Өкпенің созылмалы обструктивті ауруы (ӨСОА) -бронхтардың қайтымсыз немесе жартылай қайтымды удемелі обструкциясымен (бронх өткізгіштігінің бұзылуымен) сипатталатын ауруы. ӨСОА - өлім көрсеткіші жылдан жылға өсіп бара жатқан ауру болып есептеледі. АҚШ-ң ¥лттық денсаулық сақтау институтының дерегі бойынша, ересек жастағы аурулардың жалпы өлім -жетім көрсеткіші бойынша ӨСОА 4-5 орын алады. ӨСОА-на байланысты бір науқасқа жұмсалатын шығын көлемі бронхиалды демікпемен салыстырғанда 3 есе артық жұмсалады(І).
Тақырыптың Өзектілігі: 600 млн. жуық науқастар ӨСОА азап шегеді, жылына шамамен 3 млн. адам өледі. Xалықаралық эксперттердің айтуы бойынша, қант диабетімен ауыратын науқастарға қарағанда ӨСОА-мен ауыратындар саны 2 есе көп. ӨСОА қайтыс болғандар саны, қатерлі ісіктердің барлық түрі және СПИД\ВИЧ-тен өлген науқастар санына қарағанда әлдеқайда көп. ӨСОА - бул, көбінесе, темекі шегетін, 40 жастан асқан ерлер ауырады (2). ӨСОА –созылмалы, респираторлы жÝйеге экологиялық қоршаған орта әсерінен, әсіресе, тыныс алу жолының дистальді бөлігінің және өкпе паренхимасы қабынуы, эмфиземасы, бронхиальді обструкцияның шамалы қайтымды болуы, созылмалы тыныс жетіспеушілігінің уақыт өте үдеуі тән. Бул біріншілік созылмалы қабыну ауру (3). Әртүрлі факторлар әсерінен дамиды, соның ішінде темекі шегу басты себеп болып табылады. Әсіресе өкпе паренхимасы және тыныс жолының дистальді бөлігінің зақымдалуымен жүреді. Басында шамалы қайтымды болады, кейİн қайтымсыз бронхиальді обструкция дамиды. Сонымен қатар, ағымы узақ, үдемелі түрде жүріп, соңында созылмалы тыныс жетіспеушілігі және өкпе текті жүрек дамиды. «ӨСОА» деген терминге кіреді: созылмалы бронхит, созылмалы обструктивті бронхит, созылмалы іріңді обструктивті бронхит, өкпе эмфиземасы, пневмосклероз, өкпелік гипертензия, созылмалы өкпе текті жүрек (4).
ӨСОА - ның 4 ауырлық дәрежесі бар:
- ӨСОА-жеңіл ауырлық дәрежесі.
Спирометрия көрсеткіштері ФТШК1/ФӨТК<70%. ФТШК1 >80% қалыптыдан.
Созылмалы жөтелу, кейде қақырық бөлінуі байқалады. Ентігу қарқынды физикалық жүктемеден кейİн пайда болады.
- ӨСОА- орташа ауырлық дәрежесі.
Спирометрия көрсеткіштері ФТШК1/ФӨТК<70% 50%<ФТШК1 <70/ қалыптыдан. Науқасты әсіресе танертең байқалатын турақты жөтел,аз көлемді қақырық,әлсіз физикалық күштемеде ентігу мазалайды.
- ӨСОА- ауыр дәрежесі.
Спирометрия көрсеткіштері ФТШК1/ФӨТК<70%
30%<ФТШК1<80% қалыптыдан. Симптомдары: турақты жөтел,тыныштықта ентігу.Цианоз(еріннің аймағында және қолдарында ) Тыныс алуға қосымша тыныс алу булшықеттері қатысады.
- ӨСОА- өте ауыр дәрежесі.
Спирометрия көрсеткіштері ФТШК1/ФӨТК<70%, ФТШК1 <30/ қалыптыдан немесе ФТШК1 <50/ қалыпты көрсеткіштерден , созылмалы жүрек жеткіліксіздігінің қосарлануымен.
Симптомдары: Науқасты турақты жөтел мазалайды. Ентігу тыныштық жаздайда байқалады. Тыныс жеткіліксіздігінің әсерінен кунделікті турмыстық әрекеттер ^ындайды. Терінің цианозы. Тыныс алуға қосымша тыныс алу булшықеттері қатысады. Жүрек жеткіліксіздігінің белгілері пайда болады: аяқтарының ісінуі, асцит, бауырдың улғаяы (5). ӨСОА-ны емдеу заманауи медицинаның қиын және шешімі табылмаған мәселесі болып отыр. Мукоцилиарлық клиренстің жақсаруы мукорегуляторлық препараттар қолдану көмегімен жүзеге асырылады. Соңғы жылдары Италияда N-ацетилцистеин негізіндегі жасалған препарат кең терапиялық мүмкіндіктерге ие болып отыр. N-ацетилцистеин (флуимуцил, «Zambon S.P.A.», Италия) ӨСОА-ның өршу жиілігі мен өкпелік гиперинфляцияны төмендетеді.
Тақырыптың мақсаты: Алматы қаласы, № 1 ҚКА пульмонология бөлімшесінде 2012 жылда жатқан ӨСОА бар науқастарды емдеу және ауру ағымын зерттеу.
