Алдешов А.А., м.ғ.к., доцент, Бекназарова Ж.Б., магистрант
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы, Шымкент
ИНСУЛЬТ АЛҒАН НАУҚАСТАРДЫ ОҢАЛТУДЫҢ НЕГІЗГІ ПРИНЦИПТЕРІ
ТҮЙІН
Цереброваскулярлық аурулар экономикаға көп зиян тигізеді (емделу шығыны, өндіріс саласында жұмыс істейтіндердің медициналық оңалту). Инсульттен арылудың маңызды шараларының бірі ол - оңалту. Инсульт алған науқастың өмірі үшін күресте соңғы кездері тамыр - буын неврологиясының табыстары жақсы, бірақ постгоспитальді оңалту біршама артта. Науқас тірі қалғанның өзінде олардың 50% тұрмыстық қалыптастыру қайта келмейді, тек 10% ғана еңбекке келеді, қалғандары мүгедек болып қалады - бұл дегеніміз әлеуметтік - экономикалық күрделі мәселе.
Кілт сөздер: реабилитация, инсульт, әлеуметтік-экономикалық мәселе, массаж, физиотерапия, иглотерапия.
Инсульт алған науқастарды емдеуде негізгі - тамақ жұту мен таз органдары функциясының бұзылуларымен күресу, жүруді қимылдың бұзылыстарын қайта қалыптастыру және өз - өзін қамтамасыз ету. Ол үшін: 1.бұзылған функцияларды қайта қалыптастыру. 2.бар дефектілерге әлеуметтік және тұрмыстық адаптация. 3.жүрек - буын ауруларының алдын алу және қайта инсульт алуды профилактика жасау. 4.инсульт барысында пайда болатын басқа ауру түрлерін емдеу.
Қимыл - қозғалыс функциялары бұзылған науқастарда оларды қайта қалыптастыру кезеңінде өзгерістер бар; дұрыс емдік гимнастика жасағанда ауыр жағдайдағы науқастардың өзі тұрып жүре алады, аурудан соң 3 - 6 айдан кейін. Ал егер бұл уақытта жақсы нәтижелер болмаса, оның себебі аяқ - қол сезім талдығының жоғалуы немесе науқастың оңалтуға деген сенімсіздігі. Бұл жағдай егер бас мидың доминантты емес жартышар зақымданса немесе сырқат белгілерінің аса қауіпті екенін түсінбеу және елемеуде болады.
Салданған аяқ - қол мүшелерінде қимыл қозғалыс жаттығуларын алғашқы күннен бастау керек, арнайы аспаптар көмегімен науқас адамды тұруға, жүруге, тамақ ішуге үйрету керек. Тұрмыста қажетті тіс жуу, жуыну, киім кию, шешу және т.б, істерге үйрету керек. Инсульт алған көптеген науқастарда бұлшық ет тонусының паретитті аяқ - қол мүшелерінде спастика жоғарлайды. Спастика қимыл - қозғалыс функциясын қиындатады да аяқ - қолда бұлшық еттердің спазмасын тудырады, контрактурдың пайда болуына әсер етеді, аяқ - қол деформациясын тудырады, қимылсыз қалған науқасқа күтімді қиындатады.
Спастикалық ауруды емдеу үшін пероральді антиспастикалық дәрілер қажет. Курс препараттың азғана дозасымен басталады да нәтиже жақсарғанше доза көтеріледі. Антисептикалық қажеттіліктер аяқ - қолда бұлшық ет тонусын біршама азайтады және ауыратын бұлшық ет спазмасын азайтады да физиотерапия көрсетуді жақсартады контрактур пайда болуын ескертеді.
Қолданылатын физиотерапия әдістері:
- Қолғап түрінде паретитті аяқ - қол мүшелеріне парафинді немесе озокериттік аппликация жасау.
- 15 - 20 минут көлемінде, қол мен аяқтың иілетін жерлеріне магнитті поле қолдану.
