ТҮЙІН
Күйген жарақаттың аймағымен тереңдігін дүрыс анықтау, жәбірленушінің ауырлық жағдайын толық дүрыс бағалауын көрсетеді және анағүрлым емдеудің рациональді әдісін үтымды пайдалануға көз жеткізеді сонымен бірге күйік шогына қарсы нақты, тура бағытағы ерте тағайындалған ем, күйік шогынан ерте шығарып, күйік ауруының кейінгі кезеңдерінің дамуын жеңілдетеді.
Кілтті сөздер: Термиялық күйік, алғашқы көмек, сауығу.
Мәселенің өзектілігі. Күйіктерді емдеудің үлкен жетістіктеріне қарамай: инфузионды-трасфузионды және операциялық ем, стационарға дейінгі күйген науқастарға алғашқы көмек көрсету маңызды мәселе болып табылады. Күйік жарақатын алған науқастардың тағдыры алғашқы көмекті нақты дүрыс, тиімді көрсете алуына байланысты.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Күйіктерді емдеу барысында алғашқы стационарға дейінгі көмектің науқастардың емделіп шығуындағы орнымен маңыздылығы. Осы мақсатқа жету үшін стационарға дейінгі алғапқы медициналық, дәрігерлік көмекті жетілдіруге үсыныс жасау болып табылады.
Зерттеу материалдары мен әдістері. Зерттеуге 2008-2012жылдар аралығында Т.О. Орынбаев атындағы ОЖҚОЕО-ның күйік бөлімшесіне түсіп емделген, кері қайтарылған науқастардың жылдық есебі, медициналық карталары және басқа да тіркеу журналдары пайдаланылды.
Зерттеудің нәтижиелері. Күйік бөліміне соңғы 5-жылда (2008-2012) 760 науқас емдеуге жатқызылды, олардың ішінде 304 (40%) науқас жедел жәрдем бригадасының көмегімен жеткізілген. Сол 304 науқастың 168-і (55%) ыстық сүйықтықтармен, 121-і (40%) от жалынымен, 15-і (19%) электр тогымен жарақат алғандар. Күйік жарақатын алған уақыттан 6-сағатқа дейін 213 науқас (70%), 7-24 сағатқа дейін 34 науқас (11%), 24сағатан кейін 57 науқас (19%) түскен. Соңғы 24 сағаттан кейін түскен науқастар амбулаториялық емделгендер мен үйінде өзіндік еммен птүғыл.данған.дар немесе тәуіптерге барып емделгендер. Олар төмендегі № 1ші кестеде көрсетілген.
- кесте - Күйік жарақатын алған сәттегі уақыт
|
Термиялық агент |
Күйік жарақатын алған сәттегі уақыт |
Барлығы |
||
|
6 сағатқа дейін |
7-24сағат аралығы |
24сағаттан кейін |
||
|
Қайнаған сүйықтықпен |
117 |
11 |
40 |
168 |
|
От жалынымен |
88 |
18 |
15 |
121 |
|
Электр тогымен |
8 |
5 |
2 |
15 |
|
Барлығы |
213 |
34 |
57 |
304 |
Күйік бөліміне 15-60жас аралығында түскен науқастардың саны 278 (91%), олардың арасында қайнаған сумен 116 (42%), Электр тогымен 15 (5%),. Топтық жасына ( 60жастан жоғары) байланысты түскен науқастардың сандары 26 (9%), олардың іпінде қайнаған сумен күйгендер 21 (80%), от жалынымен күйгендер 5 (5%),. Электр тогымен күйген науқастар болған жоқ. Олар төмендегі №2пі кестеде көрсетілген.
- кесте - Жасына байланысты топтары
|
Термиялық агент |
Жасына байланысты топтары |
Барлығы |
|
|
15-60 жас аралығы |
60 жастан жоғары |
||
|
Қайнаған сүйықтықпен |
147 |
21 |
168 |
|
От жалынымен |
116 |
5 |
121 |
|
Электр тогымен |
15 |
- |
15 |
|
Барлығы |
278 |
26 |
304 |
Дене үстінің 15% дан астамы күйген науқастар және дене үстінің 10% күйген 60жастан асқан науқастарда күйік шогының дамыған айқын туындысын көрсетеді. Күйік шогына қарсы нақты, тура бағытағы ерте тағайындалған ем, күйік шогынан ерте шығарылып, күйік ауруының кейінгі кезеңдерінің дамуын жеңілдетеді. Сондықтан күйік шогына күдік туындағанда, оған жауапта тек қана нақты және оң мәнді болуы керек. Күйген науқастарға гипердиагноз қойылса ол өз кезегінде еш зиянын тигізбейді, ал егер дигнозы нақты дүрыс қойылмаса онда күйік шогы қасіретке үласуы мүмкін. Күйік шогының дамуы үдеген кейбір науқастарға тасмалдау алдында ауырсынуды басатын дәрілік препараттар енгізіледі, олар нейролептиктер және антигистаминді препараттар. Бүл аталған дәрілік препараттар рефлекторлы қүсуды төмендететін және седативті үйықтататын әсері бар. Күйік шогындағы науқастарда үнемі пайда болатын қүсықтарды тыйуға немесе төмендетуге сонымен бірге пероральді сүйықтықтарды жіберуге және бақылауға мүмкіндік жағдайлар туғызады.
