АННОТАЦИЯ
Зертеу мақсаты: мия тамыры және дәрілік түйе жоңышқа фитопрепараттарының қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқұйрықтардағы қанның жалпы уыттану көрсеткіштеріне әсерін зертеу. Тәжірибелік зерттеулерде авторлар, қорғасынның әсерінен бауырдың ұлпаларында және эритроциттерде каталазаның, глутатион-пероксидазаның, суперксиддисмутазаның және тотықсызданған глутатионның белсенділігінің бір жақты төмендейтінін атап көрсетеді [1].
Қорғасын ацетатының әсерінен қанның құрамындағы жалпы уыттану көрсеткіші бақылау тобына қарағанда 303%-ға жоғарылады. Уыттанған егеуқұйрықтарды МТСЭ-мен 10 күн бойы емдегенде, бұл көрсеткіштің деңгейі ем алмаған тобына қарағанда 20,2%-ға төмендеді. Рувимин- фитопрепаратының емдік әсерінен 41%-ға төмендеп, МТСЭ-нің емдік әсерімен салыстырғанда 20,8%-ға жоғары болып, емдеген топтың көрсеткішіне қарағанда қанның құрамындағы жалпы уыттану көрсеткіші 24,1% -ға төмендеді. ДТЖСЭ 25мг/кг мөлшеріндегі әсерінен 27,4%-ға төменде-се, ал 50мг/кг мөлшеріндегі әсерінен өсу деңгейі ем алмаған топқа қарағанда 57%-ға төмендеп, бақылау топпен салыстырғанда 30%-ға жоғары деңгейде
Кілт сөздері: Қорғасын ацетаты, мия тамыры және дәрілік түйе жоңышқа фитопрепараттары, жалпы уыттану көрсеткіші.
Кіріспе:Қорғасын мен оның тұздарының липидтердің асқын тотығу үрдістерге әсерін зерттеудің нақты нәтижелері белгілі. Н.Ж. Орманов және У.А..Жумабаев өздерінің ғылми жұмыстарында, қорғасынның бауырдағы, бүйрек, өкпе және эритроциттердегі ЛАТ белсенділігін күшейтетінін көрсетеді [1].
Қорғасын ацетатының уытты әсерінен, ақуыздың мөлшерлерінің төмендеуі орын алып [1], уытты қасиеттке ие болатын уытты орта молекулалардың деңгейінің жоғарылауының арқасында, тәжірибелік жануарлардың қанында эндоинтоксикациялық синдромның орын алатынын дәлелдеді. Осы қағиданы дұрыс сипаттау үшін қанның құрамындағы жалпы уыттану көрсеткішін (ҚЖУК) анықтадық.
Зертеу мақсаты: мия тамыры және дәрілік түйе жоңышқа фитопрепараттарының қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқұйрықтардағы қанның жалпы уыттану көрсеткіштеріне әсерін анықтау.
Зертеу әдістері. Қанның құрамындағы жалпы уыттану көрсеткіштерін Н.ЖОрмановтың әдісі бойынша келесі формула бойынша анықтадық [ 2].
ЭОМ УОМ ЛУК
т I т I т
ЭОМб УОМб ЛУКб
КЖУК =
Бұл жерде: ҚЖУК-қанның жалпы уыттану көрсеткіші; ЭОМ-эритроциттердегі орта молекулалары; УОМ-уытты орта молекула; ЛУК-лейкоциттердің уытты көрсеткіші; б-бақылау тобы; т- тәжірибелік топ.
Зерттеу нәтижелері.Анықтау барысында қорғасын ацетатының әсерінен қанның құрамындағы жалпы уыттану көрсеткіші (1-ші кестеде) көрсетілгендей, бақылау тобына қарағанда 303%-ға жоғарылады. Уыттанған егеуқұйрықтарды МТСЭ-мен 10 күн бойы емдегенде, бұл көрсеткіштің деңгейі ем алмаған тобына қарағанда 20,2%-ға төмендеді. Рувимин- фитопрепаратының емдік әсерінен 41%-ға төмендеп, МТСЭ-нің емдік әсерімен салыстырғанда 20,8%-ға жоғары болып, емдеген топтың көрсеткішіне қарағанда қанның құрамындағы жалпы уыттану көрсеткіші 24,1% -ға төмендеді. ДТЖСЭ 25мг/кг мөлшеріндегі әсерінен 27,4%-ға төменде-се, ал 50мг/кг мөлшеріндегі әсерінен өсу деңгейі ем алмаған топқа қарағанда 57%-ға төмендеп, бақылау топпен салыстырғанда 30%-ға жоғары деңгейде орын алып, 25мг/кг мөлшеріндегі фитопрепараттың емдік көрсеткішіне қарағанда, қанның құрамындағы жалпы уыттану көрсеткіші 29,6%-ға төмендеді орын алып, 25мг/кг мөлшеріндегі фитопрепараттың емдік көрсеткішіне қара-ғанда, қанның құрамындағы жалпы уыттану көрсеткіші 29,6%-ға төмендеді.
