«Мальабсорбция», немесе «ішек сіңірілуінің бүзылуы», бүл термин ішектік асқорыту және сіңірілудің гендік немесе ферменттік жүйе кемістігіне байланысты метаболизм бүзылыстары жатады[1].
Гастроэнтерологтардың 1977 жылғы Дүниежүзілік VI конгресінде метаболизм бүзылыстарына алып келетін асқорыту немесе ішектік сіңірілудің бүзылыстары мальабсорбция синдромы ретінде қарастырылды [2]. Балалардағы және ересектердегі мальабсорбция синдромының себептері әртүрлі аурулар болып табылады. Солардың ішінде, целиакия және лактазды жетіспеушілік кездерінде, мальабсорбция синдромы міндетті түрде бірге жүрсе, ал басқа ауруларда (мысалы, гистиоцитоз) бүл синдром тек бір көрінісі ретінде көрінеді. Бірінші жағдайда асқазан-ішек жолдарының зақымдануы біріншілік және айқындаушы болып табылады, ал екінші жағдайда - екіншілік немесе міндетті емес [3]. Мальабсорбция синдромы жедел (мысалы, ішек инфекциясы кезінде) және созылмалы ауруларда да дамиды. Созылмалы аурулар кезінде жиірек дамып, ажырату диагностикасын жүргізгенде қиындықтар тудырады. Балалардағы мальабсорбция синдромы аса қауіпті, кең таралған патология болып табылады.
Оңтүстік Қазақстан өңіріндегі мальабсорбция синдромының ағым ерекшелігі бойынша 2-14 жас аралығындағы 20 науқас бала біздің бақылауда болды, оның ішінде 6-11 жас аралығындағы балалар басым. Науқас балаларды клиникалық зерттеу Облыстық балалар ауруханасының арнайы гастроэнтерология бөлімшесінде жүргізілді. Аурудың диагнозы науқастың анамнезі, клиникалық және зертханалық-аспапты зерттеулер (биохимиялық, рентгенологиялық, эндоскопиялық, копрологиялық, УДЗ-зерттеу, т.б.) нәтижелерінде қойылды.
Мальабсорбция синдромы 40 % (8 балада) - созылмалы постинфекционды энтероколит фонында, 25% (5 балада) - гепатобилиарлы жүйе бойынша, 15% (3 балада) - ішек дисбактериозы, 5% (1 балада) -нейроэндокринді түрі, 15% (3 балада) - этиологиясы анықталмаған.
Ең жоғары па йызды біріншілік генездегі жүре пайда болған мальабсорбция синдромы қүрады, оның ішінде ересек жастағы балаларда басымырақ байқалды, себебі созылмалы постинфекционды энтероколит кезінде көмірсулардың, ақуыздардың, дәрумендер мен минералдық заттардың сіңірілу гидролизі бүзылады [4], сонымен қатар ішектің қүрылысы өзгеріп, иммунитеті бүзылады (D.Vyas et al.,1985). Ішек арқылы кеткен клеткалық массамен бірге күнделікті бала организмі 20 грамм, қалыпты жағдайда реабсорбцияланатын, майлар мен ақуыздарды жоғалтады. Аш ішек ақуыздық-энергетикалық жетіспеушілікке өте сезімтал.Тағамдық заттардың жетіспеушілігі салдарынан клеткалардың қызметіне әсер ететін спецификалық нутриенттердің (мысалы, В12-дәрумені, фолий қышқылы, ауыстырылмайтын аминқышқылдары, т.б.) дефициттері байқалады. Бүлардың патогенетикалық даму себептеріне: ішектің шырышты қабатының өзгеруі; панкреатикалық липаза секрециясының төмендеуі; өт қышқылдарымен майларды ыдырату мен сіңіру процестерінің бүзылуы; ішек дисбактериозы [4] . Ересек жастағы балалар арасында жүре пайда болған мальабсорбция синдромының жиірек кездесу себебі, жүргізілген емдік және айығу шараларының дүрыс жүргізілмегендігінен, аурудың жиі қайталануы мен болжамын дүрыс айқындамауы.
Мальабсорбция синдромының клиникасы көптүрлі және, классикалық вариантында, патологиялық қоспаларсыз немесе қоспалары (шырыш, жалқық, т.б.) бар сүйық нәжіспен сипатталады [3].
