Бұл жұмыста "медико-әлеуметтік түзетудің Қалалық наркологиялық орталығында" диспансерлік есепте тұратын ПАЗ-ды қолдану салдарынан дамыған психикалық және іс-әрекеттік бұзылыстар диагнозымен Алматы қаласының бір ауданындағы кейбір клинико-элеуметтiк,сипаттамалар көрсетілген.
Еліміздің наркологиялық мәселелерінің бірі есірткіге науқастарғаамбулаторлық көмек табылады.Емханалықнаркологиялық көлемін мемлекеттік қөрсетеді.Психоактивтізаттарды(ПАЗ) қолдану нәтижесінде диспансерлік есепте психикалық және мінез қүлықтың бұзылысымен тіркелген науқастардың клиникалық және әлеуметтік демографиялық сипаттамаларын анықтау.Наркологиялық емхана көмек жағдайында тиімді және жемісті емдік-реабилитациялық шараларды ұйымдастыруға септігін тигізеді.
Зерттеудің мақсаты: есірткіге тәуелділігі бар науқастың кейбір клинико-әлеуметтік демографиялық сипаттамаларын анықтау болып табылады. Зерттеу материалдары мен тәсілдер №025 формалық емхана картамен диспансерлікесепте «Қалалық Наркологиялық Медико-Әлеуметтік Сауықтыру Орталығы» 2014жылдан есірткі заттарды колдану бойынша психикалық және мінез қүлық бұзылыстар диагнозымен тұратын Алматы қаласы Түркісіб ауданының барлық әйелдері ретроспективті зерттеу тәжірибесіне алынды.
Зерттеудің қорытындысы 01.01.2014 жылғы есеппен 143 әйел есірткі заттарды колдану бойыншапсихикалық және мінез-қүлық бұзылыстар диагнозымен диспансерлік есепте тіркелген. Бірінші жарты жылда 57 науқас есептен шығарылған. Олардың ішінде 12 науқас уақытылы емханаға келіп дәрігерге қаралған, тұрақты ремиссиясы үшін сауыққан деп есептен шығарған.11 науқас жергілікті тұратын жерін басқа ауданға көшуіне байланысты сол ауданға ауыстырылған.7 наукас бас бостандықтарынан айырылған үшін есептен шығарылған. 9 науқас мезгілінен бұрын қайтыс болуымен. 18 науқастан ешқандай мәліметтер болмаған соң есептен шығарылған.Осыған байланысты 01.07.2014ж. Алматы қаласы Түркісіб ауданында диспансерлік есепте 86 әйел науқас тіркеуде.
Кесте 1 - Психоактивті заттарды қолдану салдарынан дамыған психикалық және іс-әрекеттікбұзылыстар (ПІБ) диагнозымен науқастарды бөлу
|
АХК-10 бойынша диагноз шифры |
Абсолюттіксаны |
% |
|
F11- опиаттар қолдану салдарынан ПІБ |
60 |
69,8 |
|
F12-сораны қолдану салдарынан ПІБ |
1 |
1,2 |
|
F13- седативті және үйқы шақыратын заттарды қолдану салдарынан ПІБ |
2 |
2,3 |
|
F19- басқалар немесе жоғарыдағы аталғандардың бірлесуі қолдану салдарынан ПІБ |
23 |
26,7 |
|
Барлығы |
86 |
100 |
|
Атауы |
Абсолюттік саны |
% |
|---|---|---|
|
Жасы |
||
|
21-30 |
8 |
9,3 |
|
31-40 |
49 |
56,9 |
|
41-50 |
20 |
23,3 |
|
51-60 |
8 |
9,3 |
|
61-70 |
1 |
1,1 |
|
Ұлты |
||
|
Қазақ |
6 |
6,98 |
|
Орыс |
78 |
90,7 |
|
Ұйғыр |
2 |
2,3 |
|
Білім деңгейі |
||
|
Білім алмаған |
1 |
1,16 |
|
Орта аяқталмаған |
15 |
17,4 |
|
Орта арнайы |
24 |
27,9 |
|
Орта білім |
38 |
44,2 |
|
Аяқталмаған жоғары |
5 |
5,8 |
|
Жоғары білім |
3 |
3,5 |
|
Мамандығы |
||
|
Физикалық еңбек |
3 |
3,5 |
Кесте 2 - Науқастардың әлеуметтік-демографиялық сипаттамасы
Бірінші кестеде көріп тұрғанымыздай диспансерлік есепте тұратын 10 әйелдің 7-еуі опиаттарға тәуелді,әсіресе героин көк тамырға қолданады.Қалған топтардағы психикалық және іс-әрекеттік бұзылысы бар әйелдер есірткінің аралас және ПАЗ-дың басқа түрін қолданады 26,7,тағы көк тамырға седативті және ұйқтатқыш әсері бар ПАЗ-ды қолданады. Сораны бір науқас қолданады.