Кесте 1- Мия тамыры және дәрілік түйе жоңышқа фитопрепараттарының қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқұйрықтардағы қанның жалпы уыттану көр-сеткіштеріне әсері
Топтар |
Көрсеткіштер |
|
Қанның жалпы уыттану көрсеткіші (шб) |
% бойынша |
|
Бақылау тобы (БТ) |
1,0±0,06 |
100 |
Қорғасын ацетаты (ҚА) (5%-100 мг/кг) |
3,03±0,18* |
303 |
ҚА+МТСЭ 30мг/кг |
2,42±0,17*,** |
242 |
ҚА+рувимин 30мг/кг |
1,79±0,11*,**,*** |
179 |
ҚА+ДТЖСЭ 25мг/кг |
2,20±0,17*,** |
220 |
ҚА+ДТЖСЭ 50мг/кг |
1,30±0,11*,**,*** |
130 |
Ескерту: 1 *р<0,05-бақылау топпен салыстырғандағы дәлдік көрсеткіші; 2 **р1 <0,05- қорғасынмен уыттанған топпен салыстырған дәлдік көр-ші; 3 ***р2 <0,05-МТСЭ және ДТЖСЭ мен салыстырған дәлдік көрсеткіші. |
Сонымен зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтер қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқұйрықтарды мия және дәрілік түйе жоңышқа фитопрепараттарымен емдегенде, олардың уытты заттарды залалсыздандыратын қасиетке ие екенін көрсетіп, бұл қасиет рувимин- фитопрепараты мен ДТЖСЭ-ның 50мг/кг мөлшеріндегі емдік әсерінің жоғарғы деңгейде орын алатындарын көрсетті.
Қорытынды
- .Қорғасын ацетатының әсерінен қанның құрамындағы жалпы уыттану көрсеткіші бақылау тобына қарағанда 303%-ға жоғарылады.
- . Уыттанған егеуқұйрықтарды МТСЭ-мен 10 күн бойы емдегенде, бұл көрсеткіштің деңгейі ем алмаған тобына қарағанда 20,2%-ға төмендеді. Рувимин-фитопрепаратының емдік әсерінен 41 %- ға төмендеп, МТСЭ-нің емдік әсерімен салыстырғанда 20,8%-ға жоғары болып, емдеген топтың көрсеткішіне қарағанда қанның құрамындағы жалпы уыттану көрсеткіші 24,1% -ға төмендеді.
- .Дәрілік түйе жоңышқа сулы экстрактасын 25мг/кг мөлшеріндегі әсерінен 27,4%-ға төменде-се, ал 50мг/кг мөлшеріндегі әсерінен өсу деңгейі ем алмаған топқа қарағанда 57%-ға төмендеп, бақылау топпен салыстырғанда 30%-ға жоғары деңгейде орын алып, 25мг/кг мөлшеріндегі фитопрепараттың емдік көрсеткішіне қарағанда, қанның құрамындағы жалпы уыттану көрсеткіші 29,6%-ға төмендеді
ӘДЕБИЕТТЕР
- .Абылаев Ж.А. Свинцовая интоксикация в условиях современного производства.- Алматы: МСП «Мерей».- 1995.- 169 с
- . Орманов Н.Ж., Әділбекова Д.А.,Жұмабаев У.А., Қорғанбаева З.С. Ағзаның қанындағы уытты көрсеткішін анықтау әдісі және оның мәнінің патологиялық жағдайларда өзгеруіне препараттардың әсері.// Инф.лист №32-06.-Шымкент, 2006. 7 с.