АННОТАЦИЯ
Азиялық мыңжапырақ (АзМ) өсімдігінің төрт хлорлы көміртегімен (ТХК) уыттанған жануарлардың қанының эритроциттеріндегі липидтердің асқын тотық өнімдерінің өзгерістеріне әсерін зерттеу.
Кілт сөздер: Азиялық мыңжапырақ, липидтердің асқын тотық өнімдері, қан, төртхлорлы көміртегі, тәжірибелік зерттеу.
Кіріспе. Қазіргі таңда заманауи технологиялар пайда болып, синтетикалық препараттар қоры көбейгенімен, тұтынушылар қызығушылығы ағзаға тиімді әсер ететін, уыттылығы аз өсімдік тектес препараттарды пайдалануда болып отыр.
Дәрілік өсімдіктер синтетикалық препараттармен қатар, дәрілік құралдардың қатарында маңызды орын алады. Осыған байланысты өсімдіктерден алынған эктрактылардың фармакологиялық белсенділігіне тәжірибелік бақылау жүргізу келешекте өсімдіктерден алынған препараттарды қолданудың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
Зерттеу тәсілдері.
Бейімделуден 14 күнде өткен тексіз лабораториялық ақ тышқандарға бауыр қызметіне әсерін зерттеу жедел ТХК - гепатоз моделінде, CCL4 50% майлы ерітіндісі 4-5мл/кг мөлшерде ауыз қуысы арқылы, ішке бір рет енгізу арқылы жасалынды [1].
Интактылы топ жануарлары дистилденген су, бақылау тобы CCL4 майлы ерітіндісін қабылдады. Зерттелетін бақылау топтарының тышқандары CCL4 майлы ерітіндісін және 1 сағат алдын АзМ өсімдігінің шөбінен алынған экстрактыларды 250мг/кг және 500мг/кг дозада қабылдады, салыстырмалы топ жануарлары CCL4 майлы ерітіндісін және 1 сағат алдын «Карсил» таблеткасының сулы ерітіндісін 200мг/кг дозада қабылдады [1]. «Карсил» препараты құрамына кіретін белсенді компоненті Шұбар алатікен экстрактысы - айқын гепатопротекторлық қаситеке ие болғандықтан салыстырмалы топ ретінде алынды [2, 3, 4].
ЛАТ үрдістерін биоорталардағы өнімдерінің көрсеткіштерінің мөлшері спектрофото- метриялық әдістермен анықталды. Қан плазмасы мен эритроциттеріндегі ДК деңгейін қалыптасқан [5, 6]. ЛГАТ биоортадағы аралық өнімдері - липидтердің гидроасқын тотығының деңгейі УК-спектрінің 272 нм жұту максимумында түсірілді [7].
Зерттеу нәтижесінде АзМ өсімдігінің экстрактысының ТХК-мен жараланған жануарлар қанының эритроциттеріндегі липидтердің асқын тотық өнімдерінің өзгерістеріне әсері 1-кестеде көрсетілген.
Тәжірибеде ТХК-мен уыттанған жануарлардың қанындағы эритроцитттерде липидтердің асқын тотығу өнімдерінің деңгейі әр түрлі деңгейде жоғарылайды. Диенді қоспаның (ДҚ) мөлшері интактылы топқа қарағанда өсу деңгейі 186,2%-ға тең болды, ал липидтердің гидроасқын тотығының (ЛГАТ) және тиобарбитурат қышқылымен әрекеттесетін өнімдердің (ТБҚ-ӘӨ) мөлшері 100%-ға және 210,7%-ға өседі. Алынған мәліметтер ТХК-мен уыттанған жануарлардың қанындағы эритроцитттерде липидтердің асқын тотық өнімдерінің деңгейінің өсуін дәлелдеп, бұл патологияда «гиперпероксидациялық» синдром орын алатын көрсетеді және алынған деректер ғылыми әдебиеттерде кездесетін мәліметтерге сәйкестігін көрсетеді [5, 7, 8, 9, 10].