Жедел жәрдем бригадасымен ОЖҚОЕО-на жеткізілген күйік жарақатын алған 304-жәбірленушінің ішінде 30 (10%) -науқасқа наркотикалық (промедол және морфин) анальгетиктер салынды, 226 (74%) - науқасқа наркотикалық емес (анальгин, кетотоп, кетанал және димедрол) анальгетиктер салынды, ал қалған 48 (16 %) - науқасқа ауырсынуды басатын дәрілер салынған жоқ, оның себебін айтар болсақ күйген жарақаты беткейлі және күйген аймағы өте аз 1%- ға да жетпейді. Бүндай науқастарды арықарай түрғылықты жеріндегі амбулаториялық дәрігердің емдік бақылауына жіберіледі.Олар төмендегі № 3ші кестеде көрсетілген.
3 кесте - Стационарға дейінгі жансыздандыру.
|
Термиялық агент |
Стационарға дейін жансыздандыру |
Барлығы |
||
|
Наркотикалық аналгетиктер |
Наркотикалық емес аналгетиктер |
Жансыздандыру салынбағандар |
||
|
Қайнаған сүйықтықпен |
3 |
133 |
32 |
168 |
|
От жалынымен |
19 |
87 |
15 |
121 |
|
Электр тогымен |
8 |
6 |
1 |
15 |
|
Барлығы |
30 |
226 |
48 |
304 |
Термиялық жарақаттың ауырлығы дене үстіндегі күйік жарасының көлемі мен ауқымдылығына, тереңдігімен теріасты үлпаларының зақымдалу деңгейіне негізделеді. Күйген жарақаттың аймағымен тереңдігін дүрыс анықтау, жәбірленушінің ауырлық жағдайын толық дүрыс бағалауын көрсетеді және анағүрлым емдеудің рациональді әдісін үтымды пайдалануға көз жеткізеді.
Материалды талқылау. Көбінде күйген жәбірленуші науқастарда айналасындағы адамдар (бейтаныс адамдар, көршілері, ағайын туыстары және т.б.) алғашқы көмекті көрсетеді. Түрғындардың көптеген аймақтарында күйген жәбірленуші науқастарға тиісті тура бағытталған қарапайым көмекті дүрыс көрсете алмайды яғни (элементарлы) біліктілігі төмен деп айтуға болады. Осындай келеңсіз себептерге байланысты облысымыздағы күйік бөліміне әр-түрлі жағдайлардағы күйік жарақатын алғандағы ерте кезеңдерде қолдануға негізі жоқ заттарды пайдаланғанда, күйік жарасында экзотоксикалық қабыну үдеп, сыртқы тері рецепторлары тітіркеніп асқынған және жарасының жазылу үрдісі баяау жүретін науқастар келіп түседі. Термиялық күйік жарақатын алған жәбірленушілерге тәуіптердің халық арасында тараған идеялық өзіндік ем-домдарын пайдаланады, айта кететін болсақ күйген жара үстіне алғашқы минуттарда түрмыстағы пайдаланатын май өнімдерін (өсімдік майлары, тігін машина майлары, салидор және т.б.), жануарлардың, қүстардың майларын (шошқа майы, қазының майы және т.б.), түқым сарысын (бөдене жүмыртқасын), жануарлардың қанын (есектің, сиырдың және т.б.) , сүт өнімдерін (айран, қатық т.б.), түрмыстық химиялық затарды (тіс пастасы, кір жуғыш үнтағы т.б.) , кейде күйікті жара үстіне зәрге малынған дәкелі таңғыштарды пайдаланады.
