Мақалада «Азғыр» сынақ полигоны аймағындағы орталықтандырылмаған су қоймалары мен ауыз су сапасына радиоактивті ластанулар бойынша қазіргі замануи әістерді қолдана отырып, бағалау жұмыстары жүргізілді.
Атырау облысы Құрманғазы ауданының аймағында 20 жыл бұрынғы жүргізілген көптеген ядролық жарылыстар, сонымен қатарсынақтардан пайда болған жер асты қуыстары мен тұзды төмпешіктер әсерінен қолайсыз радиациялық экологиялық жағдай туындап отыр. Ол сынақтың орны қазіргі уақытқа дейін әртүрлі өнеркәсіп қалдықтарын, сонымен бірге, радиоактивті қалдықтардың көмілетін орны болып қалды, ол өз кезегінде радиоактивті заттардан радионуклидтердің жер асты және жер үсті су көздерін ластап, сол аймақтағы тұрғындар пайдаланып отырған орталықтандырылмаған ауызсу көзінің ластануына туындатып отыр. Кешенді зерттеу жұмыстарын: радиометриялық, радиохимиялық, спектрометриялық және фотокалориметриялық әдістермен талдау жүргізу кезінде альфа -белсенділіктің қосынды жиынтығы А- 1технологиялық алаңында орналасқан беткей су көзінде норма шегінде яғни қалыпты жағдайда болса, ал бета белсенділігі бойынша 2,33 есе жоғары екендігін көрсетті. Су қоймасын зерттеу барысында А-9 технологиялық алаңында басқаша жағдайлар орын алды. Яғни, бета- белсенділік 0,1 Бк/л болса, ал альфа белсенділігі шекті жіберілген деңгейден 34,6 есе жоғары болды, сонымен бірге табиғи және антропогенді радиокулидтер бойынша жоғары екендігі байқалмады. «Азғыр» сынақ аймағындағы басқада беткей және жер асты су көздеріндегі гигиеналық жағынан маңызы бар антропогенді радионуклидтердің (стронций-90, цезий- 137) анықталғанындай, А-5 аумағындағы құбыр суында стронций 90 белсенділігі цезий-137-ден жоғары екендігі анықталды. Осыған сәйкес бақылау пунктіндегі Шароновка өзенінде альфа және бета белсенділіктің жиынтық қосындысы шекті деңгейде болды. Алынған мәліметтер мен нәтижелер жер асты суының ядролық жарылыс нәтижесінде пайда болған заттармен ластанғандығын көрсетеді. Бұндай қорытынды ядролық физика институтының жүргізген зерттеу нәтижелері дәлелдеп отыр. Олардың мәліметтерінде А-1 технологиялық аумақтан 49 метр ара қашықтықта жер асты су көздерінде цезий-137 мен стронций-90 табылған, бірақ олардың деңгейлері эпицентрмен салыстырғанда концентрациядан 2 есе төмен болды, яғни жер асты суларының техногенді радиокулидтермен ластануының бір белгісі екендігі байқалды. Осындай мәселелерді анықтаумақсатында біздің қатысуымызбен ауыз су мен орталықтандырылмаған жеке су көздерін (шахталық құдықтар) зерттелініп отырған аумақ пен бақылау орнындағы су көздеріне («Бұлақ» жəне «Майр» фермаларында) зерттеу жұмыстары жүргізілді. Нәтижесінде радиациялық қауіпсіздігі бойынша 1,3 жəне 14,1 есе сәйкесінше жоғары екендігі анықталды. Алайда полигон сынақ аймағындағы орталықтандырылмаған су көздерінің радиациялық тұрғыдан ластануының бақылау аймағымен салыстырғанда барлық ауылдар бойынша радиациялық қауіпсіздік жағынан альфа жəне бета белсенділігі бойынша 1,3-1,4 есе жоғарылағандығын к ө рсетті.
Осылайша зерттеу жұмыстарының нәтижелерін қорытындылай отырып «Азғыр» сынақ полигоны аймағында радиациялық фактордың біріккен әсері мынадай болды:
- -осы уақытқа дейін альфа жəне бета белсенділігі бойынша шекті деңгейлер сақталынып отыр, «Азғыр» сынақ полигонының беткей су көздерінде радиоактивті ластанулардың жиынтық мөлшері шекті нормадан асты, сонымен бірге полигон сынақ аймағында аз мөлшерде болса да антопогенді радионуклидтер табылды;
- -Беткей су көздерінің ластануы үшін нақтылы потенциалды қауіптілікті тудырған техногенді радиоактивті элементтердің концентрациялары болды.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
- Онищенко Г.Г., Новиков С.М., Рахманин Ю.А., Авалиани С.Л., Буштуева К.А. Основы оценки риска для здоровья при воздействии химических веществ, загрязняющих окружающую среду. — М.: 2002. — 408 с.
- Ревич Б.А., Авалиани С.Л., Тихонова Г.И. Экологическая эпидемиология. — М.: 2004. — 384 с.