Жүмыстың мақсаты. Сары фосфордың сулы калқымасының жануарлардың ксенобиотикке сезімталдығына байланысты DL50 мөлшерін анықтау.
Қорытынды.Сары фосфордың сулы қалқымасының өлімге әкелетін орташа дозасы (DL50) «төзімді» тобында «жалпы», «сезімтал» және «өте сезімтал» топтарына қарағанда 63%-ға, 83%-ға және 313%-ға жоғарылады.
Кілт сөздер: фосфор, ксенобиотик, сезімталдық
Кіріспе. Кәсіптік дерттік үрдіске адам организмінің бүкіл жүйесі мен ағзалары үшырайды. Ғылыми зерттеу нәтижелері фосфор қосылыстарымен созылмалы уыттану жүмысшылардың фосфорға даралық сезімталдығына тікелей байланысты екенін көрсетеді [1,2,3].
Зерттеу материалдары мен әдістері. Ақ тышқандар мен ақ егеуқүйрықтарды қолданып фосфорға сезімталдығына байланысты сары фосфордың 1% сулы қалқымасының өлімге әкелетін орташа дозасын (DL50) Софьина З.П. және әріп тестер, [4]. әдісімен анықтадық. Өлімге әкелетін орташа дозасының деңгейін есептеу үшін (DL50) пробит-анализ [5]. әдісін қолдандық. Ал егеуқүйрықтарға фосфордың 1% сулы қалқымасының орташа уытты дозасын (15 мг/кг) іш қуысына бір рет енгізіп, олардың орташа өмір сүру уақытын зерттедік.
Тәжірибе барысында жануарлардың жағдайы өте мүқият байқауға алынды: дене салмағын бағалау, түк жабының жағдайы, қимыл белсенділігі, тағам және сүйықтықты пайдалану кабілеті, нәжіс жағдайы және т.б.
Зерттеу нәтижелері. ХЛТК деңгейі бойынша тәжірибеге алынған егеуқүйрықтар үш топқа бөлінді: 1-ші топ-фосфорға «төзімді» деп алынды, олардың ауытқулары 0,7 шб-ден 1,1 шб-ге дейін орын алды. 2-ші топ-ХЛТК мәні ал 0,7-0,5 шартты белгі аралығындағы жануарлар фосфорға «сезімтал» тобына жатқызылды. 3-ші топ - ХЛТК шб мәні 0,5 шартты белгіден төмендеген жағдайда фосфорға «өте сезімтал» деп есептелді.
Алдын-ала ксенобиотикке сезімталдығы анықталған егеуқүйрықтарға өңеш арқылы фосфордың сулы қалқымасының 1% ерітіндісін 10 мг/кг мөлшерінде, ал бақылау тобына физиологиялық ерітіндісі сәйкес көлемінде берілді [1].
Қорыта келгенде, сары фосфордың сулы қалқымасының өлімге әкелетін орташа дозасымен (DL50) уыттанған жануарларда патологиялық өзгерістер диспепсиялық бүзылыстармен, бас аймағында түктердің түсуімен білінеді, бүлардың барлығы фосформен жіті уыттанудың айғақ көрсеткіштері.
Фосформен жіті уыттанған жануарлардың тіршілігін сақтап қалуы туралы алынған деректер әдебиеттерде келтірілген мәліметтерге сәйкес келеді, сондықтан алынған фосформен уыттану үлгісі дүрыс жасалынған деп айтуға болады.
Сары фосфордың сезімталдығына немесе төзімділігіне байланысты ақ егеуқүйрықтардың орташа өлімге әкелетін дозасының мөлшері (DL50) әр түрлі деңгейде орын алды. Жануарлардың жалпы тобындағы DL50 мөлшері31,1 ±1,81мг/кг тең болса, «өте сезімтал» тобында бүл көрсеткіштің мөлшері 50,8%-ға төмендеді, яғни «өте сезімтал» топтағы жануарларда фосфорға түрақтылығы төмендеді және DL50 деңгейі 15,0± 0,9 мг/кг тең.
Сары фосфорға «төзімді» тобында орташа өлтіретін дозасының деңгейі «жалпы» топқа, «сезімтал» және «өте сезімтал топтарына қарағанда 63%-ға, 83%-ға жә не 238%-ға жоғарылады, яғни
фосфорға «төзімді» тобындағы жануарлардың ксенобиотикке түрақтылыты, «сезімтал» және «өте сезімтал» топтары на қарағанда 1,83 және 3,38 есе жоғары болатынын көрсетеді (кесте).
Кесте - Сары фосфордың сулы қалқымасының жануарлардың ксенобиотикке сезімталдығына байланысты DL50 мөлшері
|
Топтар |
DL50 |
% бойынша |
|
«жалпы» |
31,1 ±1,81мг/кг |
61,3 |
|
«төзімді» |
50,7±3,0 мг/кг* |
100 |
|
«сезімтал» |
27,7 ±1,6 мг/кг*4 |
54,6 |
|
«өте сезімтал» |
15,3 ±0,9 мг/кг*лп |
29,6 |
|
Нүсқама-
|
||
Қорытынды. Сары фосфордың сулы қалқымасының өлімге әкелетін орташа дозасы (DL50) «төзімді» тобында «жалпы», «сезімтал» және «өте сезімтал» топтарына қарағанда 63%-ға, 83%-ға және 313%-ға жоғарылады.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Әділбекова Д.А. Дені сау адамдардың қанының әлсіз жарқырауының фосфорға сезімталдығына байланысты өзгеруі // ОҚММА хабаршысы, Шымкент, 2006.-№3 (29).- б. 4648.
- Әділбекова Д.А. Дені сау адамдардың фосфорға сезімталдығына байланысты қанның жасушаларындағы липидтердің асқын тотығының жағдайы // ОҚММА хабаршысы, Шымкент, 2006.-№3 (29).- б.45-46.
- Әділбекова Д.А., Жолымбекова Л.Д. Ағзаның фосфорға сезімталдығына байланысты антипириннің алмасуы // Здоровье и болезнь, Алматы, 2006.- №6 (55).-б. 78-81.
- Софьина З.П., Сыркин А.Б., Голдин А., Кляйн А. Экспериментальная оценка противоопухолевой активности химиотерапевтических препаратов // Методы экспериментальной химиотерапии. Под ред. Г.Н. Першинина-М.,1971.-С. 337-381
- Машковский М.Д. Фармакологическое и токсикологическое изучение химиотерапевтических препаратов // Методы экспериментальной химиотерапии.- М., 1971. - С.524-537.