Дәрілік өсімдік шикізаттағы қалдық пестицидтардың мөлшерінің жіберілетін шегі жөнінде жүйелі мәліметтер келтірілді. Жетекші шетел фармакопеяларының монографияларында келтірілген мәліметтермен салыстырылған сараптама жүргізілді.
Дәрілік препараттардың жеткіліксіз қауіпсіздігі мен тиіміділігі, дәрілік заттарды рациналды емес қолдану заманауи медицинаның маңызды мәселелеріне айналды. Сондай - ақ дәрілік заттармен қамтамасыз етуді басқаруды жетілдіру денсаулық сақтаудың басты мәселелерінің бірі болып табылады. Ол өзіне көптеген аспектілерді қамтиды. Дәріханалық уйымдар арқылы айналыIJŴа түсетін дәрілік өнімдердің сапасына Ķɔйыıлатыıн талаптарды жоғарылатпай дәрілік заттармен қамтамасыз етуді басқаруды жетілдіру туралы айта алмаймыз.
Дәрілік заттар сияқты, дәрілік өсімдік шикізатының сапасына Ķɔйыıлатыıн талаптарды жоғарылатуға мүмкіндік беретін негізгі құрал - айналыıŵʃа түсетін дәрілік заттар сияқты, дәрілік өсімдік шикізаттарының сапасы мен қауіпсіздігіне қо^ыілатыін фармакопеялық талаптарды тұрақты жетілдіріп отыру процесі болып табылады. Бұл жағда^ дәрілік өсімдік шикізатын және олардан өндірілетін фитопрепараттардың сапасын бақыіла^тыін химиялық, микробиологиялық, радиационды әдістердің қатарын кеңейтуді қажет етеді.
Дәрілік өсімдік шикізатын дәрілік өсімдіктің әртүрлі мүшелері құрайдыі: шөбі, тамыры мен тамырсабағы, жапырағы, гүлдері, гүлшоғырлары, жемісі, тұқыімыі, қабығы және т.б. Дәрілік өсімдік шикізатының сапасы ФБ, ГОСТ, ССТ, ТУ және т.б. қужаттармен регламенттеледі. Дәрілік өсімдік шикізатының сапасын анықтау әдістемесі химиялық, биологиялық, микробиологиялық және физико - химиялық әдістерді қолдануға негізделген.
Жұмыстың мақсаты - жетекші шетел фармакопеяларымен карастырылған, дәрілік өсімдік шикізат қурамындағы қалдық пестицидтердің жіберілетін шегін ақпараттық - аналитикалық зерттеу арқылы анықтау.
Пестицидтер тірі ағзалар үшін қауіпті заттар болып табылатын, антропогенді экотоксиканттармен қоршаған ортаның ластану мәселесі арнайы орынға ие.
Қазіргі таңда топырақта хлорорганикалық пестицидтердің ішінен жиі ГХЦГ және оның изомерлері, ДДТ және оның метаболиттері кездеседі.
Пестицидтердің өсімдіктердегі мөлшерін зерттеген кезде, ластану мәдени өсетін де, жабайы өсетін де өсімдіктерде жүріп жатқаны дәлелденді.
Әлемнің жетекші елдерінің (Британдық, АҚШ, Еуропалық, Қытайлық) фармакопеяларының талдауы бойынша дәрілік өсімдік шикізатындағы пестицидтер мөлшерін анықтау сызба1. бойынша жүргізіледі: экстракция, тазалау және анықтау. Көптеген фармакопеялардағы талаптар бíрдей. Британ, Еуропалық, Беларусь және АҚШ фармакопеялары пестицидтерді анықтаудың бíрегей әдісін ұсынады, оған сəйкес экстракция ацетонмен жүргізіледі, ал сапалық және сандық анықтау үшін газдық хроматография қолданылады.
Зерттелетін затқа байланысты төменде жазылған әдістер, қажет жағда^да, өзгертілуі мүмкін. Алынған нәтижелерді дәлелдеу үшін айыıрмашыıлыйыı бар полярлығы бар бағаналар, детектирлеудің басқа әдісі (масс-спектрометрия) немесе басқа да әдістер (иммунохимиялық әдістер) қолданылуы мүмкін.
Берілген әдістеме ылғадығы 15% аз емес дәрілік өсімдік шикізаттардың үлгілерін зерттеуде қолданылады. Ылғалдығы жоғары дәрілік өсімдік кептіріліп алынады, бірақ кептіру процесі пестицидтер мөлшеріне эсер етпейтíндей жүргізілуі керек. Анықтау 3 сатыдан құралады: экстракция, тазалау жэне сандық талдау.
Қытай Фармакопеясында пестицидтерді анықтау эдістемесі кейб¡р экстракция, тазалау жэне эртүрлі топтағы пестицидтерді анықтау сатылары бойынша ерекшеленеді. Шикізаттан пестицидтерді бөліп алу араласпайтын ерітінділер арасында тарату эдісімен жүргізіледі.