Науқастардың 21-50 жас аралығында көбі жүмысқа қабілетті-77(89,6%), қалғандары 51 жастан жоғары 9 (10,4%). Ұлт қүрамына байланысты басым көбі орыс үлты 78 әйел(90,7%).Қазақтардан диспансерлік есепте 6(7%) науқас есепте түрса, үйғыр үлты 2(2,3 %)науқас тіркелген. Білім деңгейі көрсеткіші 89,5% науқас орта-арнайы орта білімі бар. Соның ішінде арнайы орта-24 (27,9%),орта 38 (44,2%), аяқталмаған орта15 (17,4%).8 науқас аяқталмаған жоғары- 9,3%, бір науқас оқымаған. Науқастардың көбі жүмыссыз -80,үш науқас физикалық жүмыс,қалған екеуі зейнет жасында,біреуі соматикалық ауруына байланысты мүгедек алған науқас. Отбасылық жағдайы 36 науқас ажырасқан (41,9%)түрмыста, азаматтық заңды некеде түратын23 науқас(20,9%),22 -түрмыс қүрмағандар (25,6%),53 әйелдің балалары бар(61,6%),ал 33 науқастың балалары жоқ(38,4%). Барлық әйелдер отбасы мен ата- анасының үйінде,күйеуімен немесе балаларымен түрып жатыр. 86 науқастың ішінде 59-ы қылмыстық жауапқа тартылғандар(68,6%),оның ішінде 48 алғаш рет болса, қалған 11 қайта жауапкершілікке тартылғандар (12,8%). 27 әйел кылмыстық жауапкершілікке тартылмағандар (31,4%).
|
Ой еңбегі |
- |
- |
|---|---|---|
|
жүмыссыз |
80 |
93 |
|
инвалид |
1 |
1,2 |
|
зейнеткер |
2 |
2,3 |
|
Отбасы жағдайы |
||
|
Түрмыста |
18 |
20,93 |
|
Түрмыс күрмаған |
22 |
25,58 |
|
Ажырасқан |
36 |
41,86 |
|
Жесір |
5 |
5,8 |
|
Азаматтық неке |
5 |
5,8 |
|
Отбасындағы балалары |
||
|
бар |
53 |
61,6 |
|
жоқ |
33 |
38,4 |
|
Қылмыстық жауапқа тартылғандары |
||
|
Жауапқа тартылмаған |
27 |
31,4 |
|
Бір рет |
48 |
55,8 |
|
Көп рет |
11 |
12,8 |
Кесте 3 - Науқастардың клиникалық сипаттамасы
|
Атауы |
Абсолюттік саны |
% |
|
Түқым қуалауға бейімділік |
||
|
Аффективті психоз |
1 |
1,2 |
|
Алкоголизм |
4 |
4,6 |
|
Наркомания |
1 |
1,2 |
|
Ақпарат жоқ |
80 |
93 |
|
Психоактивті заттарды ең алғаш қолданған жас көрсеткіші |
||
|
14-17 |
12 |
13,95 |
|
18-20 |
26 |
30,2 |
|
21-30 |
30 |
34,9 |
|
31-40 |
14 |
16,3 |
|
41-50 |
3 |
3,5 |
|
51-60 |
0 |
0 |
|
61-70 |
1 |
1,16 |
|
Аурудың үзақтығы |
||
|
1-жылға дейін |
4 |
4,65 |
|
1-3 жыл |
9 |
10,5 |
|
3-6 жыл |
19 |
22,09 |
|
6жылдан аса |
54 |
62,8 |
|
Стационарда ем |
алуы |
|
|
1 реткедейін |
50 |
58,14 |
|
1-3 рет |
30 |
34,9 |
|
4-тен көп |
6 |
6,98 |
|
Психоздың болуы |
||
|
ия |
3 |
3,5 |
|
жоқ |
83 |
96,5 |
|
Коморбидтісоматоневрологиялық патологиясы |
||
|
АИВ |
28 |
32,6 |
|
Вирусты гепатит С |
27 |
31,4 |
|
Вирусты гепатит В |
5 |
5,8 |
|
Артериалықгипертензия |
1 |
1,16 |
|
ЖИА (стенокардия, миокард инфаркті) |
1 |
1,16 |
|
Энцефалопатия |
1 |
1,16 |
|
Сифилис |
1 |
1,16 |
|
Хламидия |
2 |
2,3 |
|
Туберкулез |
1 |
1,16 |
80 науқаста түқым қуалаушылық туралы мәлімет жоқ,5 науқаста туыстары ПАЗ қолдану себебінен ПІБ-мен ауырған, ал бір науқастың туысында аффективті бүзылыс болған. Көп әйелдер ПАЗ-ды ең алғаш жасөспірім 14-20 динамикалық сипаттамасына әсер етеді және амбулаторлық-наркологиялық көмек ретінде емдік- шаралардың көбісі бірінші шақтарында бағытын рет ПАЗ-ды қолданғанын ескерсек,наркологиялық заттарды қолданудың науқастардын басым қөпшілігі орта және орта-арнайы білімі болғандықтан психоәлеуметтік реабилитациялық оқытулық,тренингтік бағдарламаларға бағытталуы керек.Сонымен қатар,әйелдер үшін ұстап тұрушы, психоәлеуметтік терапия, отбасының қарым-қатынастың коррекцияны маңызды етеді.
