Мақалада ДДҰЕуропа аймағындағы және Қазақстандағы кадрлық ресурстардың жағдайына салыстырмалы талдау нәтижелері көрсетілген. Денсаулық сақтаудағы кадрлық ресурстар тапшылығына әсер ететін факторлар анықталды, сонымен қатар кадрлардың қартаюы, еңбекресурстарының миграциясы.
Өзектілігі. Көптеген зерттеулердің нәтижелері денсаулық сақтау қызметкерлерін дайындаудың сапасы мен санының, олардың таралу тығыздығының халық денсаулығы нәтижесіне және денсаулық сақтау саласындағы реформалардың жетістіктеріне оң әсерін растайды. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымының Еуропалық аймақтық 57 сессиясында қабылданған Еуропа аймағындағыденсаулық сақтау кадрларын дамыту стратегиясы денсаулық сақтау жүйесін нығайтудың анағұрлым маңызды құрамының бірі - кадрлық ресуртарды дамыту стратегиясы [1].
Денсаулық сақтау жүйесіндегі кадрлық ресурстың маңыздылығы келесі себептермен негізделеді:
- денсаулық сақтау секторының 80¿ бюджеті кадрлық ресурсқа тиесілі;
- медициналық көмектің сапасы, жетімділігі мен тиімділігі кадрлық ресурстардың тиімділігі мен сапасына байланысты;
- технологиялық, ұйымдастырушылық, сондай-ақ демографиялық және эпидемиологиялық өзгерістер (халықтың қартаюы, созылмалы паталогиялардың өсуі) саяси және экономикалық өзгерістер жиынтығы медициналық кадрлардың қажеттігінің өсуіне әкеледі.
Әлемдегі кадрлық ресурстардың жағдайы туралы баяндамада (2000 ж.) денсаулық сақтау жүйесін кадрлармен қамтамасыз етудің негізгі мәселелері ретінде, сондай-ақ кадрлардыбөлудің әркелкілігі, үдемелі және басқарылмайтын көшіп-қону, кадрлар тапшылығы, нашар еңбек жағдайлары және денсаулық сақтау саласының кадрлық ресурстар бойынша деректер базасының әлсіз болуыаталды. Мақаланың мақсаты ДДҰ Еуропалық аймағының және Қазақстандағы денсаулық сақтаудағы кадрлық ресурстардың жағдайын салыстырмалы бағалау болып табылады.
Зерттеу әдісі. Анализ жасауда ДДҰ және ЕК жариялаған кадрлық ресурстардың статистикалық көрсеткіштері, ҚР ДС және ӘЖМ ресми статистика мәліметтері қолданылды.
Нәтижелері. №1кестеде Еуропа аймағының және Қазақстандағы денсаулық сақтау кадрларымен халықтың қамтамасыз етілу көрсеткіштері көрсетілген.
Кесте 1 -100 мың халықтың денсаулық сақтау кадрларымен қамтамасыз етілуі, ДДҰ 2014
|
Дәрігерлер |
Жәлпы тәжірибелік дәрігерлер |
Акушерлер |
Мейірбикелер |
Фармацевтер |
|
|
Еуропа аймағы |
334,0 |
61,0 |
43,5 |
766,0 |
39,6 |
|
Еуропалық Кеңес |
345,8 |
79,7 |
33,1 |
835,9 |
74,0 |
|
ТМД |
372,2 |
31,9 |
51,4 |
742,9 |
16,6 |
|
Қазақстан |
349,5 |
31,2 |
57,7 |
804,5 |
80,6 |
|
Өте төмен |
114,5(Албани я) |
20,1 (Польша) |
5,2 (Словения) |
238,3 (Турция) |
3,8 (Өзбекстан) |
|
Өте жоғары |
614,5(Греция ) |
159,2 (Франция) |
86,9 (Өзбекстан) |
1737,5 (Швейцария) |
119,6 (Бельгия) |
Сонымен, Қазақстанның денсаулық сақтау жүйесіндегі кадрлық ресурстардың ерекешелігі әлемдік мәліметтермен салыстырғанда медицина кадрларымен қамтамасыз етілу көрсеткіштері жоғары.Алайда, Қазақстан территориясыда медицина кадрларының таралуы біркелкі емес: 100мың халыққа 290-нан 850-ге дейін және дәрігерлік кадрлар көбіне ірі қалаларда жинақталған.Қала халқының дәрігерлік кадрлармен қамтамасыз етілуінің орташа көрсеткіші ауылды аймақтардан 3 есе жоғары.
Халықтың дәрігерлер және мейірбикелермен қамтамасыз етілу қатынасы көрсеткішін талдағанда Батыс Еуропа елдерінде бір дәрігерге орташа 3-4 білікті мейірбике келетіні анықталды. Қазақстанда бұл көрсеткіш 2014 жылы 2,3 құрайды, бұл дәрігерлер, мейірбикелер және акушерлер санының анық дисбалансын көрсетеді. Соңғы жылдары көптеген елдерде 50 жастан жоғары медициналық мамандардың үлесінің тұрақты жоғарылау тенденциясы байқалады - 1,2 сурет.
Сурет 1 - 35 жасқа дейінгі және 59 жастан жоғары дәрігерлер - Германиядағы белсенді жұмыс істейтін дәрігерлердің
жалпы санының қатынасының өзгеруі German Medical Association (Bundesarztekammer)
Қазақстанда денсаулық сақтау саласына жас мамандардың ағымының төмендеуін атауға болады (жас мамандардың үлесі 5¿ құрайды) және дәрігерлік кадрлардың «қартаюы»(зейнеткер алды және зейнеткер үлесі 22,7¿), бұл болашақ онжылдықта кадрлар тапшылығының өсу қаупін тудырады.
