Балалардағы нефротикалық синдромда гомеостазды бүйрекішілік реттеу жүйесі

Балалардағы бүйрек ауруларында өте жиі болмаса да су-электролиттік алмасу бүзылыстары байқалады. Бүйрек организмдегі сүйықтық көлемін және осмосты белсенді заттар концентрациясын, яғни, осмостық, иондық және көлемдік гомеостаздың бүйрекішілік механизмдерінің қалыптылығын бір деңгейде үстап, реттейтін, организмнің ішкі ортасының түрақтылығын бақылайтын негізгі жүйе болып табылады [1]. Біздің Облыстық балалар ауруханасының нефрология бөлімшесінде емделіп жатқан нефротикалық синдромы бар науқас балаларға бүйректің функционалдық ерекшеліктеріне және осмостық гомеостаздың бүйрекішілік механизмдерінің резервтік мүмкіншіліктерін бір деңгейде үстауына зерттеу жүргізілді.

Бүйректің осмостық реттеу қызметін зерттеу, бүйректің сүйықтық балансының индуцирленген жылжу реакциясының негізінде зерттелді: бүйректің концентрациялау қызметін сипаттайтын 18 сағаттық су депривациясы (су ішкізбеу) сынағы және сүйықтықты шығару мен осмостық сүйылтқыш қызметтерін бағалау үшін сумен күштеме түсіру (1 кг дене салмағына 22 мл) сынағы.

Су депривациясы жағдайында зерттелген нефротикалық синдромы бар 40 науқастың клиникалық- зертханалық көріністер кезеңінде зәрдегі калийдің концентрациясы төмен - 47,6±3,89 ммоль/л, ал дені сау топта - 74,9±3,43 ммоль/л болды. Зәрдегі натрийдің концентрациясы бақылау тобындағы көрсеткіштерден

статистикалық айырмашылықсыз болды. Зәрдегі креатинин концентрациясында да айырмашылық байқалмады, несепнәр концентрациясында аз ғана өзгеріс, науқастарда - 357,6±32,26, ал дені сау бақылау тобында - 421,1±15,72 ммоль/л байқалды. Зәрдегі натрийдің деңгейі нефротикалық синдромның клинико-зертханалық көріністер кезеңінде көтеріңкі (22,1±2,63%) болды бақылау тобына қарағанда (16,0±0,40%). Нефротикалық синдромға зәрде натрийдің концентрациясы калийге қарағанда жоғары болды, натрий/калий коэффициенті науқас балаларда жоғары 4,1±0,6, ал сау балаларда 2,2±0,11 болды. Зәрдің осмолярлы қүрылысында несепнәрдің үлесі науқас балаларда - 44,1±2,33%, ал бақылау тобындағы балаларда - 43,0±1,6%. Басқаша айтқанда, зәрдегі несепнәрдің концентрациясы натрийдің концентрациясынан жоғары болды.

Нефротикалық синдромның айқын клинико-зертханалық кезеңінде осмостық белсенді заттардың шығарылу жылдамдығы 0,22±0,011 мосм/мин, қалыпты жағдайда 0,25±0,011 мосм/мин; натрийдің шығарылу жылдамдығы - 0,05±0,006 ммоль/л (қалыпта 0,04±0,002 ммоль/л), калийдікі - 0,01±0,001 ммоль/л қалыптан төмен, яғни бақылау тобындағыларда - 0,02±0,001 ммоль/л. Нефротикалық синдромда несепнәрдің шығарылу жылдамдығы дені сау балалардан айтарлықтай айырмашылығы болмады - 0,10±0,007 ммоль/л, дені сау балаларда 0,11±0,005 ммоль/л.

Электролиттерді тасымалдау (калий, натрий), несепнәрдің және осмостық белсенді заттардың көрсеткіштері дені сау балалардан айырмашылығы болмады. Осмостық белсенді заттардың фракциондық экскрециясы (1,8±0,15%) қалып шегінде болды (1,8±0,13%). Натрийдің фракциондық экскрециясы науқас балаларда бақылау тобындағы балалардан жоғары болды, сәйкестігі 0,8±0,11 және 0,60±0,05% болса, калийдің фракциондық экскрециясы - төмен (7,1±0,70 және 9,4±0,85%), ал несепнәрдің экскрециясы өзгермеді.

Сонымен, клинико-зертханалық көріністер кезеңінде нефротикалық синдромы бар науқастарда бүйрек, адекватты жүктеме түсу шартына (натрий мен судың денеде іркілісі) қабілетсіздігіне байланысты, амалсыз, қанның изоосмиясын үстап түру үшін, калийді салуриялық реакцияны компенсациялайды.