жаста 38 науқас (44,2%) пайдаланған,14 әйел 31-40 жасында (16,3%) және сирек ПАЗ-ды 40 жастан асқан науқастар пайдалана бастаған. Наркотикалық затты күнделікті қолдану ұзақтығы науқастардың жартысында бір жылдан асады-(62,8%). Науқастар алған негізгі емдері амбулаторлы жағдайда болған. Жартысынан көп әйелдер -50 (58,1 %) - бірінші рет стационарлық емді алған, 30 науқас (34,9)стационарлық емді қайта алған.
Психоздар сирек кездескен, оның ішінде екі жағдайда наркотикалық заттармен алкогольді бірге қабылдағанда және тағы бір жағдайда сораны қолданған жағдайда.Зерттеліп отырған топта көп кездесетін коморбидті патология,ол -АИВ-28 науқаста( 32,6%),ВГС 32 науқаста диагностикаланады (37,2%), ал ВГВ 5 науқаста (5,8%) кездесті.Жүрек-қантамыр ауруларымен 2 науқас, сифилис,туберкулез және басқада соматовенерологиялық патология бірен-саран жағдайда кездеседі.
Талдау және қорытынды. ПАЗ-ды қолдану салдарынан болған психикалық және іс-әрекеттік бұзылыстар бойынша диспансерлік есепте тұрған әйелдердің клинико-әлеуметтік сипаттамасының зерттеу нәтижелері бойынша көп науқастар жұмысқа қабілетті жаста, орта және орта-арнайы білімі бар,ПАЗ-ды қолдану ұзақтығы 6 жылдан асады.Зерттеліп отырған әйелдердің жартысынан көбі қылмыстық жауапкершілікке тартылған. Көп кездесетін коморбидті патологиялар -АИВ және ВГС. ПАЗ-ды қолдану салдарынан болған психикалық және іс-әрекеттік бұзылыстар бойынша диспансерлік есепте тұрған әйелдерде көрсетілген клинико-әлеуметтік сипаттамалар науқастардың әлеуметтік бітімділігінің күрылымдық, реабилитациялық анықтайды.Науқастардың жасөспірім балғын стилінің қалыпқа түсуі және әлеуметтік дағдылардың тренингтерін өткізу,жұмысқа орналасуға көмектесу керек. Есірткіге тәуелді әйелдер жиі заңға қарсы әрекеттер жасауына байланысты наркодиспансер күқық қорғау органдарымен тығыз қарым қатынаста болуы керек,қүқықтық білімдерін жоғарылатып,әлеуметтік қолдау, терапевтикалық қоғамға араласуы.Коморбидті патология болуы негізгі аурудың астениялық аффективті және іс- әрекеттік бұзылыстарының ағымын ауырлатады. Инъекциялық есірткіні қолданатындар арасында коморбидтіпатологиялардан АИВ,ВГС және ВГВ көптеп кездесуі осы деңгейдегі науқастардың терапиясында интенсивті медикоментозды және психотерапевтік
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
- С.А.Алтынбеков. Основные пути развития службы психического здоровья в Республике Казахстан. - Алматы: 2009. - C.13-14.
- Огурцов П.П. Патология внутренних органов при наркологических заболеваниях: клинико-генетические аспекты. //Вопр. наркологии. - 2006. - №1. - С.55-64.
- Опийная наркомания, ассоциированная с вирусным гепатитом "В" и "С" (клинико-динамический аспект) [Текст] / И.В. Савонова // Наркология. - 2005. - № 12. - С.58-61.