
430 |
|
ФОҚ-мен улану |
2 |
4 |
11 |
7 |
- |
|
Есітркілермен улану |
18 |
16 |
19 |
10 |
22 |
|
Мүнай өнімдерімен улану |
28 |
20 |
35 |
51 |
47 |
|
Жәндік улармен улану |
251 |
178 |
109 |
163 |
178 |
|
Өсімдік уымен улану |
34 |
88 |
51 |
60 |
35 |
|
Бояулармен улану |
44 |
36 |
18 |
15 |
1 |
|
Уланудың басқа түрлері |
21 |
57 |
4 |
13 |
81 |
Зерттеу нәтижелері. Науқастардың бөлімшеге түсіп емделуі алғашқы жылдармен салыстырғанда едәуір төмендегені байқалады. 2008 жылмен 2012 жылдың ішіндегі емделіп шыққан науқастардың саны 25%- ға азайғаны байқалады. Зерттелген жылдар аралығындағы жедел уланулардың ішінде 1-ші орынды алкоголь және оның суррогаттарымен жедел улану, 2-ші орынды дәрі-дәрмекпен жедел улану, ал 3-ші орынды көмір тотығы мен табиғи газбен улану иеленіп, олар бүрынғыша өз орындарын сақтап қалған. Алайда, жыл өткен сайын олардың сандық көрсеткіштері мен уланулардың өзара салмағы үлкен өзгеріске енген. Алкоголь және оның суррогаттарымен жедел улану 2008 жылы барлық жедел уланулардың 52,4% қураса, ал бул көрсеткіш 2012 жылы 31,7% төмендеген, дәрі-дәрмекпен жедел улану 2008 жылы барлық жедел уланулардың 18,6% қураса, ол 2012 жылы 26,34%-ға артқан. Сондай-ақ жиілігі жағынан 3-ші орынды иемдеген көмір тотығы мен табиғи газбен улану 9,6%-дан (2008 ж.) 17,29%-ға (2012 ж.), яғни екі есеге жуық артқан.
Өлім-жітімі жоғары болып келетін күйдіргіш улармен уланудың жиілігі барлық уланулардың ішінде 6,37%-ды (2008 ж.) 9,93%-ды (2012 ж.) қурап, яғни 1,5 есеге жуық артқаны байқалады. Алайда, осы улану
түрімен түскен науқастардың өлім саны бурынғыша болып келгенімен олардың арасындағы өлім-жітім 6,9%- дан (2008 ж.) 4,04%-ға дейін (2012 ж.) кеміген. Алкоголь және оның суррогаттарымен улануда өлім-жітім көрсеткіші 1,17%-дан 0,63 %-ға дейін азайған. Ал, дәрі-дәрмекпен жедел уланудағы осы көрсеткіш 0,54%-дан 0,15%-ға дейін кеміген. Осы көрсеткіштерді республикадағы көршілес ірі қалаларда орналасқан (Алматы, Қарағанды қалаларында) токсикология бөлімшелерінің сапалық көрсеткіштерімен салыстырғанда да оң нәтижені байқауға болады.Қолда бар деректерді салыстырып көргенде оған көз жеткіземіз.
Мысалы, 2013 жылы Қарағанды қаласындағы токсикология бөлімшесінде күйдіргіш улармен улануда өлім-жітім 6,3%, 2011 жылы Алматы қаласында 5,17% болған, ал сол жылдары зерттеудегі бөлімшеде осы уланудың түрі бойынша өлім-жітім 5,8% (2010 ж.) және 3,6%-ды (2011 ж.) қураған. Дәрі-дәрмекпен уланулардағы бул көрсеткіште солай бағыт алған. Яғни, Қарағандыда 0,89%-ға, Алматыда 1,26%-ға ие болса, Шымкентте ол көрсеткіш өз жылдарына сай 0,23%, 0,37% болған. Немесе алкогольды ішімдіктермен уланғанда сырт қалаларда 1,85%-ды және 1,43%-ды қураса, ол көрсеткіш зерттеліп жатқан қаладағы бөлімшеде жылдарына сай 1,43%-ды, 1,25%-ды қураған.
Зерттеу нәтижелерін талқылау. Зерттеудің алғашқы жылдарында жедел уланулармен науқастардың стационарлық көмекке жиі жүгінгендігі және олардың соңғы жылдары азаюының басты себебі турғындар арасында салауатты өмір салтының қалыптасуының алғашқы көрінісі екендігін мойындауымыз керек десек те, оның ішінде жедел уланудың басым көпшілігін қурайтын (52,4%) алкогольдік ішімдіктермен уланудағы алкогольдік заттардың сапасының жақсаруы, қолдан жасалатын ішімдіктердің азайып, оларға жүргізілетін қадағалау мен бақылау шараларының күшейтілгенінің жемісі болса керек. Жалпы уланулардың санының азаюын осымен де түсіндіруге болады. Жүргізілген зерттеу жылдар аралығында елдегі нарықтық экономиканың қалыптасуы мен психоэмоционалдық факторлардың күрделенуі, шиеленісуі дәрі-дәрмекпен суицидтік жолымен уланудың өсуіне алып келгенін жасыруға болмайды.