Ақпараттық - аналитикалық зерттеулердің көрсетулері бойынша эртүрлі елдердің Фармакопеялары аныııç■айтыıн пестицидтердің құрамында айыıрмашыıлыııç■ар бар. Еуропалық Фармакопея 71 пестицидтердің түрін аныııç■айдыı, оның 48,6% фосфорорганикалық пестицидтер, 25,7% хлорорганикалық пестицидтер, 15,7% пиретроидтар болып табылады. Британ, Американ жэне Беларус Фармакопеяларының талаптары бойынша шикізатта 34 пестицидтің анықталуы жүргізіледі, барлық эдістер фармакопеялардың бэрінде бíрдей. Қытай Фармакопеясы шик¡затта хлорорганикалық класына жататын 3 пестицидті аныııç■айдыı.
Жетекші элем елдерінің Фармакопеялары ДДТ,ГХЦГ жэне басқа да қауіпті пестицидтерді аныııç■айдыı. Бұл пестицидтердің мелшерінің шегі барлық Фармакопеяларда ^ıтай
Фармакопеясынан басқа, б¡рдей, онда талаптар қатал.
Қүрамындағы пестицидтердің мелшері бойынша шикізаттың сапасына ^йылатын талаптар кеп жаздайларда бİрдей (алахлор - Еуропалық Фармакопеяда қатал, ал хлорпирифос - Британ Фармакопеясында қатал талаптар Ķɔйылады).
Қазіргі таңда дарілік есімдік шикізатындағы қалдық пестицидтерді нормалайтын ұлттық талаптарды кұрастыру қажеттілігі туындап отыр.
Кесте 1 - ДӘРІЛІК ӨСІМДІК ШИКІЗАТЫНДАҒЫ ХЛОРОРГАНИКАЛЫҚ ПЕСТИЦИДТЕРДІ ЖЕТЕКШІ ӘЛЕМДІК ФАРМАКОПЕЯЛАР ТАЛАПТАРЫНА
сӘйкес аныҚтау
|
Сатылары |
Фармакопеялар |
||||
|
Британдық |
Европалық |
АҚШ |
Беларусь Республикасы |
Ķытай |
|
|
Экстракция |
Ацетон |
Ацетон |
Ацетон |
Ацетон |
Ацетон |
|
Тазалау |
Бағаналы хроматография |
Бағаналы хроматография |
Бағаналы хроматография |
Бағаналы хроматография |
Араласпайтын ер¡тк¡штер аралығындағ ы таралу |
|
Әдіс |
Газ хроматографиясы |
Газ хроматографиясы |
Газ хроматографиясы |
Газ хроматографиясы |
Газ хроматографи ясы |
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- ГН 1.2.1323-03 «Гигиенические нормативы пестицидов в объектах окружаящей среды» от 25.05.2003 (с изм. И доп. №№1-12).
- Государственная фармакопея Республики Беларусь «2.8. Методы анализа лекарственного растительногосырья и лекарственных средств из него.2.8.13. Остаточное количество пестицидов»,2006.
- Государственная фармакопея Украины, 1-е издание. Дополнение 1. «2.8. Методы фармакогнозии. 2.8.13. Остаточные количества пестицидов». - Харьков,2009.
- Гравель И.В., Иванова Е.А. Требования зарубежных фармакопей к качеству лекарственного сырья по содержания пестицидов // Фармация. - 2010. - №7. - С. 50-53.
- СанПин 2.3.2. 1078-01 от 14.112001/22.03.02. «Гигиенические требования к качеству и безопастности продовольственного сырья и пищевых продуктов». Разделы «Общие положения», «1.10. Биологические активные добавки к пище», «1.10.7. БАД на растительной основе, в частности цветочная пыльца». -2009.
- Терешкина О.И., Рудакова И.П., гравель И.В., Гуськова Т.А., Самылина И.А. Проблемы нормирования экотоксикантов в фито препаратах // Тезисы докладов. XVII Российского национального конгресса «Человек и лекарство». 12-16 апреля 2010.- М., 2010. - С.726
- Терешкина О.И., Рудакова И.П., гравель И.В., Гуськова Т.А., Самылина И.А. Нормирование остаточных пестицидов в лекарственном растительном сырье и лекарственных препаратах //Фармация. - 2011, №. 2. - С.3-5.
- European Pharmacopoea 6.2; «2.8.13 Peйticide reйidueй», 2008.
- Japaneйe Pharmacopoeia, Fifteen Edition; «5.Teйt for Crude Drugй 5.01 Crude Drugй Teйt Purity», 2007.
- UйP 30-NF 25 <561> Articleй of botanical origin General method for peйticide reйidueй analyйiй 2007
- WHO monographй on йelected medical plantй. - 1999 - Vol. 1. - 2002 - Vol.2 - 2007 - Vol.3.