Қорғасын ацетатының уытты әсерінен қанның қызыл түйіршіктерінде ауытқулар орын алып тәжірибелік егеуқүйрықтарда гипохромды анемия пайда болады. Рувимин препараты гепатопротекторлық [1], радиопротекторлық [2], антирадикалды және антитотықтырғыш қасиетке ие. Мия тамырының фитопрепараттары профессор Т.А. Арыстанованың әдісімен алынып, клиникада кеңінен қолданып келе жатқан жаңа дәрілердің бірі. Бірац, б>л препараттардың әсері қорғасын уыттануымен зардап шеккен жануарларда зерттелмеген.
Материалдар жэне зерттеу эдістері. Қанның қүрамындағы, қанның сары суында және эритроциттердегі орта уытты молекулалардың мөлшерін [3] спектрофотометриялық әдісімен анықтадық. Лейкоцитарлы уыттану индексін А.Я. Фищенко, С.Д. Химич[4] әдісімен зерттедік. Эритроциттердің биологиялық мембранасының түрақтылығын (спонтанды гемолиз, сутегі асқын тотықты гемолиз, механикалық гемолиз) түрақтылығын (ЭМТ) келесі [5,6] формуламен анықтадық:
Зерттеулер нәтижелері. Қорғасын ацетатының уытты әсершен эритроциттердегі орта молекулалардың мөлшері тәжірибелік топта бақылау тобымен салыстырғанда екі есе жоғарылады, қанның сары суындағы уытты орта молекулалардың деңгейлері бақылау тобының 229%-ын қүрайды, яғни өсу деңгейі бір есе жоғары болды. Зерттеу нәтижесінде алынған лейкоциттердің уыттану көрсеткіші спектрофотометриялық әдістермен алынған мәліметтерді толықтыра отырып дәлелдеді, тәжірибенің 10-ші тәулігінде қорғасын ацетатының уытты қасиетінің арқасында лейкоцитарлы уыттану көрсеткіші бақылау тобының 380%-ын қүрайды, яғни өсу деңгейі екі жарым есе өседі. Б>л алынған мәліметтер қорғасын ацетатының уытты әсерінен ақуыздың мөлшерлерінің төмендеуі орын алып [5] жэне уытты қасиетке ие болатын орта молекулалардың деңгейінің жоғарылауының арқасында тэжірибелік жануарлардың қанында эндоинтоксикациялық синдромның орын алатынын дэлелдеді.
Фитопрепараттардың эсерінен қорғасын ацетатымен уыттанған жануарлардың қанында, соның ішінде эритроциттерде жэне қанның сұйық бөлігінде уытты орта молекулалардың мөлшерлері төмендеді. Мия тамырынан алынған сулы экстракттың эсерінен эритроциттердегі орта молекулалардың деңгейі ем алмаған тобына қарағанда 19,1%-ға төмендеді, ал қанның сары суындағы уытты орта молекулалардың деңгейі 20%-ға азайды,лейкоцитарлы уыттану көрсеткіші 78,9%-ын қүрайды, яғни төмендеу деңгейі 21,1%-ға тең болды.
Фитопрепарат рувиминді қолданғанда қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқүйрықтар эритроциттеріндегі орта молекулалардың мөлшері ем алмаған тобына қарағанда 38,1 %-ға жэне галенді препаратты қолданғанда 23,5%-ға төмендейді, бірақ бақылау тобына қарағанда 85,7%-ға жоғарғы деңгейде болды. Рувиминнің эсерінен қанның сары суындағы уытты орта молекулаларының мөлшері ем алмағын тобына 8арағанда 41,8%-ға төмендеді, ал галенді препаратты алып салыстырғанда төмендеу деңгейі 27,3%-ға тең болды, бірақ бақылау тобына қарағанда оның деңгейі 33,3%-ға жоғары болды, осы топтағы лейкоцитарлы уыттану көрсеткіші рувиминнің эсерінен ем алмаған тобымен салыстырғанда 42,1 %-ға төмендеді, галенді препараттармен салыстырғанда 26,7%-ға төмендеді, бірақ бақылау тобына қарағанда бір есе (120%) жоғары болды.