Сондықтан, денсаулық сақтау бойынша Еуропалық Комиссияның мәліметтері бойынша 2020 ж Еуропалық Кеңес елдерінде денсаулық сақтау саласындағы кәсіби кадрлардың тапшылығы 1 миллионды құрайды деп күтілуде, соның ішінде:
- 590.000 мейірбикелер;
- 230.000 дәрігерлер;
-150.000 басқада категориядағы кәсіби қызметкерлер. Салдары ретінде - 2010 жылмен салыстырғанда халыққа көрсетілетін қызметтің күтілетін тапшылығы 15¿.
Айта кету керек, тіпті экономикалық дағдарыс жағдайында денсаулық сақтау секторы экономиканың барлық секторлары арасында лауазымдармен қамту саны бойынша көш бастап келеді. 2010 ж Еуропа Кеңесіндегі (ЕК) денсаулық сақтау секторында 17, 1 млн.лауазымды орын қамтылған немесе барлық лауазымдардың 8¿ құрайды.2000 - 2010 жылдар аралығында жұмыспен қамту 21%өсті, 4 млн. жаңа лауазымдар енгізілді.2008-2010 жылдар аралығында 770.000 жаңа лауазымдар енгізілді; сонымен бірге жалпы барлық секторлар бойынша 5 млн. лауазымдар қысқартылды [2].
Халықтың қартаюы, ұзақ уақытты көмекке мұқтаждықтың болуы қызмет пен кадрлардың қажеттілігінің өсуіне әкеледі.Сонымен, 2010-2020 ж аралығында ЕК болжамы бойынша 8 млн. лауазымды орынды толтыру қажет, соның ішінде 1 млн. жаңа және 7 млн. лауазымды орындарды толтыру қажет. Соның ішінде 8 млн. лауазымдардың 5 млн. жоғарысы - жоғары білікті кадрлар, 3 млн. жуығы орта білікті және 200 000 жуығы төмен білікті [2].
Еуропа мигранттар үшін тартымды аймақ болып табылады, олда медицина
кадрларыныңтапшылығына әкеледі. 3 суретте кейбір елдердің денсаулық сақтау секторында шетелдік мамандардың саны жайлы мәліметтер көрсетілген. 2010 ж. ЕК елдерінде 40 млн. аса мигранттар тіркелген, ол барлық халықтың 8% құрайды. Миграциялық ағымда денсаулық сақтау саласындағы білікті кадрлар үлесі де өсуде.Еуропа комиссиясының мәліметтері бойынша жұмыс істейтін мейірбикелердің11% және дәрігерлер арасында - 18% мигранттар үлесі[2,3].Мысалы, Ирландияда 2010 жылы дәрігерлер арасындағы шет ел мамандарының үлесі 35%, ал білікті мейірбикелер арасында - 50% құрады,соның ішінде 25% миграциялар кадрлар тапшылығы бар елдер.
Сонымен, денсаулық сақтаудағы кадрлық ықпал мәселелері болып кадрлық ресурстарды дұрыс жоспарлау, олардың саны, білікті мамандардың таралау құрылымындағы диспропорцияны жою сұрақтары табылады. Ұзаққа созылған еңбек ресурстарының сандық және сапалы дағдарысы Еуропадағы денсаулық сақтаудағы кадрларды болжау және жоспарлау саласында Бірлескен іс қимыл Бағдарламасын (JA EUHWF)жасау қажеттігін шақырды.
Денсаулық сақтаудың кадрлар резервін (WISN әдісі) жоспарлау және болжамдау үшін ДДҰ құрал жасады, оның негізінде келесі қағидалар жатыр:
- кадрлық ресурстарға мұқтаждықты бағалау жұмыс күштемесінің көрсеткіштеріне және орындалатын қызмет уақытының нормасына негізделген;
- емдеу мекемелеріндегі кадрлық ресурстарға қатысы бар мәліметтерді тарату, талдау және тіркеу үшін арнайы бағдарламаларды қолдану.
ДДҰ денсаулық сақтаудағы кадрлық ресуртар саласында елдер алдында тұрған міндеттер тізімін анықтады:
- кадрлар бойынша ақпараттық мәліметтер базасын дамыту, ғылыми зерттеулерді ынталандыру;
- елдің мұқтаждықтарына бейімделіп және олардың таралуын теңдестіруді қарастыру, адам ресурстарын дамыту стратегиясын және жоспарын жасау және іске асыруды ұлғайтуды күшейту;
- кадрлар миграциясына мониторинг жүргізу және талдау тенденциясын миграциялық үрдісті басқару бойынша тиімді стратегиялық шараларды жасау және қабылдау үшін;
- халық мұқтаждығына сәйкес БМСК кадрлық жоспарлау, бірінші кезектегі міндет;
- сектораралық ынтымақтастық және серіктестікті дамыту;
- денсаулық сақтау секторында жұмыс істеу үшін білікті басқарушылық кадрларын дайындау [3].
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Стратегия развития кадров здравоохранения в Европейском регионе,
- Перфильева Г.М. Кадровые ресурсы здравоохранения в Европе: проблемы и подходы к решению: www.mednet.ru/images/stories/files
- Европейский план действий по укреплению потенциала и услуг общественного здравоохранения // ЕРБ. ВОЗ. – Женева: 2012. – С. 18-22.
- Концепция развития кадров здравоохранения РК на 2012-2020 годы, МЗ и СР РК
- Государственная программа развития здравоохранения РК «Денсаулык» на 2016-2020 годы
- Инструкция по планированию и прогнозированию кадровых ресурсов здравоохранения.