Андатпа
Абайдың орыс интеллигенциясымен бірге жүріп тұрғаны, оның творчествосына эсер етті. Бірінші мақсат-ол халықты білімге үйрету, жаңашыл болуға үйрету болған. Басқа ақындардың өлеңін оқып отырып, ол оларға ілесіп кеткен жоқ. Абайдың лирикасы белек, ерекше. Абай адамның сыртқы дүниесімен бірге ішкі дүниесін көре білді. Адамгершілік, ізеттік, шабыттылық, адамдардың бір- бірімен қарым- қатынасын нығайту.
Қазіргі уақытта, өкінішке орай ата-бабадан қалған қара сөздер, мақал мәтелдер өз деңгейін, өзі орнын жоғалтып жатыр. Ол адамдардың материалдық жағдайына көп көңіл бөлуіне байланысты. Осыдан кейін, қазіргі уақытта бала тәрбиесіне көп көңіл аударуы қажет. Қазақстан Президентінің жарлығында, қазақ мәдениетіне, ұлттық салт-дәстурге ерекше қарау керек екенін айтқан Пушкин Лермонтовтың кітабын ұстап, оқып келе жатқан адамды көру-арман. Оның орнына қолына мобильдік телефон, плеер. Ішкі дүниесін материалдық жағына ауыстырып жібергендер көп. Ал ішкі дүниесі азып тұрса одан қандай тұлға өседі. Қазіргі заманда дұрыс адам болсын десек, біз салт-дәстүрлерді, мақал-мәтелдерді жандандырып, оған жаңа көзқарас беру керекпіз. Өз тарихыңды, өз тіліңді, өз мәдениетіңді біліп, қадірлеп жүру керек. Қазақтың ақыны Абай қазақ поэзиясында ерекше қолтаңба қалдырды. Абайдың қара сөздері-қазақтың ауызша көркем әдебиетінде өз орынын ала білді. Абайдың орыс интеллигенциясымен бірге жүріп тұрғаны, оның творчествосына эсер етті. Бірінші мақсат-ол халықты білімге үйрету, жаңашыл болуға үйрету болған. Басқа ақындардың өлеңін оқып отырып, ол оларға ілесіп кеткен жоқ. Абайдың лирикасы бөлек, ерекше. Абай адамның сыртқы дүниесімен бірге ішкі дүниесін көре білді. Адамгершілік, ізеттік, шабыттылық, адамдардың бір- бірімен қарым- қатынасын нығайту [1].
Ақын өз өлеңдерін - халық ауыз әдебиеті мен байланыстырып отыр. Ол еңбекке көп көңіл аударды. Еңбек туралы мақалдарды көп келтірді.
Еңбек етсең ерінбей - Тояды қарның тіленбей
Егіннің ебін, Сауда ңның тегін, Үйреніп, ойлап мал ізде
Ада л бол-бай тап
Адам бол- мал тап, Қуансаң қуан сол кезде
Біріңді, қазақ, бірін дос Көрмесең істің бәрі бос.
Ал екінші мақал «Сегіз аяқ» Абайдың өлеңінде былай көрсетілген:
Екі кеме құйрығын
Ұста, жетсін бұйрығың
Абай ауыз- халық әдебиетінің рай басылым екенін дәлелдеді:
Ескі бише отырман босмақалдап,
Ескі ақынша мал үшін тұрмын зарлап.
Ақын феодалдарды жамандайды:
Шортанбай, Дулат пенен Бұқар жырау өлеңі бәрі жамау, бәрі құрау [2].
Шортанбай, Дулат, Мұрат деген ақындар феодалды жолды таңдап отыр. Олар болашақтан қорқып, өзгерістерге жол белгілері келмейді. Абай оларды ссылай көрсетті:
Бір аршөпке шапаны сондай шап-шақ,
Мүшесінен буынып ,басады алшақ...
Ақ тымақтың,құлағы салтақ-салтақ
Жаздыкүні ақ бөркі бүктелмейді - ақ, Қолыңда бір сабау бар ол дағы аппақ Keperere сабауды шаншып қойып, Бөркін іліп, қарайды жалтақ-жалтақ.
Жүріс-тұрысы адам аяғандай. Олар өткен уақытта қалатындарына Абай сенеді. «Қақтаған ақ күмістей кең маңдайлы», «Жасымда ғылым бар деп ескермедім» - осы екі өлендерінде ол халықтың жақсы өмір сүретіне сенеді деп жазған, әйел әдемілігіне ерекше таңба салды. Ақын «Қара көзі нұр жайнайды», «Жіңішке қара қасы сызып қойған» - деп әйел адамзатының жаңаша сұлулығын көрсете білді. Ол әйелге - болашақ ана, отбасының ұйытқысы деп білуге шақырды. Әйелге құрмет көрсетуге, оларды «тек көңілдес» деп білуден, ойлаудан айырылуды сұрады [3].
Кей жігіт арсыздықпен ұятсынбай, Қолы жетпес нәрсеге тыртықтаған.
Орынды іске жүріп, ой таппаған,
He болмаса жұмыс қып мал бақпаған Қасиетті болмайды ондай жігіт Әншейін құр бекерге бұлғақтаған.
Абай білімге, ғылымға аса көңіл бөлді оған куә «жасымда ғылым бар деп ескермедім».
Баламды медресеге біл деп бердім,
Қызмет қылсын, шен алсын деп бермедім.
Осы өлеңде Абай жастарды білімге шақырады, бұрынғыдай өмір сүру керек екендігін айтады. Ы.Алтынсаринге жазған хатындағы ойларын өлен түріне шығарды. Бірақ, Абай көңіл- күйімен білді, өз балаларын орыс мектебіне беріп, ол мектеп болашақ бастық, адвокат, администраторды дайындайтын. Ал басқа жол жоқ, сосын Абай ауыз-көркем әдебиетін таратуға, білім мектептерін ашуға, қарапайым халықты төзімділікке, еңбекке, мал бағуға, өз тілін құрметтеуге бел бууға шақырды. Абайдың көзқарасы өзгеріп, ол халық мәдениетін жоғарлатып, шындықты көрсете білді.
Өмірді қалай көрді, солай жазды. Сол кездің басқа ақындары шындықты айтудан бас тартты. Өкінішке орай, қазіргі жастар көп оқи бермейді. Ал Абай болса, қазақ халқының Пушкины деп айтуға болады. Абай болашақты болжап білді. Білімге, ғылымға көңіл белуге шақырды [4].
Әдебиеттер тізімі
- Послание Президента Республики Казахстан Нурсултана Назарбаева народу Казахстана от 18 февраля 2005 года.
- Казахские пословицы и поговорки. Составитель и переводчик Аккозин М.-Алма- Ата. Казахстан, 1990-288С.
- Узакбаева С.А. Кожахметова К.Ж. Использование материалов казахской этнопедогогики при изучении педогогических дисциплин.- Алматы, 1997-81С.
- М.С.Сильченко. Творческая биография Абая.- Алматы, 1957-8-45С.