Кіріспе. Ауыр металдардың зиянды заттарымен созылмалы интоксикациясы, қазіргі таңда кәсіби патологияның негізгі мәселесі болып табылады. Әсіресе, адам денсаулығына және қоршаған ортаға зиянды, әсерін тигізетін химиялық заттардың ішінде, кадмий қосындысын айтуға болады [1;2;3].
Зерттеу мақсаты. Зиянды факторлардың нәтижесінде асқазанның түрлі бөлімдеріндегі, қабатының қабырғаларындағы және жасушаларындағы түрлі компоненттерінің морфология-лық өзгерістерінің ерекшелігін анықтау.
Материал және зерттеу әдістері. Асқазанның морфофункционалды зерттеуіне азғана жұмыс арналған, оның өзінде шешімдер қарама қайшылық туғызады. Істелінген жұмысқа экспериментальды жануар ретінде ақ түсті тұқымы белгісіз егеуқуйрықтар қолданылды - еркек егеуқуйрықтар, салмағы 180-230 г, жалпы саны -70. Себебі, тек қана егеуқуйрықтарда кадмийдің көп түсуіне байланысты болатын реакциялар адам организімінде болатын реакцияларға уқсас болып келеді. Зерттеуге алынған жануарлар кадмийдің азотқышқылынының (Cd(NO3)2) токсикалық әсеріне ушырап, олардың ішіндегі 20-сы бақылауда болды. Созылмалы экспериментте зерттеуге алынған жануарларға кадмий нитратын 25, 35 және 45 күннің ішінде 0,5 мг/кг мөлшерде енгізілді.
Зерттеу нәтижелері және талқылау. Бақылауға алынған егеуқүйрықтардың асқазанының кілегей қабатының морфологиялық және морфометриялық зерттеу нәтижелері, бүл жануарлардың асқазаны екі бөліктен туратындығын көрсетті: біріншісі бастапқы бөлік немесе асқазан алды және асқазанның шынайы бездік қүрылымдары бар төменгі бөлігі [4].
Асқазан алды көп қабатты қыртысталынбайтын эпителиймен қапталған, ол шуңқырлар мен төмпешіктерге байланысты тегіс емес қалыңдыққа ие. Кілегей қабаттың түзақ аймағында эпителий өте жука, ал қатпарлар бетінде қалыңдау. Беттік эпителий негізінен жазық эпителийдің 4-5 қабатынан турады. Беткі қабаттары ашық түсті және ірі гиперхромды клеткалардан турады. Эпителиальды қабаттан соң міндетті түрде жумсақ дәнекер тінді негіз анықталады, оның негізгі бөлігі клеткалардан турады [5;6].
Микроскопиялық зерттеулердің нәтижесі егеуқуйрық асқазаны қабырғасының кілегейлі қабатына 3 апта бойы созылмалы улану әсерінде беттік эпителийде некрозды-деструкциялық өзгерістер болады, өз қабығында, кілегейлі және кілегей асты қабатында гемодинамикалық және ісінулі-геморрагиялық бузылулар жүреді [7].
Мунда кілегейлі қабаттың апикальді бөлігі нақты және қопсыған күйде, дистрофиялық- некрозды өзгерістердің есебінен беттік эпителий ісінеді, клеткалардың көпшілігі десквомацияланған, асқазан уяшықтары кеңейтілген және кілегейлі массамен толтырылған. Кілегейлі қабаттың бетінде некроздық-деструкциялық өзгерістер көп қабатты эпителийдің безді бөлікке өту аймағында анық байқалады, мунда беттік эпителий бездің беттік бөлігінің қурылымсыз массасына айналған.
Қорытынды. Кадмийдің созылмалы әсері кезінде паренхиматозды, сондай-ақ строма-қан тамырлық компаненттерінде эпителиалды компаненттің альтерациялық-некроздық өзгерістердің дамуы-мен, ал стромада өтімділіктің бузылуы байқалады; қосылысты клеткаларда иммундық қабынуға өткенде мукополисахаридтердің қайта орналасуы, мукоидті және фибриноидті ісіну жүреді. Бул өлшеулердің дурыстығы, асқазанның кілегей қабатының қурылымдық элементтерін морфометриялық зерттеу нәтижесі арқылы дәлелденеді.
Әдебиеттер
- Mutenko H.//«Accumulation of heavy metals by the cells of Desulfovibrio desulfuricans Ya- 11»//V International Scientific Conference for Students and PhD Students «Youth and Progress of Biology», Lviv, Ivan Franko LNU, May 12-15, 2009. Abstracts book, Lviv. — 2009. — V. 2. — р. 221-222.
- Vasyliv O.//«Effects of some heavy metals salts on glutathione content in the cells of Desulfuromonas acetooxidans»//V International Scientific Conference for Students and PhD Students «Youth and Progress of Biology», Lviv, Ivan Franko LNU, May 12-15, 2009. Abstracts book, Lviv. — 2009. — V. 2. — р. 224-225.
- Futianos K., Evgenidou E., Tchariadis G.//«Use of macroalgae as biological indicators of heavy metal pollution in Thermaikos guft»//Bull. Environ. Contam.And Toxicol. 1999. 62, 6, р. 630637.
- Gomot Annette//«Toxic effects of cadmium on reproduction, development, and hatching in the freshwater snail Lymnaea stagnalis for water guality monitoring»//Ecotoxicol. and Environ. Safety.: 1998. 41, №3, р. 288-297.
- Guhathakurta H., Kavira A.//«Heavy metal concentration in water, sediment, shrimp (Penaeus monodon) and mullet (Liza parsia) in some brackish water ponds of Sunderban»//Mar. Pollut. Bull. 2000. 40, № 11, р. 914-920.
- Kuramshina N.G. and etal.//«Ekotoxicological study of aguatic ecosys-tema pollution by heavy metals in the Republic of Bashkortostan»//Abstr.Submision from Seventh Anriual Meeting of SETAC-Europe. Amsterdam, The Netherlands, 1997, - p. 91.
- Mathew Philip, Menon N.R.//«Pesponses of Perna indica (bivalvia) exposed to realistic levels of heavy metals (Hg, Cu, Cd)»//Indian J. Mar. Sci. 2000. 29, №3, -р. 268-272.