1 кесте - Мия тамырының фитопрепараттарының қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқүйрықтарда қанның қүрамындағы уытты орта молекулалардың мөлшеріне эсері
I Көрсеткіштер
I Топтар
131
|
бақылау тобы |
қорғасын ацетаты (5%-1,0 мг/кг массаға) |
МТСЭ 30 мг/кг алмаққа |
рувимин 30 мг/кг салмавда |
|
|
Эритроциттердегі орта молекула |
0,07±0,003 |
0,21±0,01 р<0,01 |
0,17±0,008 p<0,01 p1<0,05 |
0,13±0,006 p<0,05 p1<0,01 p2<0,05 |
|
% бойынша |
100 |
300 |
242,8 |
185,7 |
|
Қанның сары суындағы уытты орта молекула (УД254х 10) |
2,4±0,1 |
5,5±0,33 р<0,01 |
4,4±0,22 p<0,01 p1<0,05 |
3,2±0,12 p<0,05 p1<0,01 p2<0,05 |
|
% бойынша |
100 |
229 |
183,3 |
133,3 |
|
Лейкоцитарлы уыттану көрсеткіші (шб) |
1,0±0,05 |
3,8±0,19 р<0,01 |
3,0±0,18 p<0,01 p1<0,05 |
2,2±0,13 p<0,05 p1<0,01 p2<0,05 |
|
% бойынша |
100 |
380 |
300 |
220 |
|
Ескерту
|
||||
Қорғасын ацетатының уытты қасиетінің әсерінен тәжірибелік жануарлардың қанында эритроциттердегі спонтанды гемолиздің белсенділігі зерттеудің 10-ші тәулігінде 48%-ға жоғарыласа, сутегінің асқын тотығының әсерінен болатын эритроциттердің гемолизі бақылау тобының көрсеткішімен салыстырғанда бір есе (107%-ға) өседі, ал механикалық гемолиздің көрсеткіші бақылау тобының 160%-ын қүрайды, яғни өсу деңгейі 60%-ға тең болды. Қорғасын ацетатымен уыттанған жануарлардың эритроциттерінің мембранасының түрақтылығын бақылау тобымен салыстырғанда 41%-ға төмендеді, яғни б>л ксенобиотиктің әсерінен қызыл қанның жасушаларының биологиялық мембранасында липидтердің асқын тотық өнімдерінің шамадан тыс топтасуының арқасында антитотықтырғыш жүйесінің депрессиялық жағдайға тап болатын корреляциялық бай- ланыстың көрсеткіштері дәлелдеді (r1 =+0,69±0,07, r2=-0,58±0,04).
2 кесте - Мия тамырының фитопрепараттарының қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқүйрықтарда эритроциттердің биологиялық мембранасының түрақтылығына әсері
|
Көрсеткіштер |
Топтар |
|||
|
бацылау тобы |
қорғасын ацетаты (5%-1,0 мг/кг салмаққа) |
МТСЭ 30 мг/кг салмацқа |
рувимин 30 мг/кг салмаққа |
|
|
Спонтанды гемолиз (шб) |
3,3±0,16 |
4,9±0,24 Р<0,05 |
3,9±0,15 р<0,01 р1<0,05 |
3,5±0,10 р>0,05 p1< 0,01 р2<0,05 |
|
% бойынша |
100 |
148 |
118 |
106 |
|
Сутегі асқын тотықты гемолиз (шб) |
31,7±1,6 |
65,7±3,3 Р<0,01 |
52,5±2,6 р<0,01 р1<0,05 |
39,5±1,6 р>0,05 p1< 0,01 р2<0,05 |
|
% бойынша |
100 |
207 |
165,6 |
124,6 |
|
Механикалық гемолиз (шб) |
7,8±0,39 |
12,5±0,62 Р<0,01 |
10,0±0,05 р<0,01 р1<0,05 |
8,2±0,41 р>0,05 p1< 0,01 р2<0,05 |
|
% бойынша |
100 |
160 |
128 |
105 |
|
Мембрана түрақтылығы |
1,0±0,06 |
0,58±0,03 Р<0,01 |
0,72±0,04 р<0,01 р1<0,05 |
0,9±0,05 р>0,05 p1< 0,01 р2<0,05 |
|
% бойынша |
100 |
58 |
72 |
90 |
|
Ескерту
|
||||
Мия тамырынан алынған экстрактты 30 мг/кг салмаққа 10 күн бойы емдеу режимде енгізгенде спонтанды гемолиздың мөлшері ем алмаған тобына қарағанда 20,9 %-ға төмендеді, бірақ бацылау тобының көрсеткішіне қарағанда 18%-ға жоғарғы деңгейде орын алды. Рувиминмен 30 мг/кг салмаққа 10 күн бойы емдегенде спонтанды гемолиздың мөлшері ем алмаған тобына және галенді фитопрепарат қабылдаған тобына қарағанда 28,6%-ға және 10,3%-ға төмендеді, бацылау тобының көрсеткішіне теңелді.
