Кіріспе.Сода зауыттарында аммиакты аммоний хлоридінен регенирлейді, содан соң өндіріске қайта қайтарылады. Осы мақсатта құрамында аммоний хлориді бар гидрокарбонат әк сүтімен өңделеді.
Зерттеу мақсаты: Жалпы алғанда «аммиакты сода» барынша арзанырақ және жоғары сапалы болып табылады. Біздің елімізде құрамында нефелині бар .SNbOJCO 4АҺ0з • 9SiO2 немесе Na2O^K2O^AhO3^2SiO2 табиғи рудаларды халық шаруашылығында комплексті түрде пайдалану үлкен маңызға ие [1].
Қазіргі кезде біршама зауыттарда глинеземді, цементті, соданы, поташты ала отырып, нефелинді қолдану әдісі өңделіп, комплексті түрде қолданылып жүр. Бұл әдістің құрамына бірнеше операциялар кіреді. Бастапқы нефелин рудасын 13000 арнайы бор немесе әктас қоспасымен пісіруге ұшыратады.
Алынған піспекті сілтілейді. Бұл кезде сілтілі металдардың алюминаты немесе кремнийдің көп мөлшері натрий сульфаты түрінде ерітіндіге өтіп кетеді, ал CaO^SiO2 және қоспалар тұнбада-шламда қалады,бұл шламды цемент дайындауда қолданады.
Тұнбаға түскен алюминий гидрооксиді 100 градуста қыздырылып, глинеземге жіберіледі, ал карбонизация процесінде көп мөлшерде гидрокарбонаттың құрамына өтіп кететін карбонаттарды содаға және поташқа дейін өңдейді.
Материалдар мен әдістер. Аммиакты сода процесінде NаНСОз- ті бөліп алғаннан кейін, қалған ерітінді СО2 - нің бөлінуіне және судың булануына байланысты вакуум астында (30-50 мм) суйды, әрі рН - 8 мәніне дейін ұлғаяды. Онан әрі ерітіндіге натрий хлоридін қосу арқылы аммоний хлоридін бөліп алады. Ерітіндіден бөлінген көмір қостотығы мен су буы аммоний ерітіндісімен жұтылады, жоғарыда айтылған вакуумды сақтай отырып. Мысалы: Натрий гидрокарбонатын бөліп алғаннан кейінгі рН-7,4 және сілтілігі 0,95 моль/л болатын ерітіндіні 20 0С-қа дейін суытады. Одан ары вакуумда (40 мм.сын.бағ.) ерітіндіден көмір қостотығы мен суды бөледі де, оны құрамында 1,8 моль/л аммиагі бар натрий хлориді және аммоний хлориді ерітінділерімен жұтылуы үшін жұт ылу колоннасына бағыттайды. Колоннадан шығарылған температура 10 0С - қа дейін төмендейді, ал рН - 8,5 дейін жоғарылайды [2].
Зерттеу нәтижелері және талқылау. Тұнбаға түскен Мд(ОН)2 мен СаСОз сүзіліп алынады, тазартылған ерітіндіні сода өндірісіне жібереді. Демек, кальцилендірілген сода алу технологиясы өте күрделі және ол бірнеше сатылардан тұрады. 1. NnCl (тұзын) ерітіндісін жер астындағы тас тұзын сумен ерітіп, ажырату жолымен алады. 2.№С1 ерітіндісін ажырату. 3. СаСОз шикізатын өндіру. 4. Карбонат шикізатын күйдіру. 5. Аммиакты MiCl ерітіндісін қанықтыру. 6. Аммиакты еріті ндіні CO2 газымен қанықтыру. 7. NiHCO3 - ті сүзу. 8. Ерітіндіден аммиакты бөліп шығару. 9. Ылғалды NiHCO3 - ті қыздыру.
Қорытынды. Қорытындылай келе аммиакты әдіспен сода алу әдісінің ерекшелігі сапалы өнім алу процесінің үздіксіз жүргізілуі, еңбек жағдайының жақсартылуы және аз мөлшерде жұмысшы күшінің жұмсалуы, жылу шығынының төмендігі, отынның аз мөлшерде жұмсалуы және қолданылатын негізгі шикізат натрий хлоридінің арзандығында екендігін атап көрсетуге болады.
Пайдаланылған әдебиеттер
- Амелин А.Г. Производство серной кислоты. -М.: Химия, 1976.
- Крашенинников C.A. Технология соды, М. Химия, 1988, 304с.
- Зайцев И.Д., Ткач Г. А., Отоев Н.Д. Производства соды, М. Химия, 1986, 311с.
- Ү.Б. Бестереков, Ш.М.Молдабеков, Қ.Т.Жантасов және т.б. Годз және азотты қосылыстар өндірістерінің технологиялық негіздері мен есептеулері. 2000. 157с
- Молдабеков Б.Ш., Кабылбекова Б.Н., Анарбаев А.А., Алмаханов Б.А. Исследование технологии переработки хлорсодержащего шлама содового производства // C6. научных трудов «Проблемы естественнно - технических наук на современном этапе», Бишкек 2002г, C.42.