Кіріспе. Автокөліктердің пайдаланған газдары атмосфераның төменгі қабатына түсіп, адамның тыныс жолдарына әсер етеді. Мысалы, қалада 500мыңға жуық автокөлік бар. Оның әрқайсысы 1кг бензин жағу үшін 200л оттегін қолданады. Бұл дегеніміз- адамның бір тәулікте жұтатын оттегінің көлемінен де жоғары. Орта есепке шаққанда автокөлік жылына 15мың шақырым жүргенде 1,5-2т жанар- жағармай және 20-30т оттегін жағады. Автокөліктердің шығарымды газдары 200заттық тектердің қоспасы. Шығарымдылардың құрамына азот, оттегі, диоксид көміртегі және судан басқа оксид көміртегі, көмірсутегі, азотпен күкірт диоксидтерінің зиянды қосындылары, сонымен қатар бетінде тұйықты көмірсутектер адсорбцияланатын қатты бөлшектер, ал олардың бірқатары канцерогенді қасиеттерге ие. Автокөліктердің қозғалтқышындағы жанармайдың толық жанып кетпегендігінен көмірсутегінің бөлшектері шайыр тектес зат тектері бар күйге айналады. Автокөліктердің пайдаланған газдарында зиянды заттардың көп болу себебі - автокөліктердің төмен техникалық дейгейі, ескілігі, қозғалтқыштардағы ақауларды анықтау құралдарының жоқтығына байланысты. Қоршаған ортада автокөліктерді пайдаланған газдарының шығарымдыларын реттеу керек. Ол- халықаралық стандарттарға көшіп, еліміздің жолдарында автокөліктерді пайдалануы өркениетті деңгейге жеткізуге жол беру, шығарымды газдарды қосымша тазалау атмосфераны тазартуға көп үлес қосады. Елбасымыздың айтуынша, 2015 жылға дейін Алматыдағы автокөліктер газбен жүруі тиіс.Бензинге қарағанда газ таза әрі өте арзан.
Зерттудің мақсаты. Резиналық бұйымдардың күнделікті тіршілікте көптеп қолданылуы резина қалдықтарынының аса көп көлемді қалдықтар қатарына жатуына алып келді.Резина қалдықтары қатарына жататындар: көлік шиналары, резинотехникалық бұйымдар, резинадан жасалған аяқ киімдер, латекстен жасалған бұйымдар және т.б. Олардың қатарына өндірістен шыққан резиналы, резинаматалы және резинаметалды бұйымдарды жатқызуға болады. Әйтсе де резинадан жасалған қалдықтардың 90%- на жуығын қолданыстан шыққан автокөлік шиналары құрайды. Жыл сайын әлемде миллиондаған тонна қолданыстан шыққан автокөлік шиналары пайда болса, олардың пайдаға асырылатыны 15-20 %-дан аспайды. Тек қана ТМД мемлекеттерінің өзінде жыл сайын 1,2-1,4 млн тоннадай автокөлік шиналары қалдыққа айналады. Автокөлік шиналарының қоршаған ортаға әсер етуі қазіргі кездегі маңызды экологиялық проблемаға айналып отырғаны белгілі. Бұл, ең алдымен, доңғалақтардың бүкіл «өмірлік циклы» (оларды өндіріп шығару, пайдалану және қайта өңдеу) барысында экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге байланысты мәселе.
Қоршаған ортаға жағымсыз әсерін газ қалдықтарымен қатар ондағы ластандырушы заттарды шығаратын автомобиль көлігін зерттеу.
Зертеудің міндеті. Автокөлік доңғалақтары күрделі химиялық қосылыстардан тұратын болғандықтан олардың қоршаған ортаға зиянды эсер етуін қарастыру.
Материалдар мен әдістер. Ақтөбе облысындағы көлік-коммуникациялық жиынтықтың және өнеркәсіп орындарынан бөлініп шығатын зиянды заттардың химиялық құрамын зерттеуге арналған ғылыми жұмыс.
Нәтежелер мен талқылаулар. Аталған көлік-коммуникациясының жиынтығын зерттегенде көліктен өте көп мөлшердегі қауіпті заттар бөлінетіні анықталды.
Қорытынды. Қорыта келгенде материя қозғалысын транспорт қамтамасыз етеді. Транспорттың дамуы проблема тудырады. Жыл сайын әлем бойынша көлік апатынан 0,2млн адам қаза болады, 0,5млн адам мүгедек, 10млн адам жарақат алады. Әлемде ауданды қолдану бойынша, қаланың үштен бір бөлігі жол мен автотұраққа кетеді. Жолдарды салу көптеген жағдайда транспорт ағынының артуына алып келеді, оның салдары орташа жылдамдықты орынауыстыруды төмендету.
Зерттеу жұмысымды қорытындылай келе төмендегідей ұсыныстар жасағым келеді:
- Студенттер мен оқушыларды, профессорларды сутектік газ бөлетін автокөлік жасау идеясын қолдай отырып, жобалар жасауға шақыру.
- Қазіргі таңда автокөліктердің газ шығаратын түтіктеріне арнайы сүзгіш тор ойлап табылды. Ол ауаға жіберілетін газдарды реттейді. Осы құрылғының халықтың көпшілігінің қолдануын қамтамасыз ету. Құрылғыны әлемдік нарыққа шығару.
- Күн энергиясы, ток қуатымен жұмыс жасайтын экокөліктерді қолдану.
- Халықтың көлікті емес, велосипедті қолдануын арттыру. Және ол үшін мемлекет тарапынан арнайы велосипедтердің кең тратуарын салу.
Әдебиеттер тізімі
1. Экология и экономика природопользование Учеб.для вузов\Под ред.профессор Э.В.Гирусова .Профессор В.Н.Лопатина -2 изд.перер.и дол.-М,ЮНИТИ-ДАНА,Единство, 2002-519с.
2. В.Н.Луканин., А.П.Буслаев., М.В. Яшина., Автотранспортные потоки окружающяя среда - 2: Учеб. пособие для вузов/Под ред. В.Н.Луканина. - М: ИНФРА - м, 2001 - 646с