Тіс сауытының және тіс қатарының ақауларын ортопедиялық емдеу тіс тінінің және тіс қатарының кетігіңің жоғалтқан морфологиялық элементтерін қалыпына келтірумен жүреді. Осыған орай ортопедиялық стоматологияда эстетиканың маңызы ұлғайды. Жасанды тістердің табиғи түрге жеткізу үшін тістердің түсін, көлемін, пішінін, сырқы сипатын ұлт ерекшеліктерін ескермей жекелендіру қағидаларын қолданылады.
Сонымен, казақ және орыс ұлтының арасында жүргізілген одонтоскопиялық салыстырмалы анализ барысында Карабелли төмпешігінің болмауы (1,3рет), төрт төмпешікті төменгі бірінші азу тістің болмауы, тригонидтің дистальді айдаршығы қазақ ұлтында орыс ұлтына қарағанда (8,7рет) көп кездескен.
Одонтологиялық сипаттың негізгі кешені қазақ ұлтын еуропоидты-монголоидты метисті топ ретінде сипаттайды.
Қазіргі заманда стоматологиялық практикада эстетиканы қолдану талаптары артты. Жасанды тістердің шынайы тиімділігін (эффектісін) арттыру үшін сауыттардың сырт пішіні құрылысының жекедаралық принциптерін қолдану яғни олардың мөлшері, пішіні, көлемі, түсі, науқастардың нәсілдік – ұлттық ерешеліктерін ескере қолдану. Бізге мәлім болған, тіс сауытының бедері өзіне тән, өзіндік топографиялық құрылымдарға (структураға) және әртүрлі ұлттық топтарда кейбір айқындалған нәсілді дифференциациалаушы ерекше белгілерге ие. Міне осы белгілерді көре, тани білу және оны практика жүзінде іске асыру мақсатында біз арнайы зерттеулер жүргізуді алға мақсат етіп қойдық. Жұмыс нәтижесінде біздің дәрігер стоматологтар диагностика жүргізген кезде және емдік шараларын жоспарлағанда көп эстетикалық нәтижеге қол жеткізу үшін ұлттық ерекшеліктерді ескеруге мүмкіндік алады.
Сол себептен заманауи мүмкішіліктерді және қазіргі заманға лайықты талаптарды ескеріп біздің зерттеулеріміздің мақсаты төмендегідей болды. Алматы қаласының түпкілікті тұрғындарының шайнау тістерінің анатомо – топографиялық құрылысының ерекшеліктерін кешенді түрде зерттеу және соның нәтижесінде тіс пішіндері арқылы адамның ұлтын болжамдау болып табылды.
Әдістер мен зерттеу материалдары. Тексерілген жалпы адамдар саны 1000 адамнан тұратын екі топ құрылды. Бірінші топта 600 адам қазақ ұлт өкілдері. Екінші топты 400 адам орыс ұлт өкілдері.
Кесте 1 - Зертелген топтарды жынысы мен жас еркшеліктеріне қарай топтастыру
|
Бақылау топтары |
Тексерілгендер жалпы саны |
Таңдап алынғандер |
Жынысы |
Саны |
Жасы |
|
Бірінші негізгі (қазақтар) |
600 |
110 |
Ер |
70 |
16 - 22 |
|
Әйел |
40 |
||||
|
Екінші негізгі (орыс) |
400 |
110 |
Ер |
70 |
16 - 22 |
|
Әйел |
40 |
||||
|
Барлығы |
1000 |
220 |
220 |
Одонтологиялық зерттеу бағдарламасында
одонтоскопиялық зерттеу негізгі орын алады. Яғни адам тісінің топографиясында альтернативтік белгілердің кездесуін немесе болмауын қарастырдық. Шайнау тістеріне қатысты келесі белгілер зерттелді: Карабелли төмпешігінің дамуы, дистальді таңдай төмпешігінің (гипоконустың) редукцияға ұшырау дәрежесі.
Карабелли төмпешігінің дамуы (Сурет. 1, 2).
Карабелли төмпешігі бойынша салыстырмалы анализі орыс бұл көрсеткіш жоқ. Қазақтардың 83,5¿ адамдарда бұл
ұлты өкілдерінде бұл төмпешік қазақтармен салыстырғанда көрсеткіш жоқ, тек 16,5¿ адамдарда кездеседі.
анағұрлым жоғары яғни 36,6¿ кездеседі, ал 43,8¿ адамда
Жоғарғы жақ сүйегіндегі бірінші үлкен азу тістеріндегі тригонидтің дистальді айдаршық белгі бойынша салыстырмалы анализі орыс ұлты өкілдерінде бұл төмпешік қазақтермен салыстырғанда он есе төмен яғни орыс ұлт өкілдері 2,6¿ көрсеткіш болса, ал қазақтарда 22,5¿ ды құрады. Қазақ ұлт өкілдерінде бұл көрсеткіш әлдеқайда жиі кездеседі.
Дистальді таңдай төмпешігінің (гипоконустың) редукцияға ұшырау дәрежесі. Біздің зерттеуімізде дистальді таңдай төмпешігінің редукцияға ұщырау дәрежесі анықталды (Сурет 3).
Бірінші негізгі топта көп жағдайда дистальді төмпешіктің редукцияға ұшырамаған түрі жиі кездесті 99,6% (Кесте 2).
Екінші негізгі топта дистальді төмпешіктің редукцияға ұшыраған түрі жиі кездесті 72,8%.
Зерттеу нәтижелері және оны талқылау. Диагностикалық үсіндерде жургізілген одонтоскопиялық зерттеу нәтижелері қазақ және орыс ұлт өкілдерінің Карабелли төмпешігі бойынша салыстырмалы анализі орыс ұлты өкілдерінде бұл төмпешік қазақтармен салыстырғанда анағұрлым жоғары яғни 36,6% кездеседі, ал 43,8% адамда бұл көрсеткіш жоқ. Қазақтардың 83,5% адамдарда бұл көрсеткіш жоқ, тек 16,5% адамдарда кездеседі.
Бірінші негізгі топта көп жағдайда дистальді төмпешіктің редукцияға ұшырамаған түрі жиі кездесті 99,6%.
Екінші негізгі топта дистальді төмпешіктің редукцияға ұшыраған түрі жиі кездесті 72,8%.
Міне осы зерттеу нәтижелерінің көмегімен біз тістердің анатомо-топографиялық ерекшеліктеріне қарап оның ұлт ерекшеліктерін анықтауға және стоматолоиялық емді осы ерекшеліктерді ескеріп қазіргі заман талаптарға сәйкестендіріп оның сапасын арттыру және сот медицинасында кеңінен қолдануға тәжірибеге кеңінен енгізуге болады.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Зубов А.А. Одонтология: Методика антропологических исследований. – Наука. - 1968. - 200 с.
- Исмагулов О., Сихимбаева К.Б. Этническая одонтология Казахстана. - Алматы: Наука, 1989. - 145 с.
- 3.Зубов А.А. Этническая одонтология. – Наука. - 1973. - 200 с.
- Зубов А.А. Этническая одонтология СССР. – Наука. - 1979. - 122 с.
- Материалы по одонтологии казахов // Советская этнография. - 1972. - №4. - С. 51-63.
- Зубов А.А. Дистальный гребень тригонида на нижних молярах человека. // Вопросы антропологии. - 1967. - №26. - С. 71-85.
- Зубов А.А. О расово-диагностическом значении некоторых одонтологических признаков. // Советская этнография. - 1968. - №3. - С. 85-93.
- Зубов А.А., Халдеева Н.И. Одонтология в современной антропологии. – Наука. - 1989. - 232 с.