ТҮЙІН
Мақалада инсультпен ауырған науқастардың психологиялық жағдайы көрсетілген.
Инсульптпен ауырған науқастарда күйзелістің себептері мен белгілері жайында.
Кілт сөздер: инсульт, психология, эмоция, күйзеліс, әлеуметтік көмек, өмір сапасы.
Инсульт -бүл трагедиялық жағдай себебі науқастың өмірін ғана нашар күйге түсіріп қоймай оның отбасына да әсер етеді. Күйзеліс - инсультпен ауырған науқастардың жолдасы болып табылады. Науқастардың тәртібіндегі кейбір өзгерістер ми бөлігінің шаршауынан - бүның белгілері эмоциялық көріністер мен психикалық белсенділіктің төмендеуінен.
Емделушінің эмоциялық күйі бірінші аптада немесе тіпті бірнеше айлардан кейін көтеріп өткен соққыдан қүбылмалы жағдайға түседі яғни науқастың бойында ашуланшақтық, жылағыштық секілді мінездер пайда болады. Оларға ренжудің қажеті жоқ-себебі бүл синдром белгілері науқастардың көбінде эмоциялық лабильділік тип түрінде өтеді.
Инсультті басынан өткерген кейбір науқастар өзінің жағдайына жеңіл қарайды. Олар тек белгіленген уақытта ғана емдік дене шынықтырумен айналысады, қалған бос уақыттарын төсекте жатумен болмаса бітпейтін телебағдарламаларды көрумен өткізеді. Мүндай науқастарда жеңіл түрде жарақаттанған қимыл-қозғалыс қызметтерінің өзі қайта қалпына келмеуі мүмкін. Олар көбіне барлық жағдайда қайратсыз. Осы жағдайларға қарамастан науқастың жақындарының пікірінше бүл жалқаулықпен емес олардың пайымдауынша бүл жағдайлар ми бөлігі аумағының зақымдануымен түсіндіріледі. Оң жақ жарты бөлігінің зақымдануы оң аяқ және оң қол қимыл-қозғалысының психикалық белсенділігінің төмендеуіне алып келеді. Осындай науқастарды қозғалуға сабырлықпен итермелеу, яғни тиісті қимыл-қозғалыстарды соған лайықтап таңдай білуіміз керек. Науқасқа барынша көп көңіл бөлуге тырысыңыз, егерде ол өзін жайсыз сезінсе болмаса көңіл-күйі болмаған жайғдайда оны іс-әрекет жасауға мәжбүрлеудің қажеті жоқ. Қандай жағдай болмасын сабырлық сақтап оған жылы, жүмсақ қараңыз.
Физикалық қимыл-қозғалыстың жеіспеушілігінен және басқа да инсульт белгілерінің айқындалуы кезінде науқастың бойында көптеген өзгерістер енеді, өмірінің әдеттегі бейнесінен алшақтықтықты көріп алаңдайды, өзінің қауқарсыз жағдайдағы күйіне үялады, жақындарына масыл болып қалармын деген қорқыныш сезімдері пайда болады, бүдан кейіндері мүгедек болып қалармын деген ойларға шалдығуы мүмкін.
Осы ауруға шалдыққан науқастардың көбісі жақындарына масыл болып қалу жағдайларынан қорқады.Әсіресе бүл жағдай көбінесе өздерін дербес еркін сезінеттін, қайратты мінезді адамдарға қатты соққы болып тиеді. Үнемі өзінің өмірі үшін жауап беретін және еркін шешім қабылдайтын жандар үшін жақындарының қамқорлығында болу қиынға соғады.
Барлық аталған себептер науқасты күйзеліске алып келуі мүмкін. Мұндай жағдайлар науқастың бойында аурудан айығуға деген сенімсіздік үялатады, өмірге деген қызығушылығын төмендетеді, қимыл-жаттығуларға деген қүлшынысын азайтады, ашуланғыш, дөрекі мінездерімен жақындарын қайғыға батырады. Ендігі кезекте науқас үшін күйзеліс аурудан айығуға үлкен бөгет болып табылады - себебі науқас салданған қимыл-қозғалысын қалпына келтіргісі келмейді, дәрігерлер мен жақындарының көмегі ол үшін жеккөрінішті әрекет болып көрінеді. Осындай түйықталаған жағдайдан тез арада шығу керек. Бірақ қалай шыға аламыз?