- Тежегіштік әдістеме ретінде дұрыс массаж жасау күніге немесе 1 кун сайын.
- Спастиканы азайтуға арналған иглорефлексотерапия қолдану. Сөйлеу қабілеті бұзылғанда (афазия, дизартрия) науқастар логопедке жіберіледі. Науқастың өзі сөйлеуіне оның қиын бұзылыстарында да ынталандыру қажет. Мысалы: дауыстап оқу, сурет салу және т.б істер. Және сөйлеу қабілетінің жақсаруына науқастың сенімі мен оның оңалту процессіне белсене араласуының және оның табыстарына дәрігердің, туыстарының жақсы ілтипат танытуы. Сонымен қатар логопедпен араласудың маңызы зор, оның тапсырмаларын науқас дер кезінде орындап, оған туыстары көмектескені жақсы.
Сөйлеу және когнитивті функциялардың жақсаруы үшін бас ми бөлігінде қан жүру мен метаболитикалық процесстердің өсуін жақсартатын істерде пайдалы. Бұл жағдайда нейротропты препараттар қолданылады немесе әр түрлі дәрілік вазоактивті препараттар комбинациясы тиімсіз. Бұл курстарды күндізгі стационарда істеген жөн. Отбасындағы психологиялық жағдайдыңда әсері бар. Науқасты қарайтын күтуші мен туыстарына науқасты түрлі жағдайларда (мысалы айналысып отырған жұмысы) көтермелеп қойған жақсы. Атап айтсақ: қимыл қозғалыс жаттығулары, сөйлеу жаттығулары, тұрмыстық және профессиональді іс - қимылдар. Егер неврологиялық бұзылуларда науқас бұрынғы профессиясына келе алмаса, оған оның жағдайына қарап басқа жаңа жұмыстар мен қызығушылықтар тауып көмектесу керек. Қайта қалыптастыру немесе сауықтыру бөліміндегі емделіп жатқан науқастардың әлеуметтік адаптациясы үшін бұның маңызы зор.
Қайта инсульт алмаудың профилактикасын жасау керек, өйткені оның қайта болуы 1 жылда 10 - 16% . Бұл жағдай осы жастағы группалардың жалпы популяциясында 15 есе көп. Бір жылдан соң қайта инсульт алу 5% азайды, алдағы 4 жылға шаққанда. Қайта инсульт алу қаупі артериалді гипертония, аритмия, жүрек клапандарының патологиясында, тұрақты жүрек жетіспеушілігінде, қант диабетінде жоғары. Профилактика жұмыстары ерте басталып, тоқтаусыз жүргізілуі керек. Ол инсульттің өсу қатеріне корригирлік фактор береді. Салауатты өмір салтын ұстау өте зор. Мысалы: темекі тартпау, шегілетін темекі санын азайту, наркотик қабылдамау, алкогольден бас тарту, физикалық белсенділік және семіздік.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Белова А.М., Шипетова О.Н Руководство по реабилитации больных с двигательными нарушениями. М., 1999, Т.2. - 147с.
- Демиденко Т.Д. Системный подход к реабилитации больных с нарушением мозгового кровообращения. // Реабилитация больных с сосудистыми заболеваниями головного мозга. Л., 1999 - С.7 - 17.
- Скворцова В.И и др. Ранняя реабилитация больных с инсультом: Методические рекомендации №44. М.: Изд - во РУДН. 2004; 40:ил.
- Демиденко Т.Д. Реабилитация при цереброваскулярной патологии. - Л.: Медицина, - 1989. - 207 с.
- Камаева О.В., Полина Монро. // Мультидисциплинарный подход в ведении и ранней реабилитации неврологических больных. Методическое пособие. Под ред. акад. РАМН проф. А.А.Скоромца. СПб., 2003.
- Камсюк Л.Г., Михеева Л.В., Шаровар Т.М., Методологические и организационные аспекты медико-социальной реабилитации // Сов.Здравоохранение. - 1998. - № 2 - С. 58 - 62.