Нефротикалық синдромының клинико-зертханалық көріністер кезеңі бар науқастарда зәрдің максимальді осмостығы антидиуретикалық реакцияның шегінде дені сау балалардан төмен болады, яғни 790,8±42,12 науқас балаларда және 982,6±12,34 мосм/кг дені сау балаларда, бүл креатинин бойынша концентрациялық индекстің айтарлықтай төмендеуіне алып келеді.

Бақылау тобына қарағанда, осмостық бос судың максимальді реабсорбциялану мөлшері төмен болды (сәйкесті 0,48±0,033 және 0,62±0,023 мл/мин). Осмостық бос судың максимальді реабсорбциялануы гидропения жағдайында бүйректің қызметін сипаттайды. Сонымен, нефротикалық синдромда балаларда осмостық концентрациялану дефектісі байқалды, ол зәрдің осмостық концентрациясы мен креатинин бойынша концентрациялық индекстің айтарлықтай төмендеуімен көрінді. Біздің зерттеулер бойынша, ересек адамдарда қолданылатын 36 сағаттық депривацияның орнына, балаларға сулы диурезді жүйелі дамыту әдісін - 18 сағаттық депривациядан кейін жүргізу адекватты. Мүндай жүктеменің адекваттылығын клинико-зертханалық көріністер кезеңінде нефротикалық синдромы бар топтағы науқас балалардың қан сарысуында осмостық белсенді заттар концентрациясының 281,8±1,42 мосм/кг Н2О төмендеуі растайды. Осындай айқын делюция бүйректің осмореттеуші қызметінде гормондық реттеу өзгерістеріне түрткі болды.

Балалардағы нефротикалық синдромда су депривациясы сынағынан сумен күштеме түсіру сынағына өткен кезде қан сарысуының қүрамының нәтижесі 1-кестеде көрсетілді.

1 Кесте - Нефротикалық синдромы бар науқастарға су депривациясынан сумен жүктеме түсіруге өткенде қан сарысуының қүрамын салыстыру (М±т)

Кестеде көрсетілгендей, қан сарысуындағы осмостық белсенді заттардың, калий, натрий, креатинин, несепнәр мөлшерлері дені сау балалардан айырмашылығы жоқ.

Нефротикалық синдромы бар науқас балалардың сулы диурезінде зәр қүрамының қүрылысы 2-кестеде көрсетілді. Бүйрекпен шығарылатын калий, натрий, креатинин, несепнәр мөлшерлері дені сау балалардағы көрсеткіштерден айырмашылығы болмады. Бақылаудағы мөлшерден электролиттердің (калий, натрий), несепнәрдің және осмостық белсенді заттардың шығарылу жылдамдығының көрсеткіштері де айырмашылықсыз болды.

Сумен жүктеме түсіру жағдайында бүйректің парциалды қызметін есептеуге және олардың өзара байланысуына талдау жасауға мүмкіндік болды.

2 Кесте - Нефротикалық синдромы бар науқастарда сумен диурезде зәр қүрамының қүрылысы (М±т)

Нефротикалық синдромы бар науқас балаларда сулы диурезде бүйректің парциалдық қызметтері зерттелгенде натрийсыз су клиренсінің төмендеуі - 2,7±1,11 мл/мин байқалды, ал бақылау тобында - 6,4±0,24 мл/мин, бүл бүйректің қан сарысуында осмостық қысымды әсерлі, нәтижелі түрде үстап түруын және тәжірибеде натрийдың дистальді реабсорбциялану қарқындылығын көрсетеді.

Сонымен, нефротикалық синдромда осмостық сүйылу қызметінің сақталуы және осмостық қоюланудың айтарлықтай төмендеуі мен әсіресе нефронның дистальді бөлігінде осмостық белсенді заттардың түтікшелік тасымалдану үдерісінің бүзылуы байқалады. Экстремальді жағдайларда да (18-сағаттық депривация жағдайында) бүйрек өзінің гомеостатикалық қызметін сақтайды.

Бүйректің қызметтерін индуцирленген жылжу жағдайында зерттеу (су депривациясының сумен жүктеме түсіруге өтуі), бастапқы түтікшелік дисфункцияларды және бүйрек ауруларында осмостық гомеостазды үстап түру бойынша бүйрекішілік механизмдердің резервтік мүмкіншіліктерін өте дүрыс айқындайды.