Берілген мақалада Алматы қаласының жас тұрғындарында артериалды гипертензияның ағымының ерекшеліктері, сонымен қатар қауіп қатер факторларын анықтау және ерте диагностика мәселелері қарастырылған.
Сонғы екі он жылдықта артериалды гипертензияның (АГ) қол жеткізілді, алаŚда бул мэселе кардиологияның қазіргі этиологиясы мен патогенезін зерттеуде мағыналы жетістіктерге таңдағы езекті мэселелерінің бірі болып қалып отыр. Шет елдің авторларының айтуы бойынша қазіргі таңда АГ ауыратын науқастар саны әлемде 1 млрд - тан көп *1, 2+, 2015 жылы бұл көрсеткіш 1,5 млрд - қа дейíн өсуі мÝмкíн. Бұл кезде АГ асқынулары миокард инфаркты, инсульт, жÝрек жеткіліксіздігі сияқты өлімге әкелетін негізгі себептер тудыруда.
АГ дамуында тұқымқуалаушылыққа беммдЫк негізгі екені қазіргі таңда кýмəн тудырмайды. АГ бойынша ауыр ауыр отбасылық анамнез - түрі өзгермейтін жүрек қан - тамыр жÝйесíнщ (ЖҚТ) асқынуларына әкелетін негізгі факторлардың бірі - симпатикалық нерв жÝйесíн белсендіретін генетикалық беммдЫк тудырушы факторлар арқылы жÝзеге асады [3]. Европа кардиологтарының ұсынысы бойынша (2007 Guidelines for the management of arterial hypertension), анамнезді ұқыпты жинау керек, отбасында гипертензияның барына, қант диабетіне, дислипидемияға, алдыңғы ЖИА, инсульттар мен бÝйрек ауруларына аса көніл аудару керек. мақсаты: артериалдық гипертензияның себептері мен асқынулары жайлы тұрғындарды ақпараттандыру, ауруды ерте анықтаудың маңыздылығына тұрғындардың, әсіресе жастардың басты назарын аудару, артериалық қан қысымын тұрақты өлшеуге және медициналық қызметкерлердің ұсынымы бойынша ем қабылдауға дағдыландыру. Басты назарда жастар арасында артериалды қысымның орта статистикалық көрсеткіштері мен артериалды гипертензияның ағымының клиникалық функционалдық ерекшеліктерін сонымен қатар қауіп факторларын анықтау.
Зерттеу мәліметтері және әдістері. Зертттеу Алматы қаласының Арбатында жас және орта жастағы кездейсоқ өткен тұрғындар арасында өткізілді. Әр тұрғын жÝрек қантамыр жүйесінің, гипертониялық аурудың алдын алу туралы буклеттер, нұсқаулықтар алды, АГ қауіп факторлары, гипертензиясы бар, сонымен қатар артық салмақты науқастардың артериалды қысым мен дене салмағын ба^ıлай отырып тамақтану тәртібі жайлы сұхбат жүргізілді. АГ анықтау мақсатында жÝргíзíлген іс шараға 532 адам қатысты, оның ішінен нысаналы топқа алынған 50 адамға келесі зерттеу әдістері жүргізілді:
- Төл - қүжат бөлімі, шағымдары, тұқымқуалаушылық ерекшеліктері, зиянды әдеттері, тамақтану мен өмір сÝру ерекшеліктері жайында сауалнама жүргізілді;
- Физикалық зерттеу (жалпы жаздайын бағалау, артериалды қан қысымын (АҚ) науқас отырған куйде екі қолдан қалыпты әдіс бойынша өлшеу, пульсін анықтау);
- Антропометриялық зерттеу (бойын анықтау, салмағын анықтау, Кетле индексін анықтау *дене массасы (кг)+/*бойы (м)+.
Зерттеу нәтижелері. Зерттеуге қатысқандар арасында 18- 44 жас аралығында өз еркімен қатысқан əйел және еркек жыныстылар, онын ішінде ең басымы қазақ (68%), орыс (20%), ұйғыр (4%), тÝрíк (4%), дÝнген (2%), монғол (2%) ұлттарының өкілдері (сур. 1).
