Қазақстанның өсімдік әлемі әр түрлі пайдалы өсімдіктерге бай, оның ішінде дәрілік өсімдіктердің алатын орны ерекше. Дәрілік препараттардың 40 пайызынан астамы дәрілік өсімдіктерден жасалған. Сондай өсімдіктердің бірі күрделігүлділер түқымдасына жататын - karelinia caspia [1].
Зерттеу жұмыстың мақсаты: Karelinia caspia (Ақбас шөп) өсімдігінің жер үсті бөлігінен рутинді бөлу.
Зерттеу нысаны: Қызылорда облысы, Сырдария ауданы, Айдарлы ауылы қыркүйек - қазан айларында алынды. Шикізат 2012-2015 жылдардың күзінде жиналды.
Karelinia caspia өсімдігінен рутинді бөлу үшін қaжeттi шикiзaтты ұнтaқтaп aлып, peтiмeн мынaдaй үш экcтpaгeнттepдe: xлоpофоpмдa, этил cпиpтiндe, дистелденген cyga үздаказ apaлacтыpғышқa оpнaтылaды. Сүзш aлынғaн epiтiндiлepдi вaкyyмды pотоpлы бyлaндыpғыштың колбасына орналастырып айдалады. Айдалып алынған экстрактыны ауада кептіріп, жабық ыдыста мұздатқышта сақталынады [2-4].
Karelinia caspia өсімдігінің қүрамындағы рутиннің балқу температурасы «Boetius» электронды қыздырғыш аппаратында, элементтік мөлшері элементтік анализ әдісімен, қүрамы мен қүрылысы ИҚ-,1Н және 13С ЯМР- спектроскопиялық анализ әдістері бойынша анықталды.
Karelinia caspiа өсімдігінің жапырағынан aлынғaн рутиннің балқу температурасы - 1400C, агрегеттық күйі - кpиcтaлл, түсі - жacыл.
Рутиннің ИК—спекгрнде 2918см-1 тербелю жиілігі C-H тобының вaлeнттiлiк тербелкш көрсетсе, 1737cM-^MaKra C=O топтapының вaлeнттiлiк тербелісін көрсетеді, aл 1037см-1 тербеліс жиілігінде CH2 топтapының дeфоpмaциялық тербелісін сәйкес келеді.
ЯМР спектрін талдау нәтижесінде илегіш заттардың сигналы кездеседі. Метокси тобының протондары үшін 1,5-2,8 м.ү. резонирлеу аймағына сәйкес. Метил топтары L-рамнопиранозды қалдықтары резонансты сызығы күшті аймақта (1-1,4 м.ү.) көрсетеді. Жоғары иненсивті сигнал спектрі (3-5,5 м.ү.) пиранозды сақиналардың протондарына сәйкес келді. Сондай-ақ ароматты ферменттердің сигналы (6,0-7,5 м.ү.) көрсетілген [5].
Қорытындылай келе, Karelinia caspia (Ақбас шөп) өсімдігінің жер үсті бөлігінен рутин бөлініп алынды.Рутиннің шығымы -15,8% - ға тең.
Әдебиеттер
- Растения полная энциклопедия. - М.: «Эксмо» , 2005. - 211 с.
- .Тыныбеков Б.М. Дәрілік өсімдіктер: оқу қүралы. - Алматы: Қазақ Ұлттық университеті, 2009. - 137 б.
- . Введение фитохимические исследования и выявление биологической активности веществ растении. Алматы: Рауан, 2008. - 45-50 с.
- . Мухитдинова Н.М., Мамурова А.Т. Дәрілік өсімдіктер - Алматы: Атамұра, 2013.-141 б.
- .Казицына Л.Ф., Куплетская Н.Б. Применение УФ-, ИК-, ЯМР - и масс - спектрометрии в органической химии. Изд-во Моск. ун-та, 1979. — 240 с.