Дегенменде шеттегі алыс шөлді мекендерде яғни медициналық бекеттері жоқ жерлерде өзіндік зәрді пайдалану артық етпейді, бірақ зәр әрқашан пайдалы стерильді таза деуге болмайды себебі мүндай емдік іс- шаралар жараға әр-түрлі бактериялық инфекцияларды жинақтауға өз қауіпін туындырады. Термиялық күйік жарақатын алған науқастарға алғашқы көмек көрсету атап айтқанда ол бірнеше этаптардан түрады. 1) Термиялық күйік алғаннан кейін бірдестен тікелей алғашқы көмек көрсету. Медициналық мамандар келгенше алғашқы көмекті көрсете алу. Тасмалдау барысында және медициналық емдеу мекемесінде алғашқы дәрігерлік көмек көрсету. Термиялық күйік жарақатын алғаннан кейін оқиға болған жерде алғашқы медициналық көмек көрсету төмендегіше жүргізіледі.
Жәбірленушіні (күйік жарақатын алған) қауіпті аймақтан шығару; Зақымдаушы факторлардың әсерін тоқтату ( оттың жалынын, түтінін, қайнаған ыстық судың ағысын және т.б); Күйген дене бөліктерінің үстін салқын сумен, таза салқын жабдықтармен мүздату; Көлемді, ауқымды күйіктерде ауырсынуды басатын препараттарды енгізу; Күйген жараның үстін стерильді материалмен немесе таза төсеніштік жамылғылармен қымтап байлау; Жедел жәрдем бригадасының дәрігерлері көбнесе күйген жарақаттың аймағымен тереңдігін сонымен бірге жалпы жағдайын дүрыс анықтап бағалай алмайды, оның себебін айтар болсақ күйген жарақаты беткейлі және күйген аймағы 1%- ға да жетпейтін науқастарды ОЖҚОЕО-ның күйіктер бөліміне алып келеді, ал ондай науқастар амбулаториялық дәрігердің емдік бақылауына жіберіледі. Жедел жәрдем бригадасының дәрігерлерімен фельшер қызметкерлерінің термиялық күйік жарақатын алған науқастарға алғашқы көмек көрсету және нақты диагнозын анықтап қою біліктілігін артыру қажет.
Күйген науқастарды тасмалдау барысында ыждақатты көмек көрсете білу керек, атап айтсақ күйіп түрған денені салқындататын күралды әдістер, сонымен қатар жататын төсек орны жайлы, таза және механикалық кедергілер мүлде болмауы қажет. Кейде үзақ жерден мәжбүрлі күйде тасмалданатын ( 1-сағаттан артық) болса, онда стационарға жеткенше жол-жөнекей күйік шогына қарсы ем-шараларды тиімді пайдалану қажет. Тасмалдау барысындағы жасалынатын ем-шаралар төмендегі берілген топтамалардан түрады: Тамыр ішілік ауырсыздандыру (промедол, трамадол және т.б) дәрілерімен антигистаминді (супрастин, пиполфен, димедрол) препараттарды енгізу, сілтілі сүйықтықтарды ішкізу, плазма алмастырушы ерітінділерді (полиглюкин, стабизол, рефортан және т.б) көк тамырға тамшылатып енгізу және т.б.
Қорытынды: Күйген жарақаттың аймағымен тереңдігін дүрыс анықтау, жәбірленушінің ауырлық жағдайын толық дүрыс бағалауын көрсетеді және анағүрлым емдеудің рациональді әдісін үтымды пайдалануға көз жеткізеді сонымен бірге күйік шогына қарсы нақты, тура бағытағы ерте тағайындалған ем, күйік шогынан ерте шығарып, күйік ауруының кейінгі кезеңдерінің дамуын жеңілдетеді.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Муразян Р. И. Экстренная помощь при ожогах : монография / Р. И. Муразян, Н. Р. Панченков. - М. : Медицина, 1983. - 128 с. - (Б-ка практич. врача. Неотложная помощь).
- Ожоги. Интенсивная терапия : учеб. пособие / И. П. Назаров [и др.]. - Ростов н/Д : Феникс; Красноярск : Издательские проекты, 2007. - 415 с. - (Высшее образование)
- Ожоговая ауто-интоксикация пути иммунологического преодоления : монография / Н. А. Федоров [и др.] ; АМН СССР. - М. : Медицина, 1985. - 256 с
- Розин Л. Б. Лечение ожогов и отморожений : монография / Л. Б. Розин, А. А. Баткин, Р. Н. Катрушенко. - 2-е изд., испр. и доп. - М. : Медицина, 1984. - 176 с. - (Б-ка среднего мед. работника)