Барлық топ науқастарының шағымдары статикалық ерекшеленбеді. Науқастардың 52 % - нда артериалды гипертензияға байланысты, жағымсыз сезімдер анықталмады. Бас ауруына 22% науқастар шағымданды, 6 % науқастар жÝрек маңында әрт^рлі сипатағы жағымсыз сезімдерге, 10% бас айналуға және 10% жÝрек соғуына шағымданды. Жас тұлғалардың пікірі бойынша, осындай жағымсыз сезімдердің негізгі себебі жан -дÝниелíк күйзелістер болды.
Зерттеу әдісі OMRON M2 Classik атты асцилометрлік әдістегі автоматтық танометрмен жүргізілді. Зерттеуге қатысқандарға артериалды қан қысымдары Ýш рет 30 мин аз емес уақыт аралығында өлшенді. АҚ көрсеткіштері <130/85 мм.с.б. деңгемнде анықталуы қалыпты жаздай; 130-139/85-89 мм.с.б. деңгемнде тіркелген көрстекіштер жоғары қалыпты АҚ ретінде қарастырылды. АҚ көрсеткіштері ≥140/90 мм.с.б. жоғарылағанда гипертензия көрінісі ретінде саналды.
Зерттеу әдісі OMRON M2 Classik атты асцилометрлік әдістегі автоматтық танометрмен жүргізілді. Зерттеуге қатысқандарға артериалды қан қысымдары Ýш рет 30 мин аз емес уақыт аралығында өлшенді. АҚ көрсеткіштері <130/85 мм.с.б. деңгемнде анықталуы қалыпты жаздай; 130-139/85-89 мм.с.б. деңгемнде тіркелген көрстекіштер жоғары қалыпты АҚ ретінде қарастырылды. АҚ көрсеткіштері ≥140/90 мм.с.б.жоғарылағанда гипертензия көрінісі ретінде саналды.
Аталған науқанға қатысушылардың 52 % - ында айĶын және арнайы клиникалық көріністерінсіз артериалды қысымның жоғарылауы кездей^ анықталды.
Соның ішінде АҚ қалыпты 28 адам (56%), салыстырмалы дәрежеде жоғарылаған 8 адам (16%), АҚ жоғарылаған 14 адам (28%) тіркелді.
Жоғары қан қысым ер адамдарда басымдылықпен анықталды - 64%. Артериалды гипертензиясы бар тексерілеген тұрғындардың жартысынан аз бөлігі ғана тұрақты ем
қабылдайды - 44,3%, қалған бөлігінде артериалды қысымның транзиторлы жоғарылауы байқалған, бірақ медициналық көмекке жÝгíнбей, гипотензивті ем қабылдамаған. Жасқа байланысты артериалды қысымы жоғарылаған тұлғаларда анықталуы көрсетілген (1 сурет), соның ішінде 57,3% 36-44 жас аралығы ı^райды. Қатысушы топ арасында систолалық артериалды қысымының орташа деңгем 165,5±2,0 мм.с.б., диастолалық артериалды қысымы 98,5±1,5мм.с.б. қүрады.
Барлық тұлғаларда ЖҚТ жÝйесíнщ асқынуларына бейімдейтін факторлар кездесті: отбасы бойынша тұқымқуалаушылыққа беммдЫк - 50,6%, күйзелістер - 13,1%, шылым шегу- 11,3%, дұрыс тамақтанбау -10 ,6%, семіру - 10,3%, гиподинамия - 4,1.
Зерттеуге қатысушыларда анықталған орташа дене массасының индексі (ДМИ) - 35 кг/м2.
Кесте 1 - Қан қысымы жоғары жас тулғаларда анықталған клинико -функциональді ерекшеліктер
|
Көрсеткіш |
N=14 |
|
Еркектер (n,%) |
64.2/ |
|
Əйелдер (n,%) |
35.7/ |
|
ДМИ (кг/м2) |
31 - 39 |
|
САҚ (мм.с.бағ) |
144-187 мм.с.бағ. |
|
ДАҚ (мм.с.бағ) |
90-107 мм.с.бағ. |
|
Ps (рет/мин) |
78-93 рет/мин |
Қорытынды. Іс-шара барысында қан қысымының жоғары көрсеткіштерін алғаш рет тіркеген жас адамдар тобы анықталды. Оларға салауатты өмір салтын устану талаптары, тамақтану тәртібі мен артериалды қысымын турақты бақылау шаралары жайлы усыныс нусқаулықтары таратылды.
