Кіріспе. Бидай үнын шығаратын зауыттардың қайта өңдеуге болатын қосалқы өнімдері- қалдығы-2% жуық бидай үрықшалары. Олардың қүрамындағы майды да алуға болады, олардың қүндылығы- токоферол (Е дәрумені). Оңтүстік Қазақстан облысында өсірілетін дәнді дақылдарды қайта өңдеу технологиясы бойынша бөлініп шығатын бидай үрықшаларының майлылығы сүрыптарына байланысты 10 нан 15 % дейін жетеді, бүл оларды қүрама жемге қоспа ретінде пайдаланар алдында токоферолдың майдағы ерітіндісі есебінде тікелей қолдануға болатындығын көрсетеді [1-3].
Е Дәрумені (токоферол ацетаты):
Физика-химиялык қасиеттері: майда ерігіш, күшті антиоксидант , Е дәрумені тобының қосылыстары ашық сары қоймалжың сүйық. суда ерімейді, хлороформ,эфир, гександа жақсы. ацетон мен этанолда нашар ериді. Қышқылдар мен сілтілердің әсеріне төзімді. Оттегімен және т.б. тотықтырғыштармен өзара әрекеттескен кезде хинонға айналады.
Биологиялық қызметі: Қан биосинтезіне. гормондар синтезіне қатысады. тамыр жолдарының бітелуіне кедергі жасайды. иммундық жүйені нығайтады. антиканцерогенді әсерге ие. жүйке және бүлшык ет үлпаларының қызметін қамтамасыз етеді.
Дәруменге байыту мақсатында бидай үрықшаларын кебекпен қосып араластыру липаза мен липоксидаза ферменттерінің әсерінен ащылау дәм береді. нәтижесінде олар пайдалануға жарамсыз болып қалады. Бидай майын экстракциялық бензинмен бөліп алған соң. бидай үрықшаларынан жоғарыда аталған ферменттердің белсенділігі басылады. осындай жолмен өңдеуден өткен соң бастапқы үрықшалар сақтауға төзімді және малдарға байытылған жем ретінде пайдаланыла алады.
Нәтижелер мен талқылаулар: Зерттеулер барысында әртүрлі технологиялык параметрлердің майдың және токоферолдың шығымына әсері зерттеліп. экстракциялау үрдісінің оңтайлы параметрлері таңдап алынды.
Бүл дақылдан май алудың технологиясы төмендегідей сатылардан түрады:
- Ұрықшаны 16-18 % ылғалдау
- Ылғалданған шикізатты түйіршіктеу
- Түйіршіктерді 90-1200С -та кептіру
- Экстракциялык бензинмен 60-700С-та экстракциялау
- Экстрагентті куып алу
Кесте 1 - Бидай қалдықтарынан май алу технологиясының оңтайлы параметрлері
|
Экстракция Түрі |
Экстракциялау уақыты |
Экстракция температурасы |
Гидромодуль |
Токоферол мөлшері |
|
Үздіксіз араластыру |
60 мин |
60-70 0C |
1:7 |
400-1300 мг% |
Қорытынды: Бидай үрықшаларынан экстракцияланып алынған майдың күрамындағы токоферол мөлшері жүқа қабатты хроматография (ТСХ) әдісі бойынша анықталды.
Әдебиеттер
- Асильбекова А.Д.. Джаксылыкова Р.Б.. Аманбаева К.Б.. Каракулова А.Ш. «Күріш өндірісінің калдыктарын пайдалану жолдары». Труды МНП конференции ЮКГФА. Республиканский научный журнал «Вестник ЮКГФА». г.Шымкент. 2015. №2 (71). с.184-186
- Асильбекова А.Д.. Джаксылыкова Р.Б.. Каракулова А.Ш.. Баймаханова Г.М.. Аманбаева К.Б. «Комплексная переработка отходов рисового производства». Труды МНП конференции посвященной 35-летию ЮКМФА. журнал «Вестник ЮКГФА», г. Шымкент. 2014. т.3.с.40-43.
- Ақтау Л.Ө.. Джаксылыкова Р.Б.. Асильбекова А.Д. Күріш кебегінен балауыз алу технологиясы. III международную научную конференцию молодых ученых и студентов «Перспективы развития биологии. медицины и фармации». журнал «Вестник ЮКГФА». г. Шымкент. 2015, №4 (73). с.121122