Андатпа
Бул мақалада автомобильдердің қоршаған ортаға, адам денсаулығына әсері қарастырылады. Автомобильдерден шығатын зиянды, улы заттардың мөлшерін азайту мәселелері көрсетілген.
Қазіргі таңда бүкіл әлемді ойландыратын жағдай, экологияның ластануы болып табылады. Экологияның ластануына негіз болатын жағдайдың бірі, ол әрине автомобильдерден шығатын улы газдар.
Біз экологияны қалай сақтаймыз?
Біз бұл сұраққа өз ойымызды білдіре кетейік.
Қазіргі кезде автомобильдерден шығатын улы газдар табиғатқа кесірін тигізбей қоймайтыны рас.
Ауаның ластануының негізгі себебі, жанармайдың толық және біркелкі жанбауынан болады. Автомобильдің қозғалуына жанармайдың бар болғаны 15%- ын ғана жұмсайды, ал қалған 85%-ын ауаға шығарады. Бұл шығарылған улы газдар адам өміріне кесірін тигізбей қоймайды. Автомобиль дыбыс басқышынан бір қарағанда ешқандай зияны жоқ сияқты көгілдір түтін түрінде шығып жатқан улы газ және азод оксиді бас ауруы, шаршау, тітіркенгіштік, томен еңбек қабілеттілігінің негізгі себептерінің бірі болып табылады.
Жанармай мен табиғи газды салыстыра кетсек.
Жанармайдың табиғи газдан артықшылығы, ол автомобильдің жүріс қуатының көптігінде. Табиғи газдың жанармайға қарағанда қуаты аз болғанымен, оның жүріс көлемі біршама артық. Мысал ретіне, автомобиль 100 километрге 10 л жанармай жүмсаса, ал табиғи газдан 6 л ғана жүмсалады. Сонымен бірге, табиғи газдың жанармайға қарағанда атмосфераға шығаратын улы газ көлемі бірнеше есе аз болып келеді. Мамандардың айтуы бойынша, табиғи газдың болашағы зор деп күтілуде. Жанармайдың құны үздіксіз өсіп тұрған кезде, табиғи газ көлік иелері үшін өте тиімді болмақ. Мәселен, АИ-92 маркалы жанармайдың бағасы литріне 128 теңге болса, газдың 1 текше мерті 44 теңгені құрайды. Оның үстіне алдағы 4 жыл ішінде газдың бағасы тұрақты болады. Табиғи газбен жүретін автомобильдердің саны көбейген сайын, газ толтыру бекеттеріне деген сүраныста арта бермек.
Өкінішке орай, елімізде табиғи газ қүю бекеттері аз. Егерде, табиғи газ бекетінің біреу салынатын болса, онда 35 мың тал көшетін отырғызғанмен тең.
Тағы бір айта кететін жағдай, тек газбен ауа қоспасы дизельдерде оталуы мүмкін болмайды, себебі ол қоспаның оталу температурасы-700-750°С, ал дизельді жанармайдың оталуы-320-370°С, сондықтан дизельді қозғалтқыштар табиғи газбен жұмыс істеуі үшін цилиндрге аздаған дизель жанармайын 12-17% беру қажет, ол цилиндрдегі жанармай қоспасының жануын қамтамасыз етеді.
Қазақстанда қазіргі күнде барлығы 4 миллиондай көлік бар, олардың 12 мыңдайы ғана табиғи газбен жүреді. Біз табиғи газбен жүретін автомобильдерді көбейткеннің өзінде, елімізде газ тапшылығы артуы мүмкін.
Сарапшылардың айтуынша, көліктерді жанармайдан табиғи газбен жүретіндей етіп ауыстыруға қыруар шығын кететінін айтты. Автомобильдерді газға арналған арнайы құрылғылармен жабдықтауға автомобильдердің түріне орай орта есеппен 200 мың теңге жүмсалады. Осыған байланысты, көлік жүргізушілеріне өз автомобиль! н жанармайдан табиғи газға ауыстыру қымбатқа түсуде.
Қорыта айтқанда жыл сайын Қазақстанда 25-30 млрд текше мерт табиғи газ өндіріледі. Табиғи газдың жанармайға Караганда артықшылығы баршылық.
Негізгі артықшылықтары мыналар:
Біріншіден, жанармайға Караганда табиғи газдың ауаға шығаратын шығына өте аз.
Екіншіден, жүріп өтетін жолыда біршама артық болып келеді және табиғи газдың бағасы жанармайдаң бағасынан бірнеше есе арзан.
Біз осы қарастырған мәселелерге тоқтала келе, автомобильдердің барлығын табиғи газбен жүруіне ұсыныс жасаймыз.
Эдебиет:
- 1. Жүнісбеков П.Ж. Автомобильдің қүрылысы және оның пайдаланылуы.
- 2. Сабыралиев Н. Автомобиль қүрылысы және көлік жүргізушілерін даярлау.