ТХК-мен уыттанған жануарларда орын алатын ЛАТ үрдісіне әсерін зерттеу үшін бақылау топ ретінде карсил препаратын 200мг/кг қабылдаған топтар алынды. Карсил таблеткасының
әсерінен ТХК-мен уыттанған жануарлардың қанының эритроциттерінде ДҚ-ның, ЛГАТ және ТБҚ- ӘӨ-нің қоюлануы төрт хлорлы көміртегті гепатитті жануарларға қарағанда 60,5%-ға, 41,5% -ға және 63,2%-ға төмендейді, бірақ интактылы қарағанда олардың мөлшері жоғары деңгейде орын алады. Оның ішінде ДҚ қоюлануы 13,1%-ға, ЛГАТ мөлшері 16,9%-ға және ТБҚ-ӘӨ деңгейі 14,3%- ға жоғары деңгейде орын алады.
АзМ өсімдігінің экстрактысын 250мг/кг масса дозасында 10 күн бойы ауыз қуысы арқылы енгізгенде тәжірибелі жануарлардың қанындағы ЛАТ өнімдерінің қоюлануы ТХК-мен уыттанған тобына қарағанда біршама төмендейді. ДҚ-ның эритроциттерде қоюлануы ТХК-мен уыттанған тобына қарағанда 43,1%-ға төмендеді және карсилді тобына қарағанда, 43,9%-ға жоғарылап, бірақ бақылау тобына қарағанда 62,7%-ға тең жоғары деңгейде орын алады. ЛГАТ-ның эритроциттердегі қоюлануы ТХК-мен уыттанған тобына қарағанда 33,05%-ға азайып және карсил тобына қарағанда 14,5%-ға жоғарылап, бірақ бақылау тобына қарағанда 33,8%-ға тең жоғары деңгейде орын алады. ТБК-ӘӨ эритроциттегі ТХК-мен уыттанған бақылау тобына қарағанда мөлшері 43,6%-ға төмендеді және карсилді топқа қарағанда 53,1%-ға жоғарылайды, бірақ интактылы топқа қарағанда 75%-ға тең жоғары деңгейде орын алады.
АзМ өсімдігінің экстрактысын 500мг/кг масса дозасында 10 күн бойы ауыз қуысы арқылы енгізгенде тәжірибелі жануарлардың қанындағы ЛАТ өнімдерінің қоюлануы ТХК-мен уыттанған тобына қарағанда едәуір төмендейді. Диенді қоспаның эритроциттерде қоюлануы төрт хлорлы көміртегімен уыттанған тобымен салыстырғанда 58,2%-ға азайып, карсилді тобымен салыстырғанда 5,8%-ға жоғарылайды және 250мг/кг мөлшерінде АзМ экстрактысын қабылдаған тобына қарағанда 26,5%-ға азайып, бірақ бақылау тобына қарағанда 19,6%-ға тең жоғары деңгейде орын алады. ЛГАТ-ның эритроциттердегі қоюлануы ТХК-мен уыттанған тобымен салыстырғанда 41,5%-ға азайып, карсилді тобымен салыстырғанда өзгеріссіз және 250мг/кг мөлшерінде АзМ экстрактысын қабылдаған тобына қарағанда 12,6%-ға азайып, бірақ бақылау тобына қарағанда 16,9%-ға тең жоғары деңгейде орын алады. ТБК-ӘӨ тобында эритроциттегі қоюлануы ТХК-мен уыттанған тобымен салыстырғанда 61%-ға азайып, карсилді тобымен салыстырғанда 6,2%-ға жоғарылайды және 250мг/кг мөлшерінде АзМ экстрактысын қабылдаған тобына қарағанда 30,6%- ға азайып, бірақ бақылау тобына қарағанда 21,4%-ға тең жоғары деңгейде орын алады (кесте - 1, сурет - 1).
