Тәрбие мәселесі қай ұлттың болмасын аса қадірлеп қарайтын ұлы қағидаларының бірі. Казақстан Республикасының Президент! Н.Ә. Назарбаев: «Біздің алдымызда бабаларымыздың игі дәстүрлерін сақтайтын күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы, өз елінің патриоттары болатын ұрпақ тәрбиелеу міндеті тұр»- деген болатын. [ 1 ]
Ендеше, Қазақстан өз егемендігін алғаннан кейін, бүгінгі таңның өзекті мәселесі жан-жақты, көп мәдениетті, білімдар дара тұлғаны қалыптастыру. Оқушыны алғыр ойлы. жан-жақты дамыган, ұлттың ұлы азаматы етіп тәрбиелеуде мұғалімнің шеберлігі, шығармашылыгы қажет. Яғни, қазіргі ұстаз терең ойлы, ғылыми білімі бар, оқу-тәрбие ісін дүрыс ұйымдастыра білетін шыгармашылықпен айналысатын адам болуы қажет. Бүгінгі мектеп оқушыларына жүйелі де сапалы білім, саналы тәрбие беруде жаңа талап тұргысынан келу кажет. Ол үшін пәндік оқыту мен тәрбие жүмысының сапасын мектептерде жақсарту, бүгінгі күннің басты проблемаларының бірі. Әсіресе, бүгінгі таңда Батые пен Шығыстың, Eypona мен Азияның идеологиясының қарама-қарсы қайшылығының кезеңінде, ұлттық идеологияны қалыптастыру ең өзекті мәселе. Әр нәрсеге еліктегіш келетін жастарды, Батыстың бейресми мәдениеті мен моральдық азғындаушылық іс-әрекетінен аман алып қалудың бірден-бір жолы - ұлтымыздың тарихы мен халық педагогикасы арқылы тәрбиелеу болмақ. Осы тұрғыдан келгенде, Ел басы, ҚР-ың президент! Н.Ә. Назарбаевың жуырда гана халыққа арнаған жолдауы, ұлттық сана мен тұғырлы мәдениетті қалыптастыруда таптырмайтын бағы беруші құрал екендігінде дау жоқ.. [ 1 ]
Әрине, мемлекеттің ірге тасынын мықты болу үшін, оның күш қуатының мықты болуы шарт. Сонымен қатар, сол мемлекетің рухани, мәдени күш- қуатыныңда күшті болуы қажет.Рухы биік, діні мен ділі,тілі,патриоттық сезімі жоғары халықты ешқандай күш тенселте алмайтыны шындық. «Мәңгілік ел» кұру стратегиясы осы тұжырымдар негізінде қүрылуыда заңдылық. Tapихи тамыры тереңге бойлаған ұлттың тұғырыда биік. Оның айбыны алыстан бой көрсетіп,өзін асқақ, басқамен терезесін тең ұстайды.Оған ешкім батада алмайды. Ел басының елінің алдына қойған айқындауыш бағдарыда осы. [2]
Осы орайда, қазақ халқының бір туар ұлдарының өмірі мен шығармашылығын оқып үйрену, жас жеткіншектерді үлкен патриоттық сезімге баулып тәрбиелейді. Қазақ халқы баяғы заманнан бері тәрбие проблемаларын өзінің өзекті істерінің бірі деп санап келеді. Бұл мәселеге байланысты ой қозгап, қалам тартпаган адамдар да кемде-кем. Әсіресе ұрпақ тәрбиесінде қазақ халқынан асар үлт көпте емес. Ұлтымыздың тәлімгерлік тәжірбиесі өте бай. Мәселе сол байлықты ел игілігіне айналдырып, бүгінгі оқушы жастардың бойына сіңіру болып табылады. Жасыратыны жоқ, жаһандану заманында, Қазақстан әр түрлі діндер мен саяси - экономикалық жагдайы әр түрлі мемлекеттердің қоршауында тұрганда, тәрбие проблемасының да күрделене түсері даусыз. Қазіргі басты мақсат - ел тәуелсіздігін, оның бірлігі мен жасампаздыгын, ата-баба салт-дәстүрі мен ұлттық қагидаларды аман сақтап қалу.