Әдістер мен материалдар: Зерттеуге № 1 ҚКА пульмонология бөлімшесінде 2012 жылда қаралған 31-80 жас аралығындағы ӨСОА-мен ауыратын 63 науқас алынды (31 ер, 32 əйел). Клиникалық, зертханалық-аспаптық деректер мен сыртқы тыныс алу қызметін (ФСТА)тексеру және ЭКГ, эхокардиография (ЭхоКГ) мәліметтеріне сүйене отырып науқастарға диагноз Ķɔйылды. Науқастарға кешендік емге тәулігіне 600 мг мөлшерде 10 күн бойы N-ацетилцистеин (флуимуцил, «Zambon S.P.A.», Италия) препараты берілді.
Алынған мәліметтерді талдау:
Жастық қурам бойынша науқастар: 31- 40 жас аралығы 7 науқас, 41- 50 жас аралығы 11 науқас, 51-60 жас аралығы 15 науқас, 6170 жас аралығы 17 науқас, 71-80 жас аралығы 13 науқас. Субъективті симптордар анализі: ентігу 100% науқастарда байқалды, соның ішінде: экспираторлы ентігу - 45 науқаста (71%), аралыс ентігу - 18 науқаста (29%). Объективті симптордар анализі: тері түсінің өзгеруі - 29 науқаста (46%) байқалды, соның ішінде: диффузды цианоз - 7 науқаста (24,1%), акроцианоз - 22 науқаста (75,9%). Жалпы қарап тексергенде бөшке тәрізді кеуде пішіні - 35 науқаста (55,6%) байқалды. Аускультация кезінде тыныстың өзгерісі - 57 науқаста (90,5%) байқалды. Соның ішінде: Қатаң тыныс - 13 науқаста (22,8%). Әлсіз визикулярлы тыныс - 44 науқаста (77,2%). Ысқырықты қурғақ сырылдар - 93,7% науқаста анықталды. Кеуде клеткасының рентгенографиясында өкпедегі эмфизема белгілері - 19 науқаста (30,2%) анықталды. Науқастарда флуимуцилды қабылдағаннан 3-4 күннен кейİн жөтелі азайды.Динамикасын
бақылауда жетел орташа 6-7 (+1,2) кунде тоқтады. Қақырықтың мелшері,тутқырлығы азаŚды. Ем курсы аяқталғанда жетел 10 % науқастарда сақталды. Бул науқастарға ауруханадан шыққаннан кеŚİн Флуимицилды қабылдау усынылды. Флуимицилдың емдік эсері қабылдаудың 3-5 кундерінде баśҚалып,8-9 күні ең жоғары эсер керсетті. Форсирленген тыныс шығару келемі бірінші секунд ішінде (ФТШК1)-емнің соңына қараś орташа 15,5 (+2,8)%-ға есті. Форсирленген екпенің тіршілік сиымдылық керсеткіші –орташа 11,8 (2,3) %-ға есті. Бул керсеткіштер препараттың бронхолитикалық эсерін керсетіп,сол арқылы екпенің желдету қызметін жақсартады.
Қорытынды:
ӨСОА ершу сатысында науқасты жүргізудегі негізгі принципі емдеу терапиясын дурыс коррекциялау. ӨСОА ершу сатысында патогенетикалық механизмдердің эсері кÝшеŚедİ. Сондықтан ӨСОА - ң ершу сатысында терапияны коррекциялау міндетті болып табылады. Ол ӨСОА- ң соңғы сатысында мезгілінен ерте паŚда болатын тыныс алу, жүрек- қан тамыр жÝŚесíнН декомпенсациясын алдын алады.
Сонымен, №1 ҚКА пульмонология белімшесінде 2012 жылда емделген ӨСОА-мен ауыратын науқастар арасында 40 жастан (88,9%) асқан науқастар басым жэне негізгі белігін ӨСОА-ның ауыр сатысындағылар қураśды (44,4%). 55,8% науқаста ӨСОА асқынулармен етті, ал 60,4% науқастардың қосымша аурулары болды. ӨСОА-ның кешенді емінде N-ацетилцистеинді (флуимуцил, «Zambon S.P.A.», Италия) қолдану негізгі клиникалық симптомдардың айĶындылыſыныц тезірек темендеуіне, ФСТА-ның жақсаруына экелді. Препараттың клиникалық эсері мен жанама эсерлерінің болмауы, оны ӨСОА- ны емдеу кешенді бағдарламасында қолданылуына мүмкіндік береді.
Флуимуцил тек қана муколитикалық дэрілік зат емес, сонымен қатар жоғарғы эффективті антиоксидантты, жергілікті қабынуға қарсы эсер керсетеді. Зерттеу нэтижелері ӨСОА кезінде флуимуцилді қолданудың маңыздылығын жэне комплексті терапия кезінде усынуға мүмкіндік береді. Флуимуцилді ӨСОА ң комплексті терапиясы кезінде қолдану тездетіп негізгі аŚĶын клиникалық симптомдарды азаŚтып жэне сыртқы тыныс алуды жақсартады.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Пульмонология. Национальное руководство. Глав. ред. акад. А.Г. Чучалин. - М.: 2009. - С. 50.
- Чучалин А.Г. Глобальная стратегия диагностики, лечения и профилактики хроническоŚ обструктивноŚ болезни легких: Пер. с англ. – М.: Атмосфера, 2005. – 96 с.
- Шляхов У.И. Хроническая обструктивная болезнь легких - Пульмонология, избранные вопросы, 2001. - № 2.- С.1-9.
- Шмелев Е.И. Хроническая обструктивная болезнь легких.– М.: 2003. - 112 с.
- Чернеховская Н.Е., Федорова Т.А., Андреев В.Г., Кириллов В.Г. Системная патология при хроническоŚ обструктивноŚ болезни легких. – М.: Экономика и информатика, 2005. – 192 с.