Кесте 1 - АзМ өсімдігінің экстрактысының ТХК-мен уыттанған жануарлар қанының
эритроциттеріндегі ЛАТ өнімдерінің көрсеткішіне әсері
|
ТОПТАР |
|||||
|
Көрсеткіштері |
Интактылы топ |
Төрт хлорлы көміртегі ТХК) |
ТХК+карсил |
ТХК+АзМ 250мг/кг |
ТХК+АзМ 500мг/кг |
|
Диенді қоспа (отб/106 жасушаға) |
15,3±0,45 |
43,8± 1,22* |
17,3±0,45A |
24,9± 1,1*A# |
18,3± 1,1A° |
|
% өзгеруі |
100 |
286,2 |
113,1 |
162,7 |
119,6 |
|
ЛГАТ(отб/106 жасушаға) |
5,9±0,22 |
11,8±0,20* |
6,9±0,22A |
7,9 ±0,59*A# |
6,9 ±0,59An |
|
% өзгеруі |
100 |
200 |
116,9 |
133,8 |
116,9 |
|
ТБК-ӘӨ(мкмоль/мг) |
2,8±0,09 |
8,7±0,59* |
3,2±017A |
4,9±017*A# |
3,4 ±0,36An |
|
% өзгеруі |
100 |
310,7 |
114,3 |
175 |
121,4 |
|
*Ескерту: мұндағы, ИТ- интактылы топ; ЛГАТ - липидтердің гидроасқын тотығы; ТБК-ӘӨ - Тиобарбитурат қышқылымен әрекеттесетін өнімдер; ТХК - төрт хлорлы көміртегі; ТХК + АзМ - төрт хлорлы көміртегі + «Азиялық мыңжапырақ»; *-p <0,05 - Ит салыстырғандағы нақты көрсеткіш; A- р<0,05-төртхлорлы көміртегімен уыттанған топтың көрсеткішімен салыстырғандағы нақты көрсеткіш; # - p <0,05 төртхлорлы көміртегі + карсил препараты тобымен салыстырғандағы нақты көрсеткіш; □ - төртхлорлы көміртегі + Азиялық мыңжапырақ экстрактысын 250мг/кг дозада қабылдаған тобымен салыстырғандағы нақты көрсеткіш. |
|||||
Қорынтынды. Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтер АзМ өсімдіктердің
экстрактысының 250мг/кг және 500 мг/кг массасына тең дозасын 10 күн бойын ауыз қуысы арқылы ТХК-мен уыттанған жануарларға ем ретінде енгізгенде олардың эритроциттерінде липидтердің уытты асқын тотық өнімдерінің топтасуы едәуір төмендеп, бұл фито экстрактының антиоксидантты әсерге ие екендігін дәлелдейді және карсил таблеткасына қарағанда диенді қоспаның мөлшері орта есеппен 43,9%-ға және 5,8%-ға жоғары болып, одан төмен көрсеткішке ие болды.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Руководство по экспериментальному (доклиническому) изучению новых фармакологических веществ/ Р.У.Хабриев// М. - Медицина, 2005. - С.827.
- Расторопша пятнистая - источник лекарственных средств (обзор) / В.А.Куркин// Химико- фармац. журнал. -2003. - Т. 37. - № 4. - С. 27-41.
- Флавоноиды как биологический активные соединения лекарственных растений / В.А.Куркин, А.В.Куркина, Е.В.Авдеева// Фундаментальные исследования, 2013. -№11. - С.1897-1901.
- Гепатит. Самые эффективные методы лечения/ Попова Ю.С.// Изд. «Крылов», 2010. - С.128. - ISBN: 978-5-42260-139-4.
- Стальная И.Д. Метод определения диеновой конъюгации ненасы-щенных высших жирных кислот. / И.Д.Стальная // Современные методы в биохи-мии. М.: Медицина, - 1977. - С.6364.
- Глушков С. И. Нарушения системы глутатиона и их роль в патогенезе острых интоксикаций ксенобиотиками с различными механизмами токсического действия: дис. д-ра мед. наук: 14.00.20, 03.00.04 / С.И.Глушков. - СПб. - 2006. - 451с.
- Мирончук В.В. Авт. свид. №1084681 А. Способ определения содержания гидроперекисей липидов в биологических тканях. //Бюлл. 13.04.84. Белорусский НИИ кардиологии.
- Гаврилов В.Б. Анализ методов определения продуктов перекисного окисления липидов в сыворотке крови по тесту с тиобарбитуровой кислотой. / В.Б. Гаврилов, А.Р. Гаврилова, Л.М. Мажуль // Вопросы мед. химии. - 1987. - № 1. - С. 118 - 122.
- Арутюнян А.В., Дубинина Е.Е., Зыбина Н.А. Методы оценки свобод-норадикального
окисления и антиоксидантной системы организма. - Спб.: ИКФ-Фолиант, 2000. - 104 c.
-
-
- Скакун Н.П., Олейник А.Н. Сравнительное действие атропина и метацина на внешне секреторную функцию печени//Фармакология и токсикология. - 1967.-Т.30.-№3.-С.334-337.
-