Таным

 Қазақ этнолингвистикасына келсек, Ə.Қайдар, Е.Жанпейісов, М.М.Копыленко сынды ғалымдар теориялық негіздемелер жасауда, зерттеу нысанын, мақсатын, мүддесін жəне əдіс-тəсілдерін айқындауда көп еңбек сіңірген. Мақал-мəтелдердің (ММ) этнолингвистика тұрғысынан зерттелуіне толыққанды негіз бар. Өйткені ММ көне заманнан бері өмір сүріп келеді. Олардың тұла бойы тарихқа толы. Тілді халықтың рухани мəдениеті мен тарихымен, салт-дəстүрімен, ұлттық дүниетанымымен байланыстыра зерттеуді мақсат ететін этнолингвистика ММ-дің этнолингвистикалық сипатын да анықтайды. Дəлірек айтсақ, ММ-дің мағыналарының қалыптасуындағы уəждерін зерттейді. Р.К.Атаханованың айтуы бойынша, «мағына қалыптасуындағы уəждері дегенді ММ-дің шығуына негіз болған жағдайлар деп түсінеміз» [1].
2009
Тег: Шетел тілі Таным

Өнер туындысының теориялық қағидаларына сүйенсек, «сана — шындықтың сəулесі болса, адам санасының мазмұны — сол адам таныған шындық екені мəлім. Сонда əдеби-шығармашылық мазмұн — өз эстетикалық идеалының тұрғысынан суреткер таныған ақиқат өмір де, пішін — осы шындық тұтастырыла жинақталған көркем образдар жүйесі, яки əдеби қаһармандар өмірі екенін түсіну қиын емес» деп жазған академик З.Қабдолов пікірін назарда ұстаймыз [1]. Басы ашық бір жайт бар: ол — жақсы мазмұнға лайықты пішін қажет екендігі. Осы тұрғыдан келгенде, əдебиеттің уақыттық екенін ескере отырып, белгілі бір өнер туындысының дүниеге келген сəті, яғни кезеңі, мен уақыт өте келе, бір зерттеуші еңбегіне арқау болған кезеңді, уақытты салыстыруға болмайды.
2011
Тег: Таным

Тілдік тұлғаның жады тіл жүйесінің заңдылықтары мен лексика-фразеологиялық қазынасын ана сүтімен бойға дарытумен қатар, ұланғайыр білімді түрлі мəтіндерден алады, яғни өз ғұмырында оқыған сан алуан кітаптар қайтсе де оның жадында өз ізін қалдырады. Ол із шығарманың мазмұны, сюжеттік желісі, образдар жүйесі ғана емес, автордың немесе кейіпкердің тілдік тұлғаға ерекше əсер еткен сөзқолданысы да болуы мүмкін. Ондай сөзқолданыс жеке сөз, сөз тіркесі, сөйлем немесе мəтін фрагменті ретінде оқырман жадында өзінің бейнелілігімен, құрылымдық əсерлілігімен, көп мағыналылығымен еріктен тыс сақталып қалады да, кезі жеткен, қажет болған уақытта қайта еске түсіріліп, жаңа жағдайда, жаңа мəтінде пайдаланылуға бейім болады.
2011
Тег: Таным

Тіл таным негізінде түзілген əлем туралы біліммен, оның адам санасындағы көрінісімен тығыз байланысты. Тіл арқылы көріністен сана қалыптасады. Тіл мен сана арасындағы сабақтастықты ғалым А.Байтұрсынұлы: «Сөз өнері адам санасының үш негізіне тіреледі: 1) ақылға, 2) қиялға, көңілге. Ақыл ісі — аңдау, яғни нəрселердің жайын ұғыну, тану, ақылға салып ойлау, қиял ісі — меңзеу, яғни ойдағы нəрселерді белгілі нəрселердің тұрпатына, бейнесіне ұқсату, бейнелеу, суреттеп ойлау; көңіл ісі — түю, талғау.
2011
Тег: Таным

Мақалада психикалық жай-күйлер лексикасының танымдық ерекшеліктері, олардың ұлттық сипаты сөз болады. Психикалық жай-күй мəселесінің адамтану ғылымында маңызы зор, себебі психикалық жай-күй адам іс-əрекетінің сипатын айқындайды, атап айтқанда, оның мінез-құлқын, жүріс-тұрысын, қай халық өкілі екендігін, ұлттық болмысын т.б. қасиетін анықтайды. Осындай психологиялық негізде көрініс беретін белгілер тілдік тұрғыдан талданды. Мақалада сөз болған мəселелер адамның психологиялық ерекшелігінен туындайтын психикалық жай-күйлердің тілдік көрінісі мен табиғатын айқындауға бағытталған жəне қазіргі таңда қоғам қажеттігін өтейтіні даусыз.
2013
Тег: Психология Таным

Қазіргі қазақ тілінің антропологиялық бағыттағы зерттеулерінде түр-түске ерекше көңіл бөлініп, тың зерттеулер жасалынып жүр. Қоршаған ортадағы шындықты көп жағдайда түр-түс арқылы қабылдаймыз жəне де түр-түс атаулары əр халықтың мəдени коды болып табылады. Авторлар түр-түс арқылы қалыптасқан символдар жəне символдың өзіне тəн архетиптілік, уəжділік жəне бейнелілік секілді негізгі белгілерін сөз етеді. Шетелдік ғалымдардың пікірлеріне сүйене отырып, символға тəн белгілердің ерекшеліктерін көрсетті.
2013
Тег: Таным

 Мақалада Рамазан Тоқтаровтың «Абайдың жұмбағы» романындағы тартыс пен характерді ашу үшін, ең алдымен, Абай өмір сүрген заман жан-жақты қарастырылды. Р.Тоқтаровтың шығармашылық жолы, əр жылдары жарық көрген романдарының тақырыптық, көркемдік сипаты туралы қысқаша айтылады. Ең бастысы — осынау романдар шоғырында «Абайдың жұмбағы» шығармасының алар орнына ерекше екпін түсірілді. «Абайдың жұмбағы» романының құрылымы мен кейіпкерлер жүйесі, мінез бен тартыс т.б. пайымдала келіп, авторлық ұстаным, негізгі идеяның жүзеге асуы, Абай феноменінің даналыққа ұласып, жалпақ жұрт үшін жұмбаққа айналуы, басқа да мəселелер авторлық көркемдік тəсілдер аясында қарастырылды.
2015
Тег: Таным