Мия тамырынан алынған экстрактпен 30мг/кг салмаққа 10 күн бойы емдегенде сутегі асқын тотықты гемолиздың мөлшері ем алмаған тобына қарағанда 16 %-=а төмендеді, бірақ бацылау тобының көрсеткішіне қарағанда 65,6%-ға жоғарғы деңгейде орын алды. Рувиминмен емдегенде сутегі асқын тотықты гемолиздың мөлшері ем алмаған тобына және галенді фитопрепарат қабылдаған тобына қарағанда 40%-ға және 24,8%-ға төмендеді, механикалық гемолиз экстрактты қолданғанда ем алмаған тобына қарағанда 20%-ға төмендеді. Рувимин препаратымен емдегенде механикалық гемолиздің мөлшері ем алмаған тобына қарағанда 34,4%-ға төмендеді.Экстрактпен емдегенде эритроциттердің мембрана түрақтылығының көрсеткіші ем алмаған тобына қарағанда 24%-ға жоғарылады. Рувиминмен емдегенде эритроциттердің мембрана түрақтылығының көрсеткіші ем алмаған тобына қарағанда 55,1% -ға жоғарылады.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Жакипбекова Г.С. Влияние биосластелина на процессы пероксидации липидов в гепатоцитах и плазме крови при фосфорной интоксикации: автореф. ... канд. мед. наук. - Алматы, 2000. - 22 с.
- Тургунбаева С. И. Радиопротекторная активность фитопрепаратов из корня солодки», Автореф дисс. на соискание ученой степени кандидата медицинских наук.Караганда,
- Ковалевский А.Н., Нифонтов О.Е. Замечания по скринниговому методу определения молекул средней массы // Лабораторное дело. - 1989. - № 10. - С. 35-39.
- Фищенко А.Я., Химич С.Д. Определение лейкоцитарного индекса интоксикации при холецистите // Клин. хирургия. - 1989. - № 9. - С. 68-69.
- Орманов Н.Ж., Әділбекова Д.А., Жүмабаев У.А., Қорғанбаева З.С. Ағзаның қанындағы уытты көрсеткішін анықтау әдісі және оның мәнінің патологиялық жағдайда өзгеруіне препараттардың әсері // Инф. лист № 32-06. - Шымкент, 2006. - 7 б.
- Орманов Н.Ж., Әділбекова Д.А., Жүмабаев У.А., Қорғанбаева З.С. Эритроциттердің функционалды және түрақтылық көрсеткішін анықтау әдістері және олардың қалыпты, патологиялық жағдайларда өзгеруіне препараттардың дәреметтілігін зерттеу // Инф. лист № 33-06. - Шымкент, 2006. - 6 б.
- Свинец и здоровье. Гигиенический и медико-биологический мониторинг / под. ред. акад. РАМН Н.Ф. Измерова. - М.: НИИ медицины труда РАМН, 2000.-C.256.