Біздің бақылауымыздағы барлық науқастарда клиникалық көрінісі мына шағымдармен сипатталған: тәбетінің төмендеуі, іштің кебуі, физикалық дамудың артта қалуы, патологиялық қоспасы бар иісі жағымсыз нәжіс, полигиповитаминоз белгілері, тері мен тырнақтарының трофикалық өзгерістері, гипопротеинемиялық ісінулер, тахикардия түріндегі электролиттердің алмасу бүзылысы, артериалды гипотония, шөлдегіштік, бүлшықеттегі ауырсыну мен бүлшықет әлсіздігі, сіңірлік рефлекстің төмендеуі, аритмия, аяқ-қолдарының үюы.
Бақылауда болған балалардың 65%-да дене салмағының төмендеуі, бойының өсуінің артта қалуы, инфантилизм байқалса, 35%-да остеопороз, остеомаляция, бүлшықет атрофиясы, ошақтық гиперпигментация, ал 20%-да кахексияға дейінгі өзгерістер байқалды.
Балаларда мальабсорбция синдромында дене салмағы төмендеуі мен физикалық дамудың артта қалу себебі көп, оларға негізгі нутриенттердің аз мөлшерде абсорбциялануы, осының салдарынан қүрылыс материалдарының жетіспеушілігі жатады. Ішек арқылы нәжіспен ақуыздың және басқа да заттардың жоғалуы белгілі. Ішек қуысына шығаратын интестиналдық клеткаларда ақуыз 8-12 пайызды қүрайды [4]. Ақуыздың биологиялық маңыздылығы организмдегі әртүрлі қызметімен анықталады: органдар мен тіндер қүрылымында пластикалық және қүрылыс материалы, клеткалар мен субклеткалық органеллалар қүрылыстарына қатысуы. Дене салмағының әр 100 грамм өсуіне организмде 18 грамм ақуыз немесе 2,9 грамм азот үсталып қалуы қажет [4]. Ақуыздың каталитикалық қызметі ақуыз-ферменттермен жүреді және энергетикалық материал ретінде қолданылады. Кейбір ақуыздар мен пептидті қосындылар гормон қызметін атқарады, оған гипофиздің кейбір гормондары, гипоталамустың либериндері мен статиндері, инсулин, ангиотензин, кининдер және т.б. жатады. Пептидті қосындыларға өсу факторлары мен эндорфиндер де жатады. Бөгде заттарға организмде спецификалық-иммундық қорғаныс қызметін де ақуыздар атқарады.
Зертханалық тексерулер нәтижесінде: барлық науқастарда I-III дәрежелі аралас генезді анемия, лейкопения; биохимиялық анализінде - альбуминдердің, холестериннің, темірдің, кальцийдің, магнийдің, фолий қышқылы деңгейлерінің төмендеуі, АЛТ мен AST-ның жоғарылауы байқалды.20% жағдайда ЭТЖ-ның төмендеуі мен гепатомегалия; 80% - ЭТЖ-ның жоғарылауы, бауыр паренхимасының диффузды өзгерісі анықталған.
Рентгенологиялық көрінісінде барлық науқастарда жіңішке ішекте - барий сульфаты қоспасы бағанының фрагментациясы, кілегей қабатының гиперплазиясы анықталған. Дуоденальды аспиратты егу кезінде микроорганизмдердің жоғарылауы байқалды.
Осыған байланысты, зерттеулер нәтижесіне сүйене келе, мальабсорбция синдромы қауіптілігі жоғары полиорганды зақымдалумен ерекшеленеді.
Балалардағы мальабсорбцияның әртүрлі формаларын дәл және өз уақытында диагностикалаудың маңызы зор және көптеген проблемаларды шешеді.
Патогенетикалық ем тағайындау үшін аргументтелген диагноз қоюдың маңызы зор. Мальабсорбция синдромын өз уақытында диагностикаламау, адекватты терапия жүргізбеу, мальабсорбция синдромында дамитын 70-тен аса аурулар мен синдромдардың және ауыр дәрежелі алмасу бүзылыстарының дамуына алып келіп, ерте жастағы балалардың ауруын жазуды қиындатып, болжамын нашарлатады.
Соған орай, Оңтүстік Қазақстан өңірінде жаңа диагностикалық әдістерді енгізу қажеттілігі жоғары.
Әдебиеттер
- Александров В.А., Рябчук Ф.Н.//Клинические лекции по педиатрии.-Москва-С-Пб.,2004.-С.381.
- Бельмер С.В., Хавкина А.И. Гастроэнтерология детского возраста. Медпрактика-М.,М.,2003. II том. С.151.
- Бельмер С.В., Гасилина Т.В., Мухина.Болезни тонкой кишки (синдром мальабсорбции). Гастроэнтерология детского возраста. Медпрактика-М., М.,2003. II том. С.151.
- Изачик Ю.А. Синдром мальабсорбции у детей.М.,1991. С.243, 245,249.