Науқаспен міндетті түрде қарым-қатынаста болу керек. Қимылсыз қалыптағы адамдарға моральды сүйеніш, сыртқы әлеммен байланыс керек.
Академик А.И.Берг былай деп жазған: « Егерде адам сыртқы ортамен үздіксіз ақпарат алмасып отырсы қалыпты ойлау қабілетіне ие болады. Сыртқы әлеммен байланыссыз қалу адамның ойлау қабілетіне әсер етеді. Адам ағзасына қажетті ас-суы мен тағамдар қаншалықты қажет болса сыртқы орта мен ақпарат алмасу да ойлау қабілетіне соншалықты қажет».
Науқастармен барынша қарым-қатынаста болып әңгіме тартқан дүрыс, ол дәрілік көмекке қарағанда әлде қайда жақсырақ. Сондықтан да олармен әр түрлі тақырыпта мысалы: жүмысыңыз жайлы, достарыңыз туралы, ауа-райы мен саясат жайында жиірек әңгімелесіп түрыңыз. Жағдайының жақсарып келе жатқандығы туралы айтуды үмытпағайсыз. Қандай жағдай болмасын науқас өзіне деген сенімділігін жоғалтпау керек, бәрі жақсы болатындығына, бүрынғы қалпына келетіндігіне сендіру керек.
Жауап бере алмайтын науқастармен қалай сөйлесуге болады? Барлық күш жігеріңізді науқастың көңіл-күйінің қалыпты болуына жүмсаңыз, тағамының дәмі болуын, бөлмедегі гүлдің әсем болуын, жағымды музыка тындауын қамтамсыз етіңіз. Бүл ретте бір нәрсені үмытпаған жөн, мүндай жағдайға әр науқас түрліше жауап қайтарады. Кейбір науқастардың мысалға алар болсақ немерелерін көру, достарымен кездесу секліді сәттер көніл-күйлерін көтеруі мүмкін. Ал кейбір науқастарда мүндай сәттер керісінше көңіл-күйлерін түсіріп жібереді.
Егерде науқас үнемі жабырқаулы түмық күйде жүретін болса оған көңіл бөліп, оның азғантай болсын қалауын орындаған жөн.
Сіздің ұзақ мерзімді әрекеттерініңізден кейін нәтиже болмаған жағдайда онда тез арада психолог пен психотерапевтің көмегіне жүгінген жөн. Дәрілік ем шараларға қарағанда науқастың сауығып кетуіне көбіне психолотерапияның маңызы зор болып табылады.
Азғана күш пен жігерлік, кішкене сабырлық пен ынта болған жағдайда науқасты күйзелістің өзі-ақ тастап кетеді.
Сондықтан инсультке шалдыққан науқастарға әрқашанда психологиялық және әлеуметтік көмек көрсетілуін қамтамасыз ету қажет.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Айвазян Т. А., Зайцев В.П. Качество жизни больных гипертонической болезнью // Кардиология.- 1999,- №9,- С.43-4 6.
- Акимов Г.А., Одинак М.М. Дифференциальная диагностика нервных болезней.- М,; Гиппократ, 2001.- 663 с.
- Валунов О.А,, Ситник Л. И., Фурсова И.В. Исследование качества жизни в неврологической клинике t/ «Качество жизни в психоневрологии»: Тезисы докл.междунар. конф.- СПб., 2002. С. 17-19.
- Белова А.н., Щепетова О.Н. Шкалы, тесты и опросники в медицинской реабилитации.- К.: «Антидор», 2002, 412 с.
- Бурковский Г.В., Кошобинский А.П., Левченко Е.В., Ло-маченков А.С. Использование опросника качества жизни (версия ВОЗ) // Журн. неврологии и психиатрии.-2002. -И1 6.- С. 38-42.
- Бурсиков А,В., Ушакова С.Е., Мишина И.Е. Качество жизни больных с начальной стадией гипертонической болезни // Клиническая медицина.- 2004.- Ы*7.- С. 20-22.
- Бурцев Е.М. Нарушение мозгового кровообращение в молодом возрасте. М.:Медицина, 1970.- 198 с.
- Габдулвалеева Э.Ф. Сравнительная характеристика клини-ко-биохимических и нейровизуализаиионных особенностей острой ишемии головного мозга и «псевдоинсульта»: Автореф. дис. канд. мея. наук.- М., 2002.- 19 с.
- Гельцер Б.И., Фрисман М.В. Современные подходы к оценке качества жизни кардиологических больных//Клиническаямедицина. -2002. -№9,-С.4-9.