Ал, көміртотығы және табиғи газбен уланудың екі есеге жуық артуы бурынғыдай пеш муржаларының уақтылы тазаланбай, жаңа жылу қондырғылардың пайдалану технологиясын дурыс жүргізбеу мен оны толық меңгермеу болып отырса да, осы өңірге жаңадан қоныс аударған (Өзбекстаннан) турғындардың санының артуымен де түсіндіріледі. Емдеудегі өлім-жітім көрсеткішінің жоғары болып туратын күйдіргіш әсері бар улармен уланудың артуы әлі де болса жоғары концентрациялы сірке қышқылының сауда орындарында еркін сатылуы мен нарықтық экономикадағы адамдар арасындағы қарым-қатынаста кездесетін психоэмоционалдық ахуалдың турақсыздық салдарынан туындап отырған жағдай екені белгілі. Уланудың барлық түрлеріндегі емдеудің ең бағалы көрсеткіші болып есептелетін - өлім-жітімнің төмендегі стационарға дейінгі медициналық көмек пен стационарлық кешенді ем сапасының артуымен байланысты және соңғы жылдары клиникалық жағдайда экстракорпоральды детоксикациялық әдістердің кеңінен енгізілуі арқасында байқала бастады.
Бул мақсатта соңғы жылдары гипербариялық оксигенация сеанстары клиникалық тіркемелерде белгіленбеген жедел улануларда (жәндік және өсімдік улармен, дәрі-дәрмекпен, бояулармен ж.т.б. улануларда) және сонымен қатар басқа да этиологиялық себептері бар науқастарға (жүктілік гестозы, баланың жатыр ішілік гипоксиясы, фетоплаценталық шамасыздық, жатыр ішілік баланың гипотрофиясы, жүктілік кезіндегі экстрагениталдық паталогиялар, әр түрлі генездегі энцефалопатияларда, операциядан кейінгі ішек салдануы, постгеморрагиялық анемия, ишемиялық инсульт, сепсистік жағдай ж.т.б.) жүргізіліп оң нәтиже алынды. 2010 жылы барлығы 3610, 2011 жылы 5799 ал 2012 жылы 3356 баросеанстары жүргізілді.
Қарағанды және Алматы қалаларында бөлімшелердің сапалық көрсеткіштерімен салыстырғандағы оң нәтижені де зерттеген бөлімшедегі мүмкіншілігі мол, гипербариялық оксигенация жүргізуге арналған көп түрлі барокамерасы бар (көп орынды «Арыс-МТ» барокешені, «Қазақстан-МТ» жылжымалы транспорттық ауа-оттегі барокамерасы, «БЛКС-03» бір орынды барокамералары) мекемеде емделгенімен уғынуға болады. Әрине, барлық токсикология бөлімшелері стандарттық клиникалық тіркемелерді басшылыққа ала отырып емдеу шараларын жүргізеді. Ал, зерттеліп отырған токсикология бөлімшесінде уланудың көптеген түрлеріне экстракорпоральды детоксикация әдісі ретінде гипербариялық оксигенация кеңінен қолдана алады. Өлім- жітімнің төмен дәрежеде болуы да бір жағынан соның арқасында болса керек. Токсикологиялық зақымданудың патогенезінде жалпы гипоксияның орын алуы ерекше. Гипербариялық оксигенация гипоксияның барлық түрлерінде патогенетикалық негізделген ем болып есептелінеді.
Қорытынды. 1. Өткен жылдардың емдік көрсеткіштеріне шолу зерттеулерін жүргізу, оларға назар аудару келешектегі мақсатты шараларды уйымдастыруға, жоспарлауға тиімділік әкелуге өз ықпалын тигізеді. 2. Жедел уланулардың алдын алу мақсатында турғындар арасында салауатты өмір салтын қалыптастыру шараларына көп көңіл аудару қажет. Бул шаралар жедел уланулардың алдын алуға үлкен ықпал етеді. 3. Өлім- жітімі жоғары болып табылатын күйдіргіш улардың ішінде сірке қышқылының жоғары концентрациялы ерітінділерін (70%) еркін сауда жүйелерінен сатуға тиым салынып, концентрациясы төмен, көп мөлшерін қабылдағанда жедел улануды шақырмайтын концентрациясы төмен ерітінді даярлау жолын қарастыру лазым. 4. Гипербариялық оксигенацияны кеңінен қолдану мақсатында көрсетпесі бойынша токсикологиялық науқастарды емдеу тіркемелеріне (баротехникасы бар емдеу мекемелеріне) өзгеріс жасау қажет.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Голиков С.Н., Саноцкий И.В., Тиунов Л.Н. Общие механизмы токсикческого действия.Л.:Медицина, 1986. - 280с.,илл.
- Лужников Е.А. Клиническая токсикология. Учебник. М.:Медицина, 1999. - 416с.
- Общая токсикология. Под ред. Курляндского Б.А. М.: Медицина, 2002. - 608с., илл.
- Руководство по гипербарической оксигенации. Под ред.С.Н.Ефуни.М.:Медицина,1986. - 416с., илл.
- Тулеев И. Клиникалық токсикология. Шымкент, 2013. - 592 бет.
- Клиническая токсикология детей и подростков. Часть вторая. Под редакцией Марковой И.В., Афанасьева В.В., Цыбулькина Э.К. Санкт-Петербург, 1999. -С. 115-123.
- Тулеев И. И др. Применение гипербарической оксигенации при остром отравлении алкоголем и его сурроготами. Гипербарическая физиология и медицина. М.:Медицина.- 2003.- №3.- С. 4-5.
РЕЗЮМЕ