Жшс "сазанқұрақ газ-мұнай кeн орнының" мұнаймен ластанған топырақты микроорганизм көмепмен тазалау әдісі

Аңдатпа

Бұл мақалада топырақтың мұнаймен ластануы үлкен экологиялық мәселелерінің негізгі бірі болып отыр. Мұнай шикізаттарын барлауда, өндіруде, дайындауда, өңдеуде және тасымалдауда қоршаған ортаның мұнаймен ластануы экономикалық және экологиялық шығындарға алып келеді. Мұнайды ыдыратуда микроорганизмдер үлкен рөл атқарады. Қазіргі кезде әлемде қоршаған органы мұнай және мұнай өнімдерінен тазалауда, мұнай көмірсутектерін қолдану белсенделігі жоғары микроорганизмдерге негізделген, биологиялық жолмен тазалау жолдары қарастырылған. Мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған топырақтың өзіндік тазару және қайта қалпына келу процестері өте ұзақ. Сондықтан бұл проблемаға байланысты жүргізілген бірнеше зерттеулерге қарамастан, аймақтың табиғи жағдайларының ерекшеліктерін есепке ала отырып тазарту әдістерінің тиімді түрін қажет етеді. Мұнай және оның компоненттері топыраққа түскен кезде геохимиялық қасиеттер мен топырақ режимінің өзгерістерінің ерекшеліктерін анықтау топырақ қабатын тазарту және сақтау жұмыстарын бағыттауға ғылыми тұрғыдан кең жол ашады

КІРІСПЕ

Қазіргі таңда мұнай және мұнай өнімдерін кең көлемде өндіру, тасымалдау, өңдеу барысы қоршаған ортаның ластануына әкеліп соғуда. Топырақтың беткі қабатының адсорбциялық қасиетінің жоғарылауына байланысты ластану өте тез жүреді. Қоршаған ортаға түскен мұнай көмірсутектері сол экожүйелердің биологиялық тепе-теңдігін: микрорельефін, гидрологиялық режимін, тығыздылығының бұзылуына ықпал етеді, сонымен қатар, биоценозындағы азотфиксация, нитрификация, тыныс алу секілді процесстерді тежейді, нәтижесінде, табиғи ландшафтардың биологиялық түрлілігін өзгертеді. Мұнай және мұнай өнімдерімен ластану флора мен фаунаның, биоценоз құрамының өзгеруін туғызады. Мұнайдың улылық дәрежесі олардың химиялық құрамының әртүрлі мөлшерімен, әсіресе ұшқыш ароматты көмірсутектердің (толуол, ксилол, бензол және нафталин) құрамымен анықталады [1].

Мұнай алатын және мұнай өңдейтін өнеркәсіптердің негізгі мәселелерінің бірі - қамба мұнайларын және шлам жинағышгардағы жиналған сұйық және қатты мұнай қалдықтарын пайдалану болып табылады. Оларды сақтау үлкен төлемдермен, сондай-ақ олардың топыраққа және жерасты суларына түсіп кету қаупімен байланысты. Сонымен қатар, жинағыш-тоғандардың ашық беттерінен булану процестері ауаны көмірсутектермен және күкіртсутектермен ластайды, ол табиғаттағы экологиялық тепе-теңдікті бұзады [2].

Мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған топырақтың өзіндік тазару және қайта қалпына келу процестері өте ұзақ. Сондықтан бұл проблемаға байланысты жүргізілген бірнеше зерттеулерге қарамастан, аймақтың табиғи жағдайларының ерекшеліктерін есепке ала отырып тазарту әдістерінің тиімді түрін қажет етеді. Мұнай және оның компоненттері топыраққа түскен кезде геохимиялық қасиеттер мен топырақ режимінің өзгерістерінің ерекшеліктерін анықтау топырақ қабатын тазарту және сақтау жұмыстарын бағыттауға ғылыми тұрғыдан кең жол ашады [3].

НЕПЗП БӨЛІМ

Мұнай және мұнай көмірсутектерін жоғары белсенділікпен тотықтыратын бактериялар іріктеліп алынып, олардың мұнаймен өте жоғары мөлшерде ластанған экожүйелерді қалпына келтірудегі маңызы зерттелінді. Мұнай тотықтырушы бактериялардың мұнай жинау қабілеті топырақ экожүйесін тазалауға арналған биопрепараттар жасау үшін қажетті. Көмірсутегін тотықтырушы бактериялардың жоғары бөлшектеу белсенділігі өндірістік қондырғыларды мұнайдан шаю үшін қолдануға ұсынылады

Сазанқұрақ мұнай кен орнының мұнайының физико - химиялық сипаттамасы - мұнайдың меншікті салмағы - 0,87 г / см³, тығыздығы - 20°С температурада - 0,843 құрайды, тұтқырлығы O⁰C температурада 36,4 мм ^[1] сек құрайды. Парафин - 1,51%, күкірт - 0,12%, шайыртастақ - 0,02%, силикагель - 5,62%, күкірт қышқылы - 6%, қату температурасы - минус 45°С, лап ету температурасы - минус 2°С [4].

