АННОТАЦИЯ
Зертеу мақсаты. Мия тамыры және дәрілік түйе жоңышқа фитопрепараттарының қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқұйрықтардың қанының құрамындағы липидтердің асқын тотығу және антитотықтырғыш жүйелерінің бірлескен көрсеткішіне әсері анықтау.
Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтер қорғасынның уытты әсерінен қанның құрамындағы ЛАТ-АТЖ қарым-қатынасының бірлескен көрсеткішінің мәні төрт есе жоғарыласа, мия тамыры және дәрілік түйе жоңышқа фитопрепараттарының әсерінен оның деңгейі төмендеді. Мия тамыры сулы экстрактысының 30мг/кг мен дәрілік түйе жоңышқа фитопрепаратының 25мг/кг мөлшеріндегі әсеріне қарағанда, рувимин-фитопрепараты мен дәрілік түйе жоңышқа фитопрепаратының 50мг/кг мөлшеріндегі әсері, жоғарғы деңгейде орын алдып, бұл көрсеткіштің деңгейі ем алмаған тобына қарағанда, үш есе артық әсер ете отырып, бақылау тобына жақындай түсуі, ЛАТ пен АТЖ-ның қарым-қатынасының тепе-теңдігін қалыптастыратынын анықтайды.
Кілт сөздері:Қорғасын ацетаты, липидтердің асқын тотығу,антитоксидантты жүйе, интегральды көрсеткіші,мия тамыры,рувимин,дәрілік түйе жоңышқа.
Кіріспе:Қорғасын мен оның тұздарының липидтердің асқын тотығу үрдістерге әсерін зерттеудің нақты нәтижелері белгілі. Н.Ж. Орманов және У.А..Жумабаев өздерінің жұмыстарында, қорғасынның бауырдағы, бүйрек, өкпе және эритроциттердегі ЛАТ белсенділігін күшейтетінін көрсетеді [1]. Тәжірибелік зерттеулерде авторлар, қорғасынның әсерінен бауырдың ұлпаларында және эритроциттерде каталазаның, глутатион-пероксидазаның, суперксиддисмутазаның және тотықсызданған глутатионның белсенділігінің бір жақты төмендейтінін атап көрсетеді [1].
Зертеу мақсаты. Мия тамыры және дәрілік түйе жоңышқа фитопрепараттарының қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқұйрықтардың қанының құрамындағы липидтердің асқын тотығу және антитотықтырғыш жүйелерінің (ЛАТ-АТЖ-нің) бірлескен көрсеткішіне әсері анықтау.
Зертеу әдістері. Липидтердің еркін-радикалды үрдістерінің негізгі жағдайын бағалау үшін ЛАТ-АТЖ-нің тепе-теңдігін анықтау барысында арнаулы есептеу формуласын қолданылып, тепе-теңдік, интегралдық көрсеткішін анықтадық [2].
АРБт ^АТБт ! ЦРБт ! ТКт , КТт , ГПт , ГРт , SHт
ХЛт , ДКт , ЛГТт , МДАт ХЛ ХЛб ДКб ЛГТб МДАб
ИК =
4
АРБ/ АТБ/ ЦРБб+ ТКб+ КТб+ ГПб+ ГРб+ SHб
8
Бұл жерде: ИК-интегралды көрсеткіш мәні; ХЛ-хемилюминесценттік көр-сеткіші; ДҚ- диенді қоспа; ЛГТ-липидтердің гидроасқын тотығы; МДА-малонды диальдегид; АРБ- антирадикалды белсенділік; АТБ-антитотықтырғыш белсенділік; ЦРБ-церулоплазминдік белсенділік; ТК-токоферол; КТ-каталаза; ГП-глутатион-пероксидаза; ГР-глутатион-редуктаза; SH-сульфгидрилді топ; б-бақылау тобы; т-тәжірибелік топ.