Халықтын,оның ішінде жастардың заңдық сауаты, заңдық мәдениеті болмайынша демократияда, экономикалық реформалар да, әлеуметтік ілгерілеу де мардымсыз болмақ. Елде заңсыздық, соқыр әкімшілік, озбырлық кең орын ала береді. Сондықтан, жастарға құқықтық тәрбие беру барысында, олардың өз Конституциялық құқықтары мен еріктерін білудің саяси маңызы зор. Бірақ, сонымен қатар, олар қоғам және мемлекет алдындагы өз міндеттерін де ұмытпаулары тиіс. Тәуелсіз Қазақстан мемлекеті алдындағы ең бір жауапты міндет - қоғам мүшелерінің адамгершілік қасиетін тәрбиелеу. Бүл тәрбие жастарды ар- ұятты, адал, әділетті, кішіпейіл, көпшіл, еңбекшіл болу сияқты қоғамға пайдалы көптеген қасиеттерге баулиды. Сондай-ақ, ол әр түрлі жат қасиеттерден, соның ішінде ұятты аяққа таптаудан, жалқаулықтан, озбырлықтан, зүлымдықтан, екіжүзділіктен, көзбояушылықтанаулақ болуға тәрбиелейді. Тәрбиенін бул саласын жүргізуде оку бағдарламасы бойынша әдеп, эстетика, мәдениеттану пәндерінін алар орны. аткаратын ісінін манызы өте зор. Тәрбие тек мектеп кабырғасында ғана болмайтыны анык. Ананын бесік жырынан бастап, «О дүниеге» жөнелгенше адам өмірі үйренумен өтетігінде дау жок. Сондыктан, бүл мәселелерде халықтық педагогикаға оралып, үлггык тәрбиеге ден койғанымыз жөн.
Қазіргі кезде баспасөз бетінде Қүран - Кәрімнін касиетті сөздері, Мухаммед пайғамбар ғалейс уасаламның өмірбаяны мен уағыз сөздері басылып жүр. Мухаммед пайғамбарымыздың келер үрпақты адамгершілік, ақыл-парасат иесі етіп тәрбиелеуге баулитын ақиқат сөздері күні бүгінге дейін өзгерусіз айқындығымен құнды.
Осы түрғыдан келгенде,қазақ мектептеріндегі оқу-тәрбие мәселесі өзекті болуы занды. Өйткені әр үлт өз болашағын ойласа,ең алдымен үрпағын ата баба дәстүріне лайық етіп тәрбиелеуі керек. Педагог-ғалым М.Жүмабаев халық педагогикасын ғылымилықпен баяндай отырып,оларды колданудың әдіс- тәсілдерін жаңаша жағдайда пайдаланудың кажеттілігін ұсынды. Сол мүралар аркылы оқушыларды ізгілікке, адамгершілікке, адами үлы касиеттерге тәрбиелеудін жолдарын көрсетті.. [3]
Әсіресе тіл мәселесіне келгенде баланың бастапқы (1-4) сыныптарда тек қазақша оқу керектігін дәлелдеді. Сонымен бірге, баламен жүмыс істейтін үлкендердің таза әдеби қазақ тілінде сөйлеп, тіл тазалығьн сақтау кажеттілігін алдыңғы орынға қоя білді. Мағжан: «Тілі жоқ ел, тілсіз ел-болашағы жоқ ел, оның болашағы бұлыңғыр, ол ел бола алмайды» деген. Түпттің түбінде, түркі тілдес еелдердің тілі біріксе, оның көш басында қазақ тілі түруыда мүмкін»-деген ойдыды айтады. Ел басының «Мәңгілік ел» түжырымдамасын негізгі бір бөлшегі, осы тіл аумағында жатқанын білеміз. Мәңгілік елдің -мәңгілік тілінің болуы. Ол тіл-Қазак тілі.Өткендегі бабаларымыздын сондағы мұндарының орындалып, бүгіндері іске асып,ел игілігіне жарап жатканы осы егемендіктін аркасы. Максат - осы келген егемендікті мәнгі аман сактап. атадан балаға, үрпактан үрпакка жеткізіу. Оны жеткізетін -бүгінгі ұрпақ.
Ендеше. Мағжандай дара тұлғаның шығармашылығын оқытып, үйрету оны үлгі ету бүгінгі мемлекеттін алдында тұрған келелі іс.
Магжан Жүмабаев - ғасырлар белесінде әр заманда бір қылаң беріп қоятын көркемдік ойлау әлеміндегі Абайдан кейінгі үлкен бір күбылыс. Оған оның “Батыр Баян”, «Қойлыбайдың қобызы», “Жан сөзі”, “Жүсіп хан”, тағы басқа да ірі шығармалары куә. Сол қүбылыстың сырын ашып, жас үрпақты шынайы суреттердің поэзия бұлағынан сусындата білу, жақсы менен жаман, қатығездік пен ізгілік, бір күндік пен мәңгілік секілді өмірлік проблемаларға қатысты көзқарас қалыптастыруда ақын мүрасын шебер пайдалана білу - әр үстаздың асыл мүраты болу керек деп ойлаймыз. Бүгінгі таңда еліміздің жас үрпағын үлтжандылық пен отансүйгішітікке тәрбиелеу проблемасы алдымызда түрғанда, Мағжан Жүмабаевтын өмірі мен шығармашылығын қазақ тілді мектептерде оқып үйрену, одан нәр алу ұлы парыз. Тәрбие бесіктен басталады. Қазақ этнопедагогикасы тәрбиені бесік жырымен бастайды. Ұлттық мәдениетімізді- инабаттылықты, имандылықты, қайырымдылықты, мейірімділікті, ізеттілікті, меймандостықты, тіл өнерін балаға балдырған кезінен бастап үйрету - өркениеттік дәстүріміз. [4]
Міне, М.Жұмабаевтын ұлттык тәлім-тәрбие, тіл, дін, діл, мәдениет туралы айтқан ойларының осы заманда да өміршең екендігін осыданда көруге болады.
Білім беру жүйесінің алғашқы баспалдағы мектепке дейінгі тәрбие. Сол себептен де Магжан шығармашылығы мен танысу балабақшадан басталғаны дүрыс. Ол үшін балалардың жас шамаларына карай Магжанның өлеңдерін сараптап, бала бақшада өткізудің әдістемесін үсыну кажет. Мектеп жасына дейінгі балаларға тәрбиелік мәні үлкен Мағжан өлеңдерімен үзінділер жаттатып, оларға ұлтжандылық, имандылық, махаббат сезімдерін үялатуға зер салыну керек. Осыған орай :
-Мағжанның балалық шағын оқытып, үйрету.
-Магжан өлеңдерін жатқа айтқызу.
(¥лтжандылык,имандылық,адамгеріпілік такырыптарына)
-Ақын-педагогтың шығармаларынан сахналык көріністер ("Батыр Баян") кою.суретті альбом шығару.
-Магжан өлендеріне ән-шығарып, оны жүртшылык арасында кеңінен насихаттау. Біздін осындай тұжырым жасаумызға ең алдымен оның өмір жолынын өзі куэ болса, кала берді архив құжаттары мен педагогикалық еңбектері дәлел. М.Жұмабаев шығармаларының негізінде мүғалімдердіңде кәсіби біліктілігін арттыруда пайдалануға болады. [5]
М.Жұмабаевтың өнегелі өмірі мен тәлім-тәрбиелік ой-пікірін оқу-тәрбие жүмысына енгізудегі басты мақсат, окушы жастардың бойына адамгершілік пен ұлылық қасиеттерді дамыту. Әр түрлі жаман. теріс пиғылдардан арашалау, ізгілік пен инабаттылық сезімдерді жүректеріне үялату. сөйтіп ұлтың, елі,. жерін сүйетін арлы азамат тәрбиелеу.
Ендеше, окушыларды М.Жүмабаевтың үлгілі өмірі мен шығармашылығының негізінде тәрбиелеу, казіргі мектептін басты ісі ,оның тәлім-тәрбиелік ойлары баға жетпейтін күнды туындылар, оларды окып-үйрену, игілікке жарату мүғалімдердің парызы болмак. Үлтжандылык пен отансүйгіштікті оқушылар бойына кұрғақ уағыздармен калыптастыру мүмкін емес. Оны тек қана елін - жерін қасық қаны қалганша қорғап өткен от жүректі бабалар рухында гана тәрбиелеуге болады.. [2]
Қазіргі жаһандану дәуірінде, Қазақстан бірнеше сырт мемлекеттердің қоршауында тұрғаны анық. Олай болса, Қазақстан Республикасының Президент! Н.Ә.Назарбаевтың сөзімен айтсақ: «...біздің ұрпағымыз өзіне тән тектілігімен, бұлалығымен, жасқануды білмейтін тәкаппарлығымен, батылдығымен, айлалығымен дараланатын Барыс болмақ. Ол, ешкімге бірінші болып шабуыл жасамайды, әрі тікелей соғыстардан тартынатын болады. Бірақ, ол өзінің еркіндігі, тұрағына, ұрпағына катер төнген жагдайда, ол бүларды басын тігіп, бойындағы барын салып қорғайтын болады. Ол сыптай да, серпінді болуға жэне семіздік пен жалкаулыкка бой алдырмауға тиіс, әйтпеген күнде ол қатаң табиғи ортада өмір сүре алмайды» - деп тұжырымдаған.Ендеше, бүгінгі жас үрпақты ұлттың ұлы зиялыларының үлгісінде оқытып, тәрбиелеу-казіргі заманның алға қойып отырған міндеттерінің бірі болса керек.Осы мақаламен осындағы ойлар , Ел басының халыққа арнаған жолдауынан кейін туындаған еді.
Әдебиет:
- Н.Назарбаев.ҚР-ы мұғалімдерінің 2-шіқұрылтайындағы сөзі
- Жұмабаев М. Шығармалары. - Алматы: Жазушы, 1989. - 448 б.
- Бекмаханов Е. Қазақстан тарихы. - Алматы: ҚМБ, I960. - 350 б.
- Тажибаев Т. Педагогическая мысль в Казахстане во второй половине XIX века. - Алма- Ата: Казахстан. 1965. - 163 с.
- Сембаев Ә.І. Қазак совет мектебінің тарихы. - Алматы: Мектеп, 1967. - 150 б.