Мақалада Оңтүстік Қазақстан облысында өсетін Potentlla supina өсімдігінің сандық көрсеткіштерін анықтау нәтижелері көрсетілген. Тауарлық талдау нәтижесінде сандық көрсеткіштері: ылғалдылығы, жалпы күлі және 10% хлорсутек қышқылында ерімейтін күлі анықталды.
Кілт сөздер: аласа қазтабан, дәрілік өсімдік шикізаты, ылғалдылық, жалпы күлі, 10% хлорсутек қышқылында ерімейтін күлі.
Дәрілік шикізаттармен емдеу адамзаттың назарын бүрынғы заманнан-ақ өзіне аударған. Өсімдік шикізатынан жасалған дәрілік заттар жаңа заманның рационды терапиясының негізі болып табылады. Өсімдік организміне түсетін минералды заттар макроэлементтер бүл элементтердің күлдегі мөлшері пайыздың жүздік үлесімен есептеледі, микроэлементтер олардың күлдегі мөлшері пайыздың мыңдық үлесімен есептеледі [1].
Минералды элементтердің өсімдік организмі үшін және адам организмі үшін де үлкен маңызы бар, себебі өсімдіктер минералды заттардың негізгі жеткізу көзі болып табылады. Соңғы кездері микроэленттер қан аурулары мен қатерлі ісік тәрізді ауыр дерттерді емдеуде едәуір үлес қосып келеді [2].
Жұмысгың мақсаты. Оңтүстік Қазақстан облысында өсетін Potentilla supina өсімдігінің сандық көрсеткішін анықтау мақсатында жер үсті бөлігінің ылғалдылығын, жалпы және 10% хлорсутек қышқылы ерітіндісінде ерімейтін күлін зерттеу.
Материалдар мен зерттеу әдістемелері. Дәрілік өсімдік шикізатының ылғалдылығы мен күлін Мемлекеттік Фармакопеяның ( ГФ ХІ) талаптарына сейкес жүргіздік. Ылғалдылығын кептіргіш шкафта 100-105'--да жүргіздік, ал жалпы күлін және 10% хлорсутек қышқылы ерітіндісінде ерімейтін күлін муфельді пеште 500' - -да анықтадық [3, 4].
Нәтижесі. Дәрілік өсімдіктердегі минералды заттардың жалпы мөлшерін анықталады. Осы мақсатта «жалпы күлі» және «10% хлорсутек қышқылы ерітіндісінде ерімейтін күлі» деп ерекшеленеді. Жалпы күлі деп өсімдікті өртеуден кейінгі қалған жалпы күл қалдығын айтады. Күлінің 10% хлорсутек қышқылы ерітіндісінде ерімейтін бөлігі кремнеземді деп аталады да өсімдіктің шаңдану деңгейін немесе топырағынан толық тазармағанын көрсетеді. Осы кезде қышқыл ерітіндісінде қалған барлық күлі өсімдіктің табиғи күлі болып есептеледі және де осы күлдің қүрамына қарай өсімдіктің макро- және микроэлементтер көзінің сапасына баға беріледі.
Макроэлементтерден табиғи күлінде әдетте калий басым болады, оның үлесінің мөлшері барлық күл мөлшерінің 50%-ын қүрайды. Микроэлементтер қүрамы әр түрлі және де күлінде табылған сирек кездесетін элементтер жиналған өсімдіктердің өскен топырағының өздігінен индикаторлары болуы мүмкін. Дәрілік өсімдік шикізатының ылғалдылығы анықтау қүрамындағы гигроскопиялық ылғалдылық әсерінен үшқыш заттарды түрақты массаға дейін кептіру барысында анықтайды.
Дәрілік өсімдік шикізатын 10 мм өлшеммен майдалап, араластырып ±0,01 г дәлдікпен аналитикалық таразыда 3-5 г өлшеп алынды. Әрбір өлшеніп алынған шикізатты кептірілген және қақпағымен бірге өлшенген бюксе салып алдын ала 100-105'- қыздырылған кептіргіш шкафқа
қойдық. Кептіру уақытын 100-105' --ға қайта жеткен уақытынан бастап есептеп 2 сағатқа қалдырдық. Біріншілік шикізатты есептеу 2 сағаттан соң жүргізілді. Кептіруді тұрақты массаға дейін жеткіздік. Тұрақты масса, 2 рет кептігіш шкафта 30 мин кептіріп 30 мин эксикаторға қойған кездегі айырмашылығы 0,01г артық болмауы тиіс.