Жас тулғалар арасынан АГ анықтау әлі де шешілмеген және ары қарай зерттеуді талап етеді. Өткізілген іс шараның қорытындысы бойынша анамнезінде туқым қуалауға бейİм топтар жоғары пайызды ∣Ķурайтындынъıна назар аударылды. Ауыр отбасылық анамнезді жүрек қантамыр жÝйесíнН асқынуларының модифицирленбеген қауіп факторлары ретінде ескерсек, артериалық гипертензияны ерте анықтауға мүмкіндік беретін алдын - алу шараларының бір бағыты - отбасында артериалды гипертензиясы бар жастарда ерте динамикалық бақылауды уйымдастыру.
АГ қан айналым бузылысы салдарынан аурушаңдыққа және өлімге әкелетін маңызды қоғамдық аурулар қатарына жатады Қазақстанда канайналым жÝйесİ аурулары қурылымында артериалық гипертензиямен аурушаңдықтың артуы байқалады.
2012 жылдың бірінші жартысында 1104,62, ал 2011 жылдың бірінші жартысында 847,59 науқастар саны тіркелген *4+.
Науқастарың мүгедектілігі мен өлім көрсеткіштерінің өсуі жас және еңбекке жарамды жастағы науқастарды жоғалтумен байланысты екенін умытпауымыз керек. АГ көп таралған ауру ғана емес, сонымен қатар науқастарда узақ уақыт симптомсыз ағымда өтетін, ерте анықталуы қиынға түсетін ауру. АГ ерте анықталуының маңызыдылығы, жастық шақтағы науқастарға уақытылы профилактикалық және емдеу шараларының басталуы екені айĶын. АГ ерте анықталуының қиындататын ерекшелігі жас адамдарда АГ транзиторлық ағымы (ауру басында артериалды қан қысымының көтерілуі және жоғары артериалды қан қысымының критерийлерíнщ шарттылығы *5+). Тулғаларда алғаш рет анықталған артериалды қысым жоғарылауының үлкен пайызы халықтың өз денсаулығы туралы ақпараттануының төмендігін көрсетеді. Өткізілген іс шара турғындардың денсаулығына көңіл бөлуін арттыру, артериалды қысымын міндетті түрде бақылау, гипотензивті әсері бар дәрілік заттарды ретті қабылдау, салауатты өмір салтын устану қажеттілігін растады.
ӘДЕБИТЕТТЕР ТІЗІМІ
- Global Health risks. Mortality and burden of disease attributable to selected major risks. Geneva, World Health Organization 2009.
- Jones D, Hall J. Hypertension: pathways to success. Hypertension 2008; 51:1249-51. - .
- Постнов Ю.В. К природе первичной гипертензии: биоэнергетический подход // Кардиология. – 1998. – Т. 38, № 12. –С. 41-48.
- Аналитическая справка о реализации Стратегического плана Министерства здравоохранения Республики Казахстан на 2011-2015 годы за первое полугодие 2012 года, (mz.gov.kz/files/2012/otchet). //
- Кобалава Ж.Д., Гудков К.М. Секреты артериальной гипертонии: ответы на ваши вопросы. – М.: 2004. – 244 с.
- Намаканов Б.А.// Артериальная гипертензия.- 2004. Т.10. - №1.
- Вегетативные расстройства: клиника, лечение, диагностика / под ред. А. М. Вейна. - М.: Медицинское информационное агентство, 2000. - 956 с.
- Esler, M. Sympathetic activity in experimental and human hypertension. In Mancia G edc. Handbook of hypertension, Vol. 17. Amsterdam, Elsevier 1997; 628–73.
- Ferrier, C. Evidence of increased noradenaline release from subcortical brain regions in essential hypertension / C. Ferrier [et al.] // J Hypertens 1993; 11: 1217–27.