Кесте 1- Мия тамыры және дәрілік түйе жоңышқа фитопрепараттарының қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқұйрықтардың қанының құрамындағы ЛАТ-АТЖ-нің бірлескен көрсеткішіне әсері
2 **р1<0,05-қорғасынмен уыттанған топпен салыстырған дәлдік көр-ші;
3 ***р2<-0,05-МТСЭ және ДТЖСЭ мен салыстырған дәлдік көрсеткіші.
|
Топтар |
Көрсеткіштер |
|
|
ЛАТ-АТЖ бірлескен көрсеткіші |
||
|
(шб) |
% бойынша |
|
|
Бақылау тобы (БТ) |
1,0±0,05 |
100 |
|
Қорғасын ацетаты (ҚА) (5%-100 мг/кг) |
4,17±0,25* |
417 |
|
ҚА+МТСЭ 30мг/кг |
2,0±0,14*, |
200 |
|
ҚА+рувимин 30мг/кг |
1,1±0,06*, |
110 |
|
ҚА+ ДТЖСЭ 25мг/кг |
1,92±0,14*, |
192 |
|
ҚА+ДТЖСЭ 50мг/кг |
1,13±0,06*, |
113 |
Ескерту:
1 *р<0,05-бақылау топпен салыстырған дәлдік көрсеткіші;
Зерттеу нәтижелері. Қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқұйрықтардың қанының құрамында, соның ішінде эритроциттерде және плазмада 1-ші кестеде көрсетілгендей, антитотықтырығыш жүйесінің көрсеткіштері депрессиялық жағдайға тап болды. Осы тепе- теңділіктің бұзылуын нақты анықтау үшін ЛАТ және АТЖ-нің қарым қатынасын дәл анықтайтын бірлескен көрсеткішін (БК) анықтауды жөн көрдік. ЛАТ және АТЖ-нің қарым қатынасын анықиау барысында қорғасын-ның уытты әсерінен ЛАТ және АТЖ бірлескен көрсеткішінің мәні зерттеудің 10-шы тәулігінде (1-ші кестеде) көрсетілгендей, бақылау топтың 417%-ын құрап, бұл ксенобиотиктің әсерінен «Артық оттегілену» жиынтығының орын алатынын дәлелдеді. Қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқұйрықтарды МТСЭ-мен 10 күн бойы емдегенде, ЛАТ-АТЖ бірлескен көрсеткішінің мәні ем алмаған топтың көрсеткішіне қарағанда 52,1 %-ға төмендеді, ал рувимин-фитопрепаратының емдік әсерінен, бұл көрсеткіштің деңгейі ем алмаған тобына және МТСЭ-ның емдік тобына қарағанда 73,7%-ға және 45%-ға төмендеп, бақылау топтың көрсеткішіне қарағанда 10%-ға жоғарғы деңгейде орын алды.
ДТЖСЭ-ның 25мг/кг мөлшеріндегі әсерінен 54%-ға төмендеп, ал 50мг/кг мөл-шеріндегі әсерінен бұл көрсеткіштің деңгейі ем алмаған топқа және 25мг/кг мөлшеріндегі емдік топқа қарағанда 73%-ға және 41%-ға төмендеді, бірақ бақылау тобының көрсеткішіне қарағанда 13%-ға жоғары деңгейде орын алды.
Сонымен, зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтер қорғасынның уытты әсерінен қанның құрамындағы ЛАТ-АТЖ қарым-қатынасының бірлескен көрсеткішінің мәні төрт есе жоғарыласа, мия тамыры және дәрілік түйе жоңышқа фитопрепараттарының әсерінен оның деңгейі төмендеді. Мия тамыры сулы экстрактысының 30мг/кг мен дәрілік түйе жоңышқа фитопрепаратының 25мг/кг мөлшеріндегі әсеріне қарағанда, рувимин-фитопрепараты мен дәрілік түйе жоңышқа фитопрепаратының 50мг/кг мөлшеріндегі әсері, жоғарғы деңгейде орын алдып, бұл көрсеткіштің деңгейі ем алмаған тобына қарағанда, үш есе артық әсер ете отырып, бақылау тобына жақындай түсуі, ЛАТ пен АТЖ-ның қарым-қатынасының тепе-теңдігін қалыптастыратынын анықтайды.
ӘДЕБИЕТТЕР
- 1.Орманов Н.Ж., Жумабаев У.А., Байзакова Б.У. Динамика показателей пероксидации липидов в крови под влиянием донника лекарственного при острой свинцовой интоксикации //Здоровье и болезнь. -Алматы, 2008.-№6 (72).-Б. 160-162.
- 2.,Орманов Н.Ж., Әдідбекова Д.А.,Жұмабаев У.А., Қорғанбаева З.С. Ксенобиотиктердің әсерінен болатын липиттердің еркін радикалды асқын тотығу үрдістерінің және антитотықтырғыш жүйесінің ағзада болатын интегралды көрсеткішін және патологиялық жағдайға дәрілерді анықтау тәсілі. // Инф.лист №34-06.-Шымкент, 2006. 6 с.