Зерттеу барысында әр түрге жататын 3 микроорганизм культурасы бөлектеніп алынды. 1-кестеде Сазанқұрақ мұнай кен орнынан алынған 2 микроорганизмің сипаттамасы берілген. Колониялар зерттелінетін топырақтан алынған.

1-кесте. Топырақтан алынған микроорганизм культураларының сипаттамасы

Осылайша VilO^{[2] 2 [3] [4] [5] [6]}' V2IO⁵, T і10^[7] культураларының ерекшеліктерін ескере отырып, оларды Bacillus subti/Hs туысына жататындығы анықталды. 1 суретте қатты қоректік ортада өсірілген BaciHus st/ZOzs колониялары берілген.

15 мл - ге көбейткенде микроорганизмнің мұнаймен қоректенуі жылдам жүзеге асып, 3 айдан кейінгі мұнайдың мөлшері 4,5 мае. % ғана қалады.

Бөлініп алған изоляттар келесі қасиеттер жиынтығы бойынша бағаланды: шикі мұнайдың жеке көмірсутектерінде өсу, жеңіл және ауыр фракциялы мұнай өнімдерін ыдырату белсенділігі, мұнай көсмірсутектерін көміртегінің жалғыз көзі ретінде пайдалана отырып, биомасса жинау қабілеті, бөлшектеуші заттар түзу; мұнаймен әрекеттесуі, мұнай жинау қабілеті және іріктеп алынған бактериялардың ыдырату белсенділігін модельді тәжірибеде 10% - ға дейін мұнаймен ластанған топырақта ұсыналды

ҚОРЫТЫНДЫ

Аталған Bacillus SubtHis Vilff микроорганизм штаммы қоршаған ортаның мұнаймен ластанған топырақтардағы мұнай және мұнай өнімдерінің көмірсутектерінен тазалау үшін пайдалану деңгейінің жоғары екендігін көрсетті.

Басқа да жүргізілген зерттеулер шеңберінде мұнайдың ең жоғары 5% (99,8%) бұзылуын көрсеткен, № 1 микроорганизмдердің консорциумы {Micrococcus varians PR 69, Micrococcus roseus УД 6-4, Rhodococcus erythropoiis клі, Dietzia sp. MB3), мұнайдың ауыр фракцияларына және мазуттың 10%-ына (40%) қатысты белсенді № 3 консорциум {Dietzia maris U2.1, Dietzia sp. U2.6, Arthrobacter sp.urr. 44- A, Bacillus sp. шт. PR 28) іріктеліп алынды. Мұнай тотықтырушы препараттың дайын тауарлық нысанын алудың технологиялық параметрлері жетілдірілді. 4 жаңа штамм- мұнай бұзғыш - Micrococcus roseus ФЛ1, BaciHus зр.ФЛ2, Bacillus sp. ФЛЗ, Bacillus sp. ФЛ4 бөлініп шығарылды, патогендік еместігі туралы анықтамалар алынды, тиісінше №В-357, В-358, В-359, В-360 болып депоненттелді.

Нақтылы бір аймақтың мұнаймен ластанған топырағын тазартуда сол жердегі аборигенді микроорганизмдердің консорциум түзуге қабілетті жаңа штаммдарын анықтап, қолданысқа енгізу экологиялық таза ортаны қамтамасыз етудің тиімді жолы болып табылады [5].

Халықтың әл-ауқаты мен ауыл шаруашылығының өркендеуі топырақтың құнарлылығына байланысты. Ол - адамзат үшін ең басты байлық, біздің өміріміз соған байланысты. Жер және оның байлығы қазіргі өмір сүріп отырған адамдарға ғана емес, келешек ұрпаққа керек екенін әлі түсініп болған жоқ. Қаншама техника алға басқанымен, адамдар өздеріне керектінің бәрін дерлік топырақтан алатынын ұмытпауымыз тиіс.

Әдебиеттер тізімі

1. Справочник месторождения нефти и газа Казахстана. - А. 2005г - 55 б.
2. Алиев С.А. Рекомендации по рекультивации нефтезагрязненных земель / Гвозденко Д.В., Бабаев М.П., Гаджиев Д.А.- Баку: Элм, 1981.-26 с.
3. Киреева Н.А., Бакаева М.Д., Тарасенко Е.М. Комплексное биотестирование для оценки загрязнения почв нефтью // Экология и промышленность России. 2004. №2. С. 26-29
4. Кулжанова К.А., Туякбаева А.У., Чукпарова А.У., Шорабаев Е.Ж. «Микробиологическая очистка нефтезагрязненных почв Атырауской области».
5. Онгарбаев Е.К., Досжанов Е.О., Мансуров З.А., Жубанова А.А. Нефть как источник углерода и энергии для микроорганизмов // III International Symposium «Physics and Chemistry of Carbon materials / Nanoengineering». Алматы, 14-16 сентября, 2004. С. 113-115.