Ылғалдылықты анықтау формуласы:
m - кептіргенге дейінгі масса шығыны, граммен; m1 - кептіргеннен кейінгі масса шығыны, граммен. Қорытынды нәтижесін шығару үшін екі қатарлас өлшемнің орташа арифметикалық мәнінің он бөлік пайызбен есептелген мәні алынды.
|
№ |
Тигельдің тұрақты массасы (г) |
Тигелдің массасы шикізатпен (г) |
Шикізаттың массасы (г) |
Тигельмен күлдің массасы (г |
Күлдің массасы (г) |
|
1 |
30,1510 |
33,1510 |
3,0 |
31,3242 |
1,1732 |
|
2 |
21,2310 |
24,2310 |
3,0 |
22,4045 |
1,1735 |
|
3 |
34,2262 |
37,2262 |
3,0 |
35,4001 |
1,1739 |
73
Хлорстек қышқылында ерімейтін күл - бүл 100 г шикізатқа есептегенде сульфат немесе жалпы күлді бөліп алғаннан кейінгі қалған қалдық. Жалпы күлді анықтағаннан кейін тигельдегі қалдыққа 15 мл су және 10 мл хлорсутек қышқылын қосады, тигельді заттық шынымен жабады, қоспаны абайлап 10 мин бойы қайнатады, содан кейін суытады. Күлсіз сүзгімен сүзеді, сүзіндінің рН-ы бейтарап мәнге ие болғанша ыстық сумен жуады, кептіреді, содан кейін қызарғанша күйдіреді, эксикаторда суытады және өлшейді. Күйдіруді түрақты массаға дейін жүргізеді. Соңғы екі өлшеулер массаларының айырымы 1 мг-нан артық боламуы тиіс.
х = -lzazxlppxlpp = і98%
вхСмв-ідавй
х = 11739х1:рх1:: = Х98%
sxCic:-LjBZfiiJ
a.9B+4.c:+s.9B
хорт = ; = 3,99%
Liza5 XiDDxie: ,
х = г = 4,02%
BxCic: -ZjBZM)
Хлорсутек қышқылында ерімейтін күлді анықтау формуласы: с ’ ’ ’
х = -Xioo
Ь
х- хлорсутек қышқылында ерімейтін күлдің мөлшері; с-күлдің массасы;
b-жалпы күлдің массасы.
1. Аласа қазтабан өсімдігінің ылғалдылығы, жалпы күлі мен 10% хлорсутек қышқылында ерімейтін күлі анықталды.
2. Аласақазтабан өсімдігінің ылғалдылығы 5,33-5,66-6,0 %, сондықтан қалыпты көрсеткіш 10 %- дан көп емес деп үсынылады, жалпы күлі 3,98-4,02-3,98 % , қалыпты көрсеткіш 5 %-дан көп емес деп үсынылады, 10 % хлорсутек қышқылында ерімейтін күлі 0,0577-0,0576-0,115 % , қалыпты көрсеткіш 0,5 %-дан көп емес деп үсынылады.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Лекарственные растения Казахстана и их использование.- Алматы: Ғылым, 1996.
- Кечайкин А.А., Шмаков А.И., Заметки о лапчатках (Potentilla, Rosaceae).-Turczaninowia.- 2014.-№17.-С-29.
- Государственная фармакопея Республики Казахстан. Т.2. / Под.ред. А.У.Тулегеновой. -1-е изд. - Алматы: Жибек жолы, 2009. - 804 с. - ISBN 978-601-7152-43-7
- Государственная фармакопея СССР: вып.2. Общие методы анализа. Лекарственное растительное сырье/ МЗ СССР.-11- е изд.,доп. - М.: Медицина, 1987. - Т І,ІІ. - С.24-25.