Қазіргі уақытта биотехнология кеңінен дамыды. Бұл биология мен техниканың қиылысында пайда болған, көптеген елдерде жақсы дамыған қолданбалы бағыт болып табылады және адамзаттың жаһандық мәселелерін шешеді. Әлемнің барлық жоғары оқу орындарында оқытылатын маңызды пәндер студенттер мен жоғары сынып оқушылары арасында үлкен қызығушылық тудырады. Осыған байланысты біз осы мақалада қазіргі уақытта биотехнологияның оқытуда өзекті және әлемдегі жетекші пәндердің бірі болып табылатын көрсетуді мақсат еттік. Сонымен қатар, негізгі мақсаты экологиялық таза биологиялық байла- ныстырғыштар негізінде биокомпозиттік материалдарды алу болып табылатын құрылыс биотехнология- сының жас және перспективалы бағыты ғылым мен өндіріс үшін үлкен қызығушылық тудыратынын дәлелдеу. Бұл мәселемен ұзақ жылдар бойы айналысып келе жатқан сауатты және жауапты ғылыми маман- дардың тамаша ұжымы бар және бүгінгі күні жұмысқа қызығушылық танытқан студенттердің саны артып, ғылыми зерттеулерін жүргізіп, мақалалар жазып, көрмелерге, ғылыми конференцияларға, симпозиумдар мен съездерге қатысып жүр. Биотехнологияның даму тарихынан бастасақ, ежелден адам қызметінің әртүрлі салаларында қолданылатын жеке биотехнологиялық процестер белгілі. Оларға нан пісіру, шарап жасау, ашытылған сүт өнімдерін дайындау және т.б. жатады.
Бірақ бұл процестердің биологиялық мәні тек 19 ғасырда нақтыланды. Л.Пастердің еңбектерінің арқасында. ХХ ғасырдың бірінші жартысында. Биотехнологияның қолдану саласы ацетон мен бутанолдың, антибиотиктердің, органикалық қышқылдардың, витаминдердің, мал азықтық ақуыздың микробиологиялық өндірісімен толықтырылды.
Биотехнологиялық әзірлемелерге кеңестік зерттеушілер маңызды үлес қосты, мұны В.Н.Шапош- никовтың жұмысы дәлелдейді. Биотехнологиялық әзірлемелер біздің елімізде медицина мен мал шаруашылығына арналған антибиотиктердің, ферменттердің, витаминдердің, өсу заттарының, пестицидтер- дің «ассортиментін» кеңейту үшін кеңінен қолданылды [1].
Бүгінгі таңда биотехнологияның алға жылжуына екі фактор әсер етеді:
- – физика, химия және есептеу математикасының жетістіктеріне негізделген биологиялық
(молекулалық) пәндердің (биохимия, биофизика, гендік инженерия) қарқынды дамуы;
- – энергияның, табиғи ресурстардың тапшылығы, адам денсаулығын жақсарту, аймақтар мен континенттер экологиясын өзгерту. Әрі қарай биотехнологияны анықтауымыз керек.
Сонымен, биотехнология - бұл микроорганизмдерді, жасуша дақылдарын, ұлпаларды және жеке жасуша құрылымдарын технологиялық пайдалануға арналған биохимия, микробиология және инженерлік пәндердің жиынтығы. Анықтаманы 1984 жылы Еуропалық биотехнологтар федерациясы қалыптастырды. Бұл микроорганизмдерге, жасуша және ұлпа дақылдарына, сондай-ақ жануарлар мен өсімдік жасуша- ларының қажетті қасиеттері бар жеке құрылымдары мен компоненттеріне негізделген биологиялық процестерді өнеркәсіптік пайдалану. Анықтаманы 1998 жылы Ресей биотехнологтары федерациясы қалыптастырды. Қарапайым тілмен айтсақ, биотехнология – биологиялық процестерді инженерлік және өнеркәсіп-тік өндірісте қолдану туралы ғылым. Ол көптеген ғылымдардың күш-жігерімен дүниеге келді және біздің заманымыздың қоғамдық тәртібі үшін сұранысқа ие. Биотехнология ботаника, зоология, медицина, гендік инженерия, молекулалық биология, микробиология, биохимия, биофизика, экология, нақты ғылымдар (математика) т.б. негізделген.Мысалы, биомедицина тін жасушаларының технологиясын, тірі жасушаларды ауыстыруды, клондау, ауыстыруды қарастырады. Сонымен қатар бұған зақымдалған бөліктер, қатерлі ісік және қартаю мәселесі де кіреді.
Биотехнология дамуының тарихи кезеңдері мен жетістіктеріне байланысты бірқатар кезеңдерге бөлінеді: эмпирикалық, этиологиялық, биотехникалық және генотехникалық [2]. Биотехнология төмендегі салаларға бөлінеді:
- - «қызыл» биотехнология, фармацевтикалық өнеркәсіп өндірісімен байланысты барлық
биотехнологиялық салаларды қамтиды;
- – «жасыл» биотехнология – ауыл шаруашылығымен байланысты даму және өнеркәсіп;
- – «ақ» биотехнология – өнім көп қырлы мақсатқа ие (төмен молекулалық спирттер, ферменттер, биоматериалдар өндіру, «таза» технологияларды (таза технология) қамтиды) - басқа өндірістердің қалдықтарын кәдеге жарату (биодеградация және биоконверсия) болатын құрама сектор)). Елинов Н.П. ілімінде микро-, зоо-, фито-, медициналық, ауылшаруашылық, экологиялық биотехнология, биогеотех- нологияларды ажыратады.
Ең маңызды сұрақтардың бірі биотехнология қандай мақсаттарды көздейді, ол қандай мәселелерді шешеді, олар төменде келтірілген:
- адамның қажеттіліктерін қанағаттандыру (тамақ, ақуыздық аштық);
- өндіріс көлемінің ұлғаюы (тамақ өнімдерін жасанды көбейту);
- таза су мәселесі (экожүйе және оны тазарту);
- энергия, оны өндіру (жаңартылатын көздерден отын эквивалентін әзірлеу);
- адам денсаулығы (аурулардың алдын алу, алдын алу, емдік және сауықтыру сусындарын жасау);
- ғарыштық биотехнология (гидропониялық дақылдар, жануарлар мен одан әрі адам жасушаларын криоконсервациялау, ғаламдық кеңістікті ашу) [3].
Биотехнологияны оқу жоспарына пән ретінде енгізудің өзектілігі 2009 жылы өткен бесінші Мәскеу халықаралық конгресінде ресми түрде расталды: «Биотехнология: жағдайы және даму болашағы» және «Биотехнология әлемі - 2009» 7-ші Халықаралық мамандандырылған көрмесі. Бұл форумды ұйымдастыру- шылардың қатарында Ресей Федерациясының Білім және ғылым министрлігі де болды [4].
Әдебиеттер
- 1.Сассон А. Биотехнология: свершения и надежды. – М. 2010. – 411 с.
- втушенков А. Н., Фомичев Ю. К. Введение в биотехнологию: Курс лекций. – Мн.: БГУ, 2018. – 105 с.
- лова Т. Г. Биотехнология. – Новосибирск: Изд-во Сибирского отделения РАН, 2019. – 252 с.
- 4.[Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://www.mosbiotechworld.ru