Другие статьи

Цель нашей работы - изучение аминокислотного и минерального состава травы чертополоха поникшего
2010

Слово «этика» произошло от греческого «ethos», что в переводе означает обычай, нрав. Нравы и обычаи наших предков и составляли их нравственность, общепринятые нормы поведения.
2010

Артериальная гипертензия (АГ) является важнейшей медико-социальной проблемой. У 30% взрослого населения развитых стран мира определяется повышенный уровень артериального давления (АД) и у 12-15 % - наблюдается стойкая артериальная гипертензия
2010

Целью нашего исследования явилось определение эффективности применения препарата «Гинолакт» для лечения ВД у беременных.
2010

Целью нашего исследования явилось изучение эффективности и безопасности препарата лазолван 30мг у амбулаторных больных с ХОБЛ.
2010

Деформирующий остеоартроз (ДОА) в настоящее время является наиболее распространенным дегенеративно-дистрофическим заболеванием суставов, которым страдают не менее 20% населения земного шара.
2010

Целью работы явилась оценка анальгетической эффективности препарата Кетанов (кеторолак трометамин), у хирургических больных в послеоперационном периоде и возможности уменьшения использования наркотических анальгетиков.
2010

Для более объективного подтверждения мембранно-стабилизирующего влияния карбамезапина и ламиктала нами оценивались перекисная и механическая стойкости эритроцитов у больных эпилепсией
2010

Нами было проведено клинико-нейропсихологическое обследование 250 больных с ХИСФ (работающих в фосфорном производстве Каратау-Жамбылской биогеохимической провинции)
2010


C использованием разработанных алгоритмов и моделей был произведен анализ ситуации в системе здравоохранения биогеохимической провинции. Рассчитаны интегрированные показатели здоровья
2010

Специфические особенности Каратау-Жамбылской биогеохимической провинции связаны с производством фосфорных минеральных удобрений.
2010

Әбіш Кекілбаев шығармаларындағы синекдохалардың қолданысы

Синекдохаға тән негізгі белгі – ауыспалы мағынада қолданылған сөздердің сандық қатынас негізінде, бүтіннің орнына бөлшектің, жалпының орнына жалқыны (дараны), үлкеннің орнына кішіні немесе, керісінше, жалқының орнына жалпыны, бөлшектің орнына бүтінді қолдану негізінде сөз мағынасын алмастыру амалы. Кейбір лингвистерше, синекдоха – метонимияның ең көп тараған түрінің бірі [1,149 б.].А.Байтұрсынов тілімен меңзеу деп атап, былай деп пікір берген: «Бір ұғым орнына екінші ұғым айтылуы мегзеу болады». Мегзеу мынадан шығады:

  1. Ана ауылға Омар, Оспан, Асан, Үсен келді деудің орнына – анау ауылға Омарлар келді дейміз.
  2. Үй кімдікі екенін ұмытпа, «Үйге қара» дегеннің орнына, шаңыраққа қара дейміз. Іаңырақ мегзеу.
  3. «Осы ауылдың адамдары жүдеу екен» деудің орнына, «осы ауылдың адамы жүдеу екен » дейді. Мұндағы адамы сөзі мегзеу болады.
  4. «Отыз тістен шыққан сөз оты рулы елге жайылады» дейміз. Отыз тістен шыққан сөз отыз емес, қырық рулы, яки жиырма рулы елге жайылатын шығар, біз білмейміз. Отыз деп кесіп айтуымыз мегзеу болады

Бұл сөйлеу үлгісі қазақ тіліне жат емес. «Абайлардай ақын қазақтан туа бермейді ғой» деп айту қазақ тіліне жанасымды екенін А.Байтұрсынов та атап көрсеткен.[2,32б.]. Л.Нұржекеева синекдохаға былай деп пікір білдіреді: «Біздіңше, метонимия мен синекдоханың арасындағы айырма тек бүтін мен жалпының орнына бөлшегі мен жалқысы немесе, керісінше, алмастырып айту, синекдохада да ап-айқын білініп тұрса, метонимияда көмескіленіп, оңайлықпен байқалмай тұратындығында ғана. Оны шартты түрде ашық синекдоха, көмескі синекдоха немесе ашық метонимия, көмескі метонимия деп атаса да болады. Осындай болар-болмас өзгешелік метонимия мен синекдоханы екі басқа тілдік категория деп қарауға негіз бермесе керек. Сондықтан синекдоханы метонимияның бір түрі деп қана қарау дұрыс. Сол себепті мәндік, мекендік, мезгілдік, мөлшерлік, түр-түстік жағынан бір-бірінен жекелей немесе жалпылай жақындығы бар екі заттың ия құбылыстың бөлшегі орнына бүтінін, бүтіннің орнына бөлшегін алмастырып айтуды метонимия десек, бұл қағида метонимияның да, синекдоханың да ортақ қасиеттерін қамтиды» [3,13 б.]. Ғалым Нұржекеева «Метонимияның лингвистикалық табиғаты» деген еңбегінде «Синекдоха метонимияның бір түрі деп қана қарау дұрыс» деп осылайша бір арнаға тоқталған.Синекдоха мен метафора, метонимия сияқты, троптың – сөзді, сөз тіркестерін мәнерлеп, көркемдеу құралдарының бірі. «Сөздің синекдохалық мағынасы басқа стиль түрлеріне қарағанда әсіресе сөйлеу стилі мен көркем әдебиет, публистикалық стильдерде көбірек байқалады. Синекдоха өте-мөте көркем шығармада неше алуан стильдік мақсатта жұмсалады. Бұл жеке жазушының тіл байлығымен, сөз қолдану шеберлігіне байланысты» [4,92 б.]. Синекдоха негізіндегі алмастырылған сөздердің мағынасы кейде кеңейіп, кейде тарылуы мүмкін. Мысалы:

Өтсе де елеңдетіп көп ай тағы, Өзіңді енді келмес деп айтады. Өзге жұрт біздің үйдің иесі деп, Бүгінде өзіңді емес мені айтады. Ай да бір сәт қалжырап, Бүркенді шарбы бұлтты Ауыл түгел маужырап, Әйнектер көзін жұмыпты[8,21 б.] Бұлт бүркеніп ұйықтапты ай, Кетіпті қалғып сар дала. Біреуін жастық ұйықтатпай, Біреуін қарттық ұйықтатпай, Ояу екі жан ғана [8,21 б.].

Жоғарыдағы өлең шумақтарындағы «ауыл түгел» - адамдар , «әйнектер көзін жұмыпты» - адамдардың ұйықтағаның, «екі жан» - кәрілік пен жастықтың мағынасында бейнелеп , мегзеп тұр. Қазақтар: жақын жер, алыс емес деудің орнына тиіп тұр, таяқ тастам жер дейді. Бұл да синекдохаға жатады.

Синекдоха кейде сықақ-әзіл, қылжақ, қомсыну, ерсі көру тәрізді мағына аңғарту үшін де қолданады. Ондайда кейде адамның түр-тұлғасы, киім пішіні де еске алынады: Әй, дударбас!Әй қисық! Әй, түлкі тымақ, сен берірек келші... Бұл мысалдардағы – дударбас, қисық, түлкі тымақ сөз тіркесі, сөздері адамға қомсыну, қылжақтау, әзілдеу мағынасында қойылған синекдоха түріндегі қосымша есімдер.

Сөз мағынасын ауыстырып қолдану амалдарын ( метафора, метонимия, синекдоха) эмоционалды бояулар, сипаттармен, таңдану, жалыну, жалбарыну, сыйлау, еркелету тәрізді сезімдермен байланысты болып келеді. Бірсыпыра тілде таңдау, қорқыныш, сүйініш ұғымдарының біразы алмастырылған мағыналы сөздер арқылы беріледі: Мәселен, қозым, құлыншағым, қарашығым, көгершінім, сұмдық жаман, сұмдық қорқынышты, керемет жақсы, асқан сұлу, ғажап т.б. осы сияқты тіркестердің қалыптасуынан да сөздерді алмастырып қолдану жолдарының әсері аңғарылады.

Ә.Кекілбаев поэзиясында бүтіннің орнына бір бөлшегін, жалпының орнына жалқысы алмастырып атау түрлі бояумен жұмсалады.Мысалы:

Деуші едің ылғи мені құлыншағым, Қайтейін бәрі соның бүгін сағым. Сен жоқта құлының да әке болып, Сипамақ құлынының тұлымшағын [6,29 б.] Сәулешімнің бар бейнесін білемін, Келбетінде оның туған тұр елім. Кең даламның дәл өзінен аумайтын, Кеңпейілділік мекендеген жүрегін [6,22 б.].

Бұл өлең жолдарында берілген «құлыншағым», «сәулешім» синекдохалар еркелету мағынасындағы эмоционалды бояулар болып табылады.

«Ой, пақыр, менің атымды біліп қайтесің,-ДеДі. -Шіркін, еліңнің барлық еркек кіндігі сендей болсашы!.»[6,32 б.].

«Е, жоғалған пышақтың сабағы алтын...»Әйтпесе, қазір екі жалба тымақты кездесе қалса, «аруағынан айналайын деп» қоя беретін Ақназардың өзі де баяғыда төр торабы түгел жағаласып шыға келгенде жан-жағынада анталап тұрған[6, 240 б.].

Енді мынау қара шұнағымның ат жалынан тартып мінгенін көрсем, арманым жоқ[6,234 б.].

Бұл сөйлемдердегі кішірейту – «пақыр» , кедей – «екі жалба тымақты», еркелету мағынасынДағы -«қара шұнағымның» «адам» образдарын абстракты есімдер мен нақты зат есімдерден келтіріп, экспрессивті мағыналы синекдохалар туғызған.

Жазушы Ә.Кекілбаев шығармаларындағы синекдохалардың қолданысы мақсаты жағынан әр алуан болып келеді. Автор синекдоханы аз сөзге көп мағына сыйдыру мақсатымен қолданады. Жазушы прозаларындағы синекдохалар көркемдік, бейнелілігімен, жинақтылығымен ерекшеленіп, қоғамның барлық құбылыстарымен байланыста суреттеліп, ақынның өзінің көзқарасымен ұштасып жатады.

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

  1. Хасанов Б. Қазақ тіліндегі сөздердің метафоралы қолданылуы. - Алматы, 1966,207б.
  2. Байтұрсынов А. Әдебиет танытқыш.Алматы, 2003, 208 б.
  3. Хасенов Ә. Тіл білімі. Алматы, 1996, 116 б.
  4. Нұржекеева Л. Метонимияның лингвистикалық табиғаты. Алматы, 1992, 80б.
  5. Кекілбайұлы Ә. Он екі томдық шығармалар жинағы. - Алматы: «Өлке» баспасы. 1999, 400 б.

Разделы знаний

Биология

Биология бөлімінде сіздер Қазақстанның ғылыми журналдарында жарияланған  ғылыми және тәжірибелі биология бойынша көптеген мақалалар мен баяндамаларды таба аласыздар.  Авторлар өздерінің жұмыстарында қазіргі билогияның негіздері, тарихы,  зерттеу бағыттары мен ғылыми зерттеулердің нәтжелері және биология ғылымының басқа да бөлімдері жайлы толық анықтама береді.

Медицина

Совокупность наук о болезнях, их лечении и предупреждении.

Педагогика

Бұл бөлімде сіздер педагогика пәні бойынша көптеген тақырыптарға арналған мақалалар мен баяндамаларды таба аласыз. Бұл мақалалар сіздерге түрлі педагогика жайлы ғылыми жұмыстарды жазуға бағыт-бағдар бере отырып, жаңа ғылыми ашылымдар мен тәжірибелік зерттеулердің нәтижелерін танып-білуге көмектеседі.

Психология

Психология бөлімінде психология пәні, міндеттері мен мақсаттары, психикалық құбылыстардың пайда болу заңдылықтары, психология бөлімінің тармақтары, психология ғылымының пайда болу тарихы, қалыптасуы және психологияның басқа да тақырыбындағы қызықты мақалаларды таба аласыздар. 

Социология

 Бұл бөлімде социология немесе әлеуметтану ғылымы жайлы, қоғамның қалыптасуы, жұмыс істеуі және даму заңдылықтары туралы мақалалар қарастырылған. 

Тарих

Бұл бөлімде сіздер тарих ғылымының түрлі тақырыбына жазылған көптеген ғылыми мақалаларды таба аласыздар. Бұл мақалалар сіздерге рефераттар мен баяндамаларды жазуға көмектеседі.

Техникалық ғылымдар

Мұнда келесідей ғылыми мақалалар жарияланады: физика-математикалық , химиялық, гелогия-минерология, техникалық және гуманитарлық ғылымдардың өзекті  мәселелері, ғылыми конференциялардың, семинарлардың материалдары, ғылыми-техникалық комиссияның қағидалары, техникалық білімнің мәселелері.

Филология

 Бұл бөлімде филология пәні жайлы, филологияның түрлі тақырыбына жазылған мақалалардың жиынтығы қарастырылған. 

Философия

Қазақстанның ғылыми журналдарында жарияланған  философия пәні бойынша ғылыми мақалалар. Бұл бөлімде қоғам тану жайлы көзқарастар, сонымен қатар қазақ халқының ұлы тұлғаларының философиялық көзқарастары келтірілген.

Халықаралық қатынастар

Халықаралық  қатынастар  бөлімінде сіздер Қазақстанның ғылыми журналдары мен жиынтықтарында жарияланған, мақалалар мен баяндамаларды табасыздар.  Авторлар өздерінің жұмыстарында халықаралық қатынастарды дамытудың жолдары мен оларды дамытудағы негізгі алғышарттарды қарастырады. Халықаралық экономикалық қатынастардың мемлекетті дамытудағы ролі мен маңызын ашып көрсетеді.  Мұнда сіздер халықаралық қатынастар, сыртқы экономикалық саясат тақырыбы бойынша көптеген материалдарды таба аласыздар.  

Экология

Экология

Экономика

Экономика бөлімінде сіздер Қазақстанның ғылыми журналдары мен жиынтықтарында жарияланған, мақалалар мен баяндамаларды табасыздар.  Авторлар өздерінің жұмыстарында материалдық игіліктерді өндіру, айырбастау, бөлу және тұтыну үрдісі кезінде адамдар арасында пайда болатын өндірістік қатынастарды дамытудың жолдарын қарастырады.  Мұнда сіздер экономика, экономикалық теория тақырыбы бойынша көптеген материалдарды таба аласыздар.  

Құқық

Құқық бөлімінде сіздер Қазақстанның ғылыми журналдары мен жиынтықтарында жарияланған, мақалалар мен баяндамаларды табасыздар.  Авторлар өздерінің жұмыстарында құқық туралы жалпы түсінікті ашады, құқықтық қоғамның қалыптасып дамуы жайлы және оның маңызын қарастырады. Мұнда сіздер құқық пәні тақырыбында жазылған көптеген